Bayazıd Hürriyet Meydanından Lâleliye inen Ordu Caddesinin sağ kenarında ve yeni yapılan şeddâdî Üniversite binâsının karşısındadır; Üniversite ile Hamam arasındaki Kimyager Derviş Paşa sokağı Ordu Caddesini Veznecilere bağlar ki, vaktiyle Üniversitenin Edebiyat ve Fen Fakültelerinin meskûn bulunduğu ve içinden çıkan bir yangında yok olan İstanbulun zıynetlerinden Prenses Zeyneb Hanım Konağı bu sokağın Vezneciler başı üzerinde idi. Yarı münevver kalem sâhiblerinin kulakdan dolma bilgi ile yanlış ve kötü telkinleri eseri halk arasında “Patrona Halil Hamamı” diye kirli bir ihtilâlin yalın ayaklı zorba lideri olmuş bir hamam dellâkine nisbetle anılan Bayazıd Hamamı, İstanbulun hemen göbeğindeki bir tepeye adını vermiş olan Bayazıd Camii, Bayazıd İmâreti, Bayazıd Kervansarayı, Bayazıd mektebi ve Bayazıd Medresesi ile beraber İkinci Sultan Bayazıdın ve Türk yapı sanatının şâheserlerinden biri olan bir çifte hamamdır, yukarıda binâlarını sıraladığımız külliyenin bir parçasıdır. Yıllardanberi pek harab bir halde duran ve zan ediyoruz ki bir deri deposu olarak kullanılan bu çifte hamamın hemen istimlâki ile devlet elinde gün geçirmeden dikkatle tâmir ve restore edilmesi ve işinin ehli bir hamamcıya kiralanarak büyük bir çarşı hamamı olarak halka açılması gerekir. Unutmamalıdır ki Türk İs...

Bayazıd Hürriyet Meydanından Lâleliye inen Ordu Caddesinin sağ kenarında ve yeni yapılan şeddâdî Üniversite binâsının karşısındadır; Üniversite ile Hamam arasındaki Kimyager Derviş Paşa sokağı Ordu Caddesini Veznecilere bağlar ki, vaktiyle Üniversitenin Edebiyat ve Fen Fakültelerinin meskûn bulunduğu ve içinden çıkan bir yangında yok olan İstanbulun zıynetlerinden Prenses Zeyneb Hanım Konağı bu sokağın Vezneciler başı üzerinde idi. Yarı münevver kalem sâhiblerinin kulakdan dolma bilgi ile yanlış ve kötü telkinleri eseri halk arasında “Patrona Halil Hamamı” diye kirli bir ihtilâlin yalın ayaklı zorba lideri olmuş bir hamam dellâkine nisbetle anılan Bayazıd Hamamı, İstanbulun hemen göbeğindeki bir tepeye adını vermiş olan Bayazıd Camii, Bayazıd İmâreti, Bayazıd Kervansarayı, Bayazıd mektebi ve Bayazıd Medresesi ile beraber İkinci Sultan Bayazıdın ve Türk yapı sanatının şâheserlerinden biri olan bir çifte hamamdır, yukarıda binâlarını sıraladığımız külliyenin bir parçasıdır. Yıllardanberi pek harab bir halde duran ve zan ediyoruz ki bir deri deposu olarak kullanılan bu çifte hamamın hemen istimlâki ile devlet elinde gün geçirmeden dikkatle tâmir ve restore edilmesi ve işinin ehli bir hamamcıya kiralanarak büyük bir çarşı hamamı olarak halka açılması gerekir. Unutmamalıdır ki Türk İstanbulun üzerinde millî damgalarımızdan birini teşkil eden büyük küçük, fakat hepsi yapı sanatımızın güzel bir eseri olan çarşı hamamlarımız süratle azalmaktadır; bir hamamın tapu senedini her nasılsa cebine koymuş olan vatandaş, gözünü para hırsı bürümüş, cânım güzel güzel hamamlarımız kapanup depo yâhud imâlâthâne olmuş, yahud tamamen yıkılarak yerlerine işhanı, apartıman, sinema yapılmışdır; bir kısmı da İstanbulun îmârı adı altında kör kazmanın kurbânı olmuşdur; meselâ, her köşesinde, yollarında dolaşır iken her adımda ecdad yâdigârı bir eserle karşılaşdığımız İstanbulumuza küstahca tasarruf eden ve bu büyük beldeyi bugün önümüzde ziyankâr bir çocuğun kırık oyuncağı gibi bırakan sâkit başvekil Adnan Menderes, câhil müşavirlerinin idlâli ile, küçükleri bir yana bırakıyoruz, Beşiktaş iskele Hamamı ve Fındıklı Hamamı gibi Mimar Sinan yapısı iki şâheser hamamla onlardan bir asır evvel inşa edilmiş yine bir yapı şâheseri olan muazzam ve muhteşem Aksaray Muradpaşa Hamamını yıkdırmışdır ki yerine konulmaz üç âbidedir ve yıkdıranı, Türk vatanının ziyneti olan İstanbulda kıyâmete kadar lânetle andıracaktır. Bu korkunç hamam tahribâtı arasında bir harab depo hâlinde duran Bayazıd Çifte Hamamı nasılsa kurtulmuştur. Bayazıd Hamamına tezyif kasdı ile “Patrona Hamamı” diyen bâzı yazarlar bu âbidenin yıkılması için âdetâ çırpınmışlardır ki onların da ilelebed bednâm olması için gazete koleksiyonlarında kendi yazıları kâfidir. Bu ansiklopedinin nâçiz müellifi, kemâli hüzün ile tesbit ederiz ki zaman zaman Milliyet Gazetesi ile Her Gün Gazetesinde kalemine emânet edilmiş sütunlarda hamamlarımızı kör kazmadan korumak için feryâd iden tek ses olmuştur. Millî duyguları coşkun emekli târih muallimi ve muharrir Emin Âli Çavlı da “Bayezit Hamamı Meselesi” adı ile on iki sayfalık bir risale neşretmiş, İkinci Sultan Bayazıd külliyesinin bir parçası olan âbideye dokunulmamasını müdaaa etmiştir. Bayazıd Hamamının içi, depo olarak kullananların eliyle korkunç bir şekilde tahrib edilmiş, bina hattâ tehlikeli bir şekilde zedelenmiştir; meselâ içine daha çok mal sığdırmak için ahşab katlar yapılmışdır. Mâlûmdur ki bir hamam yapısında câmegâh (câmekân) denilen soyunma yerini soğukluğa, soğukluğu da harâreye (yıkanma yerine) bağlayan kapular zemindedir; câmegâha, soğukluğa ve harâreye ahşab katlar yapılınca bu üst katlardan birbirine geçid temini için duvarlar delinerek kapular açılmış, hattâ bu kapular açılır iken büyüklü küçüklü kubbelerin istinad noktaları oyulmuş, zedelenmiştir. Soğukluk ve harâre kısımlarının üstünde tek kurşun kalmamıştır; kubbeler yıllardanberi kara ve yağmura açık, âdetâ mantarlaşmışlardır. Bu bakımdan da Bayazıd Çifte Hamamının devlet eliyle bir an evvel kurtarılması lâzımdır. Erkek hamamının câmegâhı (câmekân, soyunma yeri) kadın hamamından azıcık büyük ise soğukluk ve harâre kısımları aynı genişlik ve plândadır. Soğukluk altı kubbe altında iki kısımdır; birinci kısmın solunda bir soğuk halvet vardır, sağında bir kubbesi geçidden otluk yeri ile ayak yollarına geçilir; ikinci kısım sağlı sollu üçer kurnalı iki soğuk sofayı ihtivâ eder. Harâre yuvarlak bir göbek taşı etrafında dört köşede dört halvet ile üç sofadır; sofalar üçer, halvetler ikişer kurnalıdır. Bayazıd Hamamının her iki kısmının da büyük kubbeli ve kubbelerinin tepeleri fenerpencereli câmegâhları Ordu Caddesi üzerindedir; erkekler kısmının kapusu caddeye açılır, fakat örülmüş, ibtâl edilmiştir; kadınlar kısmının kapusu ile kimyâger Derviş Paşa sokağına açılır, o da ayni durumdadır. Hâlen hamam - depoya Bayazıd Külhan sokağı üzerinde erkekler kısmının küçük yan kapusundan girilip çıkılmaktadır. Bayazıd Hamamının içini 1940 yılında görmüş idik, yukarıda bahsetdiğimiz tahribât daha o târihde yapılmış bulunuyordu. Yalnız erkek hamamının bir halvetine girilebildi. Halvetde bir kurna taşı henüz yerinde, sâdece lüleleri koparılmış idi; üç yanı son derecede güzel üslûblaşdırılmış alçak kabartma çiçeklerle müzeyyen bir mük’ab (küb, zar) şeklinde olup yarım küre kurna çanağı bu mükâbın içine oyulmuş, iki dış köşesine de sabunluk yapılmışdı; halvetin bir duvarında da kömür ile gaayet hünerli çizilmiş üç direkli bir gemi resmi ile 1330 (milâdî 1914) tarihi vardı. Hiçbir münâsebeti olmamakla berâber 1730 ihtilâlinin çıplak ayaklı dellak lideri Patrona Halil’in pekçok emsâli gibi hamam uşaklığı da yapmakda bir tersâneli nefer olduğu düşünülür ise kömürle çizilmiş bir gemi resmi garib bir tesadifdir. 1730 ihtilâline kadar İstanbul hamamlarının uşakları, natır, dellâk ve külhancı, büyük ekseriyet ile arnavud idi. O târihde en çok yirmi yirmi beş arasında tuvana ve pençeli bir genç olarak tahmin ettiğimiz tersâneli Patrona Halil de ihtilâl gecesi kendi ayarında yalın ayaklı manav uşağı Muslu ve kahvehâne uşağı Ali ile son meşveretini bu hamamda yapmış, sabahın ilk saatlerinde de kellelerini koltuğa alarak ve isyan nârâlarını atarak sokağa yalın ayak uğramışlardı, ki o yıllarda İstanbulda bulunan Hollandalı ressam Van Moor Halil ile Musluyu yakından görmüş ve iki şeririn yanyana resimlerini çizmek fırsatını da bulmuşdu; pespâye ihtilalciler ressamın bu tablosundan çıplak ayaklıdırlar. Halil ile süflî tabakadan ayakdaşlarının Bayazıd Hamamından çıkmış olmalarıdır ki 1730 ihtilâlinde tahta oturan Birinci Sultan Mahmud, ihtilâlin elebaşılarını idam ettirdikten sonra bir ferman ile bundan böyle İstanbul Hamamlarına arnavud uşak alınmasını şiddetle yasak etmişdi (B.: Halil, Patrona; Hamam; Dellâk; Arnavud Dellâklar). Bayazıd Çifte Hamamı hicrî 1127 (milâdî 1715) de, Bayazıdda kökcülerden çıkan büyük yangında yanmış idi. Meşum ihtilâlde bu yangından sonra gördüğü tâmirin tarâveti içinde idi. Bu sanat eseri büyük meşhur hamamın kapanup depo oluşu 1928 den sonradır; târihini kesin olarak tesbit edemedik. Bayazıd Hamamı üzerine Konyalı Âşık Mehmed adında bir halk şâirinin ondokuz kıt’a bir destanı vardır; Âşık Mehmedin bu destanı 1918 - 1920 yılları arasında, İstanbulun, o zamanki düşmanlarımızın silâhlı kuvvetleri işgali altında bulunduğu sıra yazdığını Konyalı Hamdızâde Abdülkadir Efendi merhum söylemişdi; Âşık Mehmedin bir müddet Bayazıd Hamamında külhancılık yapdığını da destanından öğreniyoruz: 1. Medhiyeyi yazdım ağalar beyler Bâyezidde kebir hamama mahsus Girenler içine gönüller eğler Vaktinde yapılmış hünkâra mahsus 2. Câmegâh kubbesi gaayetle âlî Temizliğin tasdik etmiş ahâli Uşakları bu şehrin gül cemâli Yukarda üç oda kibâra mahsus 3. Açık peykelere serilmiş hasır Hasırın alâsı damgası Mısır Kadimden avâmı nâse munhasir Yani ırgad uşak bekâra mahsus 4. Giren müşterinin gözü kamaşır Soyunana gelir temiz çamaşır İbrişim peştemal gence yaraşır Gençlerden de bir şîvekâra mahsus 5. İki nefer natur Yusuf misâli Goncesi üstünde birer gül dâli Nezâket üzredir şîvesi hâli Çîni cebini de küffâre mahsus 6. Olur hizmetinde biri pervâne Dal fesi eğmişdir şöyle bir yâne Kâküli anber bû ider divâne Âdemi soymak o cebbâre mahsus 7. Câmegâh ortası fıskiye havuz On nefer dellâkin cümlesi yavuz İstemez efendim rehber kılavuz En dilberi siz keremkâre mahsus 8. Abanoz şimşirden cümle nâlini Giyerken bir civan tutar elini Halvetde ölçersin ince belini Gümüş endâzesi o yâre mahsus 9. Soğuklukda vardır ayrı letâfet Kahve çubuk viren bir başka âfet Yalın ayak levendâne kıyâfet Hakveci çırağı mekkâra mahsus 10. Göbektaşı ak mermerden alandır Bal dök yala disem sanma yalandır Ferman çıkmış âşıklara talandır Anda yatmak da şol gaddâra mahsus 11. Bir kubbei âlî dört köşe halvet Üç sofası vardır tarhı letâfet Kurna başı tatlı olur muhabbet Gönül çalmak şehrî ayyâra mahsus 12. Halvetlerin hepsi pâk ü pâkize Yârin ile otur anda diz dize Peştemal perdesi mâni dikize Bu hoş âdet de bu diyâra mahsus 13. Halvete girenler aceb çıkar mı Bir ay kalsa hiç usanub bıkar mı Dellâk başka yerde böyle yıkar mı Gönül ile hizmet burâya mahsus 14. Karşunda sanırsın nurdan selvidir Hamam değil bura cennet evidir Çünkim bu hayrın sâhibi velîdir Bu destan da bu günahkâra mahsus 15. Ağlarım dâimâ yüzüm hiç gülmez Sevdiğim güzeller sevdiğim bilmez Kimse Aşık Mehmed derdin ne dimez Gariblik de ben dilfikâra mahsus 16. Sevdim bu hamamda ben bir dilberi Turna telli uryan peripeykeri Olsam nola kakül kesen berberi Hizmetim külhan içre nâra mahsus 17. Mâşuklar yolcudur âşıklar hancı Dellâk sevenler de olur külhancı Mevlidim Konyadır pederim hacı Koç yiğit kurbanın hunhâra mahsus 18. Sabah seher vakti açılır hamam Soyunur hizmete Çakır Mustafam Buyurun efendim buyurun ağam Nezâket de o yâdigâra mahsus 19. Sultan Bâyezidin çifte hamamı Cihânı tutmuştur şöhreti nâmı Beyan idem hatmederken kelâmı Yarısı hâtuna nigâra mahsus. Bayazıd Hamamı, mâmur tahayyül edilmiş resmi (E. Â. Çanlı’dan) (Resim: Bülend Şeren) Bayazıd Hamamı (Plân: H. Gluck)