HEKİM ,HEKİMLER ,HEKİM DÜKKÂNLARI – “ Tıb fenni müntesibi,tabib,doktor” (Şemseddin Sâmi,Kaamûsi Türkî) ;Şemseddin Sâmi Bey meşhur kaamûsunda bu maddede Hekim kelimesinin arabca Hikmet kökünden geldiğini kaydederek :“Fevkalâde aklı ile veiyi ahlâkı ile seçkin adam,filosof” anlamlarına geldiğini söyledikden sonradır ki “Tabib,Doktor” anlamını yazıyor,doktor,tabib karşılığı Hekim'in arabasıllı harflerle He harfi yazılmasının da abes olduğunu söylüyor.Ki pek çok kaynakda tabib,doktor karşılığı Hekim he harfi ile yazıla gelmişdir,yâni Hikmet köküne bağlı gösterilmemişdir. Yakın geçmişe kadar esnafdan ad edilmiş olan hekimler “Usta-Çırak” geleneğince yetişlerdi.Dârüşşifâ adı altında toplanan hastahânelerde çalışır hekimler devletce tâyin edilmişlerdi,digerleri için de “Halk arasında dolaşır hekim” tâbiri kullanılmışdır ki onlar tedavi ettikleri hastalardan mürüvveten ne verilir ise onunla kanaat edip geçinmişlerdir.Bütün esnaf için devletce bir narh konulduğu halde ,kadılıklarca tanzim edilen eski narh defterlerinde hekimler hakkında bir narha rastlamadık. Hekim muâyenehânelerine de diger esnaf gibi “Dükkân” ismi kullanılmışdır.Hekimler bir dârüşşifâda hekimlik eder bir kişinin yanından,yahud dükkân sahibi bir hekimin yanından çıraklık yolu ile yetişmişler,ve Hekimbaşı tarafından imtih...

HEKİM ,HEKİMLER ,HEKİM DÜKKÂNLARI – “ Tıb fenni müntesibi,tabib,doktor” (Şemseddin Sâmi,Kaamûsi Türkî) ;Şemseddin Sâmi Bey meşhur kaamûsunda bu maddede Hekim kelimesinin arabca Hikmet kökünden geldiğini kaydederek :“Fevkalâde aklı ile veiyi ahlâkı ile seçkin adam,filosof” anlamlarına geldiğini söyledikden sonradır ki “Tabib,Doktor” anlamını yazıyor,doktor,tabib karşılığı Hekim'in arabasıllı harflerle He harfi yazılmasının da abes olduğunu söylüyor.Ki pek çok kaynakda tabib,doktor karşılığı Hekim he harfi ile yazıla gelmişdir,yâni Hikmet köküne bağlı gösterilmemişdir. Yakın geçmişe kadar esnafdan ad edilmiş olan hekimler “Usta-Çırak” geleneğince yetişlerdi.Dârüşşifâ adı altında toplanan hastahânelerde çalışır hekimler devletce tâyin edilmişlerdi,digerleri için de “Halk arasında dolaşır hekim” tâbiri kullanılmışdır ki onlar tedavi ettikleri hastalardan mürüvveten ne verilir ise onunla kanaat edip geçinmişlerdir.Bütün esnaf için devletce bir narh konulduğu halde ,kadılıklarca tanzim edilen eski narh defterlerinde hekimler hakkında bir narha rastlamadık. Hekim muâyenehânelerine de diger esnaf gibi “Dükkân” ismi kullanılmışdır.Hekimler bir dârüşşifâda hekimlik eder bir kişinin yanından,yahud dükkân sahibi bir hekimin yanından çıraklık yolu ile yetişmişler,ve Hekimbaşı tarafından imtihan edildikden sonra tabiblik yapmaya mezun olmuşlardır (B.:Hekimbaşı). Yalnız göz hekimleri ile cerrahlar Hekim adından başkaca “Kehhal”(Göz Hekimi) ve Cerrah(Operatör) isimleri ile anılırdı,onların muayenehânelerine de Dükkân denilirdi. 1680-1681 arasında tanzim edilmiş bir esnaf nızamnâmesinde hekimlere Hamamcılar ile Değirmenciler arasında yer verilmişdir ve şunlar yazılıdır :“Ortalıkda gezen tabibleri şifâhâne tabiblerine iletüb imtihan ideler sonra tabiblik ettireler.Cerrahlar da cerrahlıkda kâmil olmayınca kimseye el urmayalar..”. Onyedinci Yüzyılda yaşamış büyük yazar Evliyâ Çelebi İstanbul Esnafından bahsederken hekimler için şunları yazıyor :“ Hekimlerin pîri Zinnûni Mısrî'dir; Mısırda kıbtilerin pâdişahı Mukavkes tarafından peygamberimize elçi olarak gönderilmişdi.Hazreti Peygamber mârifetinin ne olduğunu sorduğunda kâtib,şâir,tabib ve cerrah olduğunu söylemişti.İslâmiyeti kabul etti,(hazreti Ömerin hilâfetinde) Mısır fethinde bulundu ve orada şehid oldu. “ İstanbulda hekim esnafı 700 dükkân ve 1000 ir. Ordu esnaf alayından tahtırevanlar üzerinde kurduklarına âletlerini,ilâc “ İstanbulda hekim esnafı – 700 dükkân ve 1000 neferdir,Ordu Esnaf alayında tahtırevanlar üzerinde kurdukları dükkânlarında âletlerini ve ilâc şişeleri ile hokkalarını dizerler ve bâzı hasta adamların nabızlarını tutub devâ ederek geçerler.Her orduda bilgili hekim ve cerrahların bulunması şer'an lâzımdır.İslâmdan önce pirleri Hzareti Lokman idi.Ama bütün hekimler kılı kırk yardılar,ecel derdine derman bulamadılar ve kendileri de âhirete revan oldular..” Hekim dükkânları da bütün esnaf gibi gedik usûlüne bağlıydı,kaç hekim gediği bulunduğunu tesbit edemedik.Hekim dükkânları Bayazıdda,Hocapaşada,yine o civarda Meydancık denilen yerde ve Galatada idi.Dükkânda hekimlik yapanların çoğuda Firenk adı altında toplanan avrupalılar(Bilhassa italyanlar) ile rum,ermeni ve yahudi asıllı gayri müslim azınlıklardandı.Firenk hekimlerin dükkânları da bilhassa Galatada idi.Şifâhâne hekimliği için müslüman olmak şarttı,veya mühtedî idiler,dükkân sâhibi hekimlerin çoğuda bir müddet sonra ihtidâ etmişlerdir. Şifâhânelerde ve dükkânlarda hekimlerin yanında hademe adı altında bir takım yardımcı gencler,genc çıraklar bulunurdu,hem hekime hizmet ederler hem de hekimlik öğrenirlerdi,bir müddet sonra da Hekimbaşıya imtihana sevk edilirler,imtihanda başarı gösterenlere bizzat icrâi tabâbete ruhsat verilirdi.Hekim dükkânı gediği de hekimden imtihan vermiş çırağına kalırdı .Kalender meşreb şâirler esnaf civanlarını “şehrengiz” adı verilen manzum risâlelerle övmüşlerdir,o civanlar arasında Hekim Civanı da unutulmamışdır. Kalender şâirlerin övdükleri hekim civanları aslında hekim çıraklarıdır.Aşağıdaki manzumeleri Şehrengiz yollu yazılmış “Hûbannâmei Nevedâ” isimli mecmua ile onun zeylinden alıyoruz : Hekimin civanı Firenk dilberi Kâkülün tarasam olub berberi Hekimin civanı ermeni urum Ermenide mahvet urumda kurum Ger çıfıt olursa hekim civanı Serveri hûbandır kabul et anı ● Hekimin civanı iksiri hayat Can ramak hâlinde kapusunda yat Firenk mi çıfıt mı ermen urum mu Fark itmez zülâli lâ'linde necat Bırak bûsi lâ'lin bûsi pâyine Destur diyüb versin destine berat ● Hekimin civanı olsa ger müslim İderim o şâha kelleyi teslim On hac sevâbına bedel bir kerre Pâyi dilberini o şûhin telsim Nigâhı vahşeti merhemi kâfûr Gamzenin işmarı nûri alâ nûr İksiri lâ'linden bir cur'a sunsa Bin dürlü derda devâ bulunur