HELVA CEMİYETİ , GECESİ , SOHBETİ - Tiyatronun ve sinemanın bulunmadığı eski İstanbulda uzun kış geceleri “Helva Cemiyeti”,yahud “Helva Gecesi”,“Helvasohbeti” adı verilen mahalle toplantılarında bilmeceler sorularak,hikâyeler anlatılarak,şiirler okunarak gencler saz çalınarak,,güzel seslerin türkü ve şarkı,gazelleri dinlenilerek,veya satranc,dama,peçiç,fincan ve yüzük oyunları oynanılarak geçirilirdi.Bu âlemler önceleri vezir saraylarında,kibar konaklarında başlamış,Onyedinci Yüzyılın ilk yarısında Lâle Devrinde halk,esnaf tabakası evlerine de girmişdi.Her gece bir kişinin bir mahallenin belli ahbabları bir evde toplanır,ev sâhibi misâfirlerine bir gelenek olarak irmik helvası ikram ederdi.Arada boza,sahleb içilir,yaşlılara kahve çubuk verilirdi.Bâzan gencler kendi aralarında ayrıcatop ayrıca toplır,daha serbesk eğlenirlerdi.Yaşlıların toplantısına katılan gencler aslaa konuşmaz,kendileri bir şey sorulursa kısca cevâbını verir,kâmil kişilerin ârifâne sohbetleri dinlenilirdi.Cemal âşıkları da bir vesîle bulur,genclerin cemiyetlerine katılır,ve onların delikanlıca âlemlerine aslaa müdâhale etmezdi. Müsâhibzâde Celâl Bey “Eski İstanbul Yşayışı” isimli eserinde Helva Gecesi cemiyetlerinden,toplantılarından bahsederken,yüzük-fincan oyunlarında,ki bu oyun bir tepsinin içinde ters kapa...

HELVA CEMİYETİ , GECESİ , SOHBETİ - Tiyatronun ve sinemanın bulunmadığı eski İstanbulda uzun kış geceleri “Helva Cemiyeti”,yahud “Helva Gecesi”,“Helvasohbeti” adı verilen mahalle toplantılarında bilmeceler sorularak,hikâyeler anlatılarak,şiirler okunarak gencler saz çalınarak,,güzel seslerin türkü ve şarkı,gazelleri dinlenilerek,veya satranc,dama,peçiç,fincan ve yüzük oyunları oynanılarak geçirilirdi.Bu âlemler önceleri vezir saraylarında,kibar konaklarında başlamış,Onyedinci Yüzyılın ilk yarısında Lâle Devrinde halk,esnaf tabakası evlerine de girmişdi.Her gece bir kişinin bir mahallenin belli ahbabları bir evde toplanır,ev sâhibi misâfirlerine bir gelenek olarak irmik helvası ikram ederdi.Arada boza,sahleb içilir,yaşlılara kahve çubuk verilirdi.Bâzan gencler kendi aralarında ayrıcatop ayrıca toplır,daha serbesk eğlenirlerdi.Yaşlıların toplantısına katılan gencler aslaa konuşmaz,kendileri bir şey sorulursa kısca cevâbını verir,kâmil kişilerin ârifâne sohbetleri dinlenilirdi.Cemal âşıkları da bir vesîle bulur,genclerin cemiyetlerine katılır,ve onların delikanlıca âlemlerine aslaa müdâhale etmezdi. Müsâhibzâde Celâl Bey “Eski İstanbul Yşayışı” isimli eserinde Helva Gecesi cemiyetlerinden,toplantılarından bahsederken,yüzük-fincan oyunlarında,ki bu oyun bir tepsinin içinde ters kapanmış bir sürü kahve fincanından birinin altında gizlenmiş bir yüzüğü bulmakdan ibâretti ,tepsinin mânîler söylenerek dolaşdırıldığını yazıyor ve o mânilerden örnekler veriyor : Finacanım dizi dizi Üzmeyin kendinizi Yüzüğü bulamayıb Güldürürsünüz bizi ● Yoldaşın bulamadı Tepsiyi alamadı Düşünmekle yiğitim Çıkmaz oyunun tadı Yine Müsâhibzâde helva geceleri toplantılarında, bahsederken :“..orta tabaka,esnaf ve avam arasındaki toplantılarda,bir büyük tepsi içine konmuş ağdalanmış şekerden ,türkülerle ve türlü lâtîfelerle ve herkesin iştirâki ile keten helvası çekilirdi” diyor. Helva gecesi toplantılarının bütün İstanbul halkına yayıldığı Lâle Devrinde sadırâzam Nevşehirli İbrahim Paşanın Üçüncü Sultan Ahmede yolladığı manzum bir dâvetnâme tarih metinlerimiz arasına geçmişdir : Ezelden abdi memlûkin çırâgı hassının ben Sebeb sensin beni ihyâa devletle saadetle Senindir hâne yokdur minnetin şevketli hümârım Kerem kıl,sohbeti hemvâya gel ikbâlü şevketle Divanlarda da hekva geceleri,sohbetleri üzerine kayıdlar vardır ;meselâ Nedim divanında İbrahim Paşanın helva gecelerine Sultan ahmedin gelmesi dolayısı ile yazılmış dört kasîde vardır,“Teşrîfi Sohbeti Helvî”,“Teşrîfi Şebi Helvâ” başlıklarını taşırlar,bir beyit alıyoruz : Lâleyi bir iki gün anmayalım şimdi hele Kâmlar sohbeti helvâ ile olsun şîrin Aşağıdaki beyitler de Ayintabı Aynînindir : Fâş eyledi ballandırarak âh o şekerleb Helvâ gece etdiğimiz sohbeti mahsûsu ● Bezmi helvâda vuslata dâir Bir şeker çiğnedi o hoş güftâr Helva Cemoyetleri,toplantıları 1826 da yeniçeri ocağının kaldırılmasından sonra,her ne sebehle olursa olsun,mahallelerde halk toplantılarını hoş görmeyen İkinci Sultan Mahmudun şiddet tedbirleri karşısında,bilhassa avam,esnaf arasında yapılamaz oldu; kibar tabakaya gelince,az sonra, hattâ aydın kişilere gelince,helva gecesi değil,ilmi ve edebi toplantılar bile yapamadılar (B.: Beşiktaş Cemiyeti İlmiyesi ,cild 5,sayfa 2574). Bir müddet sonra da Tanzimat Devrinin başlaması,eski gelenekleri tamamen unutturdu.Şu kıt'a geçen asır sonlarında yaşamış kalender şâir Nebil Kaptanındır : Zemâne sohbeti helvacı ile Hela Sohbetleri eskiden imiş Hele efendim benim enîsim Ketencilerdeki Helvacı Memiş Helva Cemiyeti Vak'ası Helva Cemiyeti Vak'ası – İkinci Sultan Mahmud 1826 da kanlı bir şehir muhârebesi ile Yeniçeri Ocağını kaldırdıkdan sonra halk arasında mahallelerde,hanlarda,hattâ kahvehânelerde,hamamlarda ,çarşı boylarında,dükkânlarda her ne sebeble olursa olsun beş on kişinin bir araya gelip konuşması hoş görülmemişdi,dağıtılmışlardı.Kış geceleri bilhassa esnaf tabakasının evlerdeki geleneksel helvâ cemiyetleri,yeniçeriliği ihyâ yolunda adetâ şübheli siyâsî toplantılar gibi görülmüşdü.Son yeniçeriler artık devşirmeler değildi,avam tabakasından ocağa yazılmış kimselerdi,İstanbul esnafının gencleri arasında yeniçeri taslakcısı geçinir,hattâ ocağa kayıdlı olanları pek çok idi.Pâdişâhın bu yönden endîşesi,bir halk ayaklanmasını önlemek için belki de yerinde.Toplantılara karşı şiddet tedbirleri beş altı yıl sürdü. 1830 kışındaydı, Azebler mahallesinin gençleri bir helva cemiyeti yaptılar. Yirmi otuz genç saz, söz, oyun gibi şeylerle eğlenirken toplandıkları evi kol bastı ve hepsini yakalayıp serasker kapısına götürdü; serasker Hüsrev Paşa da helva sohbetçilerini hapse attırarak ertesi gün o mahallenin ileri gelenlerinden iki ihtiyarı oturduğu köşkün penceresi altına getirtti ve : - Mahallenizde böyle fenalığın niçin menetmiyorsunuz?! Diye azarladı. İhtiyarlar paşanın yersiz hiddesinden hayrete düşmüşlerdi, bir tanesi: - Efendim, biz çarşıdan geç geldik, vakıf olamadık, hem bu helva cemiyeti ötedenberi her mahallede âdettir, bundan kimseye zarar yoktur, haberimiz olsa da ses çıkarmasak yeridir, dedi. Fakat sözünü bitirir bitirmez de Hüsrev Paşanın bir işaretiyle yere yıkıldılar, çıplak tabanlarına işer yüz değnek vurularak, perişan bir halde bırakıldılar. Helva Cemiyetinde yakalanan delikanlıların da falaka dayağından geçirilerek bırakıldıkları tahmin olunabilir. Bu vaka üzerine helva cemiyeti uzunca bir zaman yapılamaz olmuştu. Tanzimattan sonra da tamamen unutuldu.