İstanbulda çarşı hamamı uşakları ağzında deyim; “müşterinin yıkandıktan sonra beline sarındığı kuru peştamal”; ki o da soğuklukda bir ikinci kuru peştamal ile değiştirilir. Müşteri dellâk kullanmamış, kendi kendine yıkanmış ile, çıkmak için bir kuru pe...

1934 Belediye Şehir Rehberinde Fatih Kâzasının Tahtaminare Mahallesi (Fener nâhiyesinde) sokaklarından; Yıldırım Caddesi ile Vodina Caddesi arasında kısacık bir aralık sokakdır (Adı geçen rehberde pafta 8, No. 105). Yerine gidilip şu satırların yazıldı...

Fatihde Sarıgez (Sarıgüzel) semtinde idi; Hadikatül Cevâmide semte nisbetle Sarıgez Mescidi adı ile kayıdlı olup, şu malûmat verilmektedir: “Bânisi Çıkırıkçı Kemâleddindir; kabri de mescidi yanındadır, mezar taşındaki rakamı ile tarih 889 (milâdî 1484)...

“1– Kuyudan su çıkarmak için el ile döndürülen dolab ki bir mihver üzerinde döner, (ve su kovasına bağlanmış ip, çıkırığın üzerine sarılır, yahud kova kuyuya salınır iken boşanır); 2– İplik sarmaya mahsus döner küçük çark ki bu da bir mihver üzerinde d...

Kalender meşreb şâirler tarafından “Şehrengiz” adı verilen manzum risâlelerle medehdilen esnaf güzelleri arasında çıkrıkçı civanlarına da rastlanır; sehrengiz yollu yazılmış ve “Hûbannâmei Nevedâ” adını taşıyan manzum mecmuada çıkırıkcı civanı şu üç be...

İstanbulun eski mahallelerinden; Fatih Kâzasında idi, yeri zamanımızda Hacıüveys Mahallesine katılmış bulunmaktadır (B.: Çıkırıkçı Kemâleddin Mescidi).

Herhangi bir şey üzerine alâka toplamak, müşteri çekmek için yüksek sesle bağırtılan adam; büyük şehir İstanbulda kadimden zamanımıza kadar çığırtkanların çeşidlisi görüle gelmişdir. En başda çarşı pazar boylarında esnaf, mağaza çığrıtkanları, kendiler...

Kavalın küçüğü basit bir nefesli çalgı. Türk Ansiklopedisi: “Üflenerek çalınan basit bir çalgı; ağaç ya da kamıştan yapılır, boyu 15–20 santimdir; üstte 6, altta 1 deliği vardır, yumuşak sesli bir çoban çalgısıdır” diyor. Yakın geçmişe kadar İstanbulun...

1934 Belediye Şehir Rehberinde Fatih Kazasının Hamamî Muhiddin Mahallesi sokaklarından, Astarcı Sokağı ile Zülüflü Sokağı arasında uzanır, üzerinde Serencibaşı Çıkmazı adında bir çıkmaz sokak vardır (1934 Belediye Şehir Rehberi, Pafta 8, No. 107) Yerin...

1934 Belediye Şehir Rehberine göre (pafta 15, mahalle numarası 134) Galatanın Müeyyedzâde Mahallesi sokaklarından; Necatibey Caddesi ile Kemeraltı Caddesi arasında uzanır; yerine gidilip bu satırların yazıldığı sıradaki durumu tesbit edilemedi (1964)

Çağdaş İstanbul editörleri arasında basmış ve yaymış olduğu kitablarla millî kütübhânemize büyük hizmette bulunmuş seçkin bir simâ; muhtelif devrilerindeki isimleri ile “İslâm Kütübhânesi”, “Kütübhânei İslâm ve Askerî” ve “Hilmi Kitabevi” nin sâhib ve ...

Bu satırların yazıldığı sırada (1964), Ankara Caddesinde, “Özler” Kırtasiye mağazasının bulunduğu 153 numaralı dükkânda idi; Mustafa Kâmuran ardakoç adında çocukluğundan beri İstanbul Basın âlemi içinde yaşamış biri tarafından 1935-1936 arasında açılmı...

“Çoka balığı da denillir; Marmara Denizi ile Boğaz dalyanlarında da tutulan balıklardan olup en büyüğü bir metre boyunda ve 5-6 kilo ağırlığındadır. Mersin balığı âilesinden olup çıganın burnu asıl mersinin burnundan daha uzun ve kâmilen kemikleşmişdir...

İstanbul Surlarının Haliç boyundaki kapularından Yeni Camiin önündeki kapunun türkler tarafından konmuş adı. Yeni Camiin inşâsından önce sur içinde o bölge bir yahudi mahallesi idi. İstanbul halkı ağzında “Yahudiler” diye anılırdı; oda oda kiraya veril...

Değerli bir arşivist ve müzeci; 1914 de Gönen’de doğdu; babasının adı Mehmed Emin, annesinin adı Hafize’dir; Gönen İlk Okulunda, Bursa Lisesi Orta kısmında, Balıkesir Lisesinde okudu ve bu liseden diploma aldı; 1940 da Ankara Dil– Tarih– Coğrafya Fakül...

Cibâli Yenikapusunda Abdülezelpaşa Caddesinde, bu caddenin Miralay Nazım Bey Sokağı ile olan kavuşağı köşesindedir; bulunduğu mevkie nisbetle Cibâli Yenikapusu Hamamı diye anılır (B.: Cibâli Yenikapusu Hamamı). Çıfıt Hamamı ismi avam ağzındaki adı olup...

(14 Muharrem 1015 - 22 Mayıs 1606)– İstanbulun büyük yangınlarından biridir, aşağıdaki satırları Nâima’dan alıyoruz: “Muharremin on dördüncü gecesi İstanbulda Yahud Mahallesinde harik vâki olup Çıfıt Kapusundan Hoca Hanına ve Hocapaşa Hamamına varınca ...

On altıncı asır sonlarında yaşamış saray dalkavuklarından bir mûsevi, Üçüncü Sultan Murad’ın nedimlerinden, asıl adı bilinmiyor. Haliç’de Hasköylü idi; lâübâli nekreliği ile evvelâ semtinde büyük bir şöhret olmuş, adı padişah kulağına kadar giderek sar...

Halk ağzı argo deyim; “nifak, fesad dolu, dolayısile hain” anlamında; misâl: Bir ustaya hitâb ile: — Çırağının bakışlarını beğenmedim,delikanlının içi çıfıtçarşısı, dikkat et!.. * Safâ umduğum yolun Zından çıkdı karşısı Nigârdan yana bahtım Topal kanbu...

“Yahudilerin batak havuzu (H.Kâzım, Büyük Türk Lûgatı).” Mûsevi dininde de şer’i temizlik, boy abdesti, gusûl vardır; fakat müslüman abdestinden farklıdır, kendi usullerince bir havuza dalıp çıkarlar. Bundan ötürüdür ki İstanbulda mûsevi ekseriyetinin ...

Çıfıtburgaz Köyü, Mehmed Eşref Beyin 1324 (Milâdî 1906) tarihli İstanbul civarı haritasında Bakırköyü ile Kavas köyü arasında gösterilmiştir. Zamanımızda “Esenler” adını taşımaktadır (B.: Esenler). Balkan Harbine gelinceye kadar Çıfıtburgaz köyünde her...

Safranbolu’dan İstanbul’a göçlere ön ayak olmuş dört büyük âileden biridir (diğerleri Murad oğulları, Garib Ağa oğullar, Kaymakcıoğulları; B.: Safranbolulular). Safranbolunun Yörük köyünün en mûteber âilesidir, Safranbolu’da bunlara Karaköylüler derler...

Türlü isimleri ile cild üzerinde görülen şiş ve kabarcık, irinli, cerâhatli malûm yaralar; çıbanın tıbbî târifi ve menşeleri, sebepleri bu ansiklopedinin konusu dışındadır. İstanbulun hâneberduş pırpırlar argosunda frengi hastalığına “çıban” denilir; ...

Kalender meşreb şâirler tarafından “Şehrengiz” adı verilen manzum risâlelerle medhedilen esnaf güzelleri arasında çeyrekci kasab civanlarına da rastlanır; şehrengiz yollu yazılmış ve “Hûbannâmei Nevedâ” adını taşıyan manzum mecmuada çeyrekci civanı şu ...

Batı Türkçesinde “Yahudi, Mûsevî” anlamında; avâmî tâbirdir; mecâzen: “son derece inadçı.”