GÖMLEK – “ Gömlek denilegelir, doğrusu Gönlek’dir; çıplak gön, deri, ten üstüne giyilen şey ;erkek gömleklerinin eteği dizden yukarda kalır, ve belden aşağısı iç donunun içine sokulur, alınır; kadın gömlekleri ayak bileklerine kadar uzun olur, ama aslı...

GÖZLEME , GÖZLEMECİLER – “İki nevi hamur ki biri tatlı diğeri börekdir; Gözlemeci, gözleme hamurunu yapub satan adam ;Gözlemeci dükkânı ” (Şemseddin Sâmi, Kaamûsi Türkî). Gözlemenin yapılışı eski bir tatlı kitabında şöyle târif edilmişdir : “Yarım okka...

GULÂM – “Dilimize arabcadan alınmış isim :1.Bir erkeğin doğumundan buluğ çağına kadar olan hâli ;2.Delikanlı ;3.Genc Köle ;4.Mâşuk,Mahbub ;Cem’i:Gilman” (Hüseyin Kâzım,Büyük Türk Lugatı). “Oğlan,Erkek Çocuk;Köle,Bende” (Şemseddin Sami, Kaamûsi Türkî). ...

GULÂMPÂRE – “Mahbubdost, Şâhidbaz, Muğlim,Lûtî ;halk ağzında Kulampara denilir” (Hüseyin Kâzım,Büyük Türk Lugatı).Müellif meşhur lugatında bu maddeye Sünbülzâde Vehbi’nin “Şevkengiz” isimli eserunden şu iki beyiti almışdır : Nevcivanlar için âvâre idi...

GÜL SUYU –“Gül adındaki meşhur çiçekden çıkarılan güzel kokulu su ;Gülâb ” (Kaamûsi Türkî) . Dilimizde, bilhassa divan şiirinde “Gülâb” şeklinde kullanılmışdır , Âşıklar tarafından sevilen nigârların,mahbubların tenlerinin kokusu,terleri gül suyuna ben...

GÜLBANK ,GÜLBANG – “Farscadan alınmış isim ; âyinlerde ve bazı merâsimde müteaddid kişiler tarafından duâ ve alkış tarzında hep bir ağızdan bağrışma ;Gülbangi Zafer ,Gülbangi Tevhid,Gülbangi Hû ;Gülbangi Tekbir ;Yeniçeri Gülbangi ” (Hüseyin Kâzım,Büyük...

GÜLBEŞEKER – “Bir nevi gül reçeli ve tatlısı” (Ş.Sâmi ;Kaamûsi Türkî) ;“Şekerde kaynatılan gül yapraklarından yapılan tatlı”(H.Kâzım,Büyük Türk Lugatı); “Gül yaprağından yapılan tatlı yerinde kullanılır bir tâbirdir,Şekerli Gül demekdir”(M.Zeki Pakalın...

GÜM – “Küp gibi,üzerine vurulduğu zaman akis veren bir şeyin çıkardığı sesi tasvir ve taklid eder mühmelâtdan bir kelime: Güm güm ötüyordu..gibi”(Şemseddin Sami,Kaamusi Türkî). “Güm– Yalan,asılsız,uydurma söz veya haber : Güm’ü bırak da biraz harbî(Doğ...

GÜNDELİKCİ – “ Gündelik :İşcilerin bir günlük işi için aldıkları ücret, yevmiye ;Gündelikci : Gündelikle,yevmiye ile çalışan adam,amele, ırgad”(Şemseddin Sâmi,Kaamuûsi Türkî). Zamanımızda İstanbul nüfusu içinde Günadlikciler milyona yaklaşmışdır.Çoğu b...

GÜREŞ – “Halk ağzında bozuk olarak Güleş diye de söylenir ; pehlivanların kuvvet üstünlüğü gösterişi için tutuşmaları,birbirlerini yenmeye uğraşmaları ; güreş tutmak,güreş tutuşmak.Pehlivanlardan gayri koçlar,horozlar da güreştidilir”(Kaamusi Türkî). Ş...

HACI – “İslâm takviminde tesbit edilmiş ayda(Zilhicce) merâsimi mahsusası ile Mekkede Kâbei Muazzamayı ziyâret etmiş adam,bu unvan (yakın zamana kadar) ekseriya Elhac şeklinde kullanılırdı,ifâi hacdan sonra Medinede Ravzai Mutahharei Risâletpenâhiyi de...

HALKA – Ortası boş dâire ;1.Kulak Halkası ;parmak halkası 2.Parmak Halkası ;Kapu Halkası ” (Kaamûsi Türkî). Kulak Halkası,gümüşden,altından ve bâzan altın yaldızlı demirden olurdu ;küpe gibi kölelerin kulakmarına takılırdı, “ Azad kabul etmez köle ” an...

HAMAM - “Hamam : aslı arabca isim,yıkanacak yer ;Sıcak Hamam,Deniz Hamamı,Sıcak Mâden Suyu(Kudret Hamaı,Ilıca,Kaplıca).Hamamcı,Hamâmî bir hamam işletip idâre eden adam”(Şemseddin Sami,Kaamûsi Türkî). Bu ansiklopedide İstanbulun Deniz Hamamları ayrıca k...

HAMAM, HAMAM MUKADDİMLERİ - “Mukaddim : Takdim eden ;(bir şeyi veya bir kişiyi)bir büyük zâtin (veya bir patronun ) huzuruna götürüp veren,(veya tanıtan adam)”(Şemseddin Sâmî,Kaamûsi Türkî). İstanbul hamamlarına dellâk bulup getiren adamlara verilmiş b...

HAMLACI ,HAMLACILAR – Arabca “Hamle” kökünden “Hamleci” nin türk ağzı ile söylenişi; İstanbulda,kayıklarda kürek çekenlere “Kayıkcı,Kayık Kürekcisi” karşılığı verilmiş isim ;denize kürek çalarak hamle ettikleri dolayısı ile çok güzel ve yerinde yakıştı...

HAMMAL , HAMMALLAR – “ Hammal : Bir ücret karşılığı arkasında yük taşıyan adam ;mecâzen Akaba Adam,Câhil Adam anlamında kullanılır ve halk ağzında tek M ile Hamal denilir “ Türk lugatında (Şemseddin Sâmi,Kaamûsi Türkî).”Arabcadan alınmış isim olup o di...

HARFENDAZLIK– “ Hiç tanımadığı kadına kıza,mahbub genclere îmâ yoluyla,rumuzla laf atma,dokunaklı söz söyleme ” (Şemseddin Sami,Kaamûsi Türkî). Bilhassa İstanbulda ,çarşı ve pazarlardaki esnaf çığırtkanlarının harfendazlıkları halk edebiyatına geçmişdi...

HARMAN - “ 1.Hububâtın samandan ayrılması için yapılan iş ;2.Bu iş için dövülmeye hazırlanmış ekin demetlerinin tümü ;3.Ekin demetlerinin dövülmesi için hazırlanmış dâirevî meydan ;4.Ekinlerin harmanda dövülmesi mevsimi ;5.Matbaalarda forma forma basıl...