Halk ağzı argo; 1) : asker olmayan, sivil; kelimede, kullanılış yerine göre sivile karşı bir tezyif mânası da vardır; misâl: — Kızın gözü askerde, forma ile kasatura kılıçda, isterse çavuş olsun varırım.. diyor, beyzâde pâşazâde de olsa, peri padişâhının oğlundan güzel de olsa başıbozuğa varmam.. diyor.. 2) : Gayri muntazam yardımcı asker, gönüllülerden teşekkül etmiş taburlar, alaylar. Tarihimizde görülen son başıbozuk askerler Balkan Harbinin Gönüllü Taburları, birinci Cihan Harbinin Mevlevî Alayı, ve Millî Mücadelenin ilk yıllarındaki Demirci Mehmed Efe, Yörük Ali Efe, Çerkes Edhem, Topal Osman Ağa gibi sergerdelerin topladıkları Millî Çetelerdir ki Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusu kurulduktan sonra dağılmışlar, yalnız Osman Ağanın başı bozukları Gazi Mustafa Kemal Paşanın muhafız alayı olarak Karadeniz yalısı halkının mahalli kıyafetleri olan kara zıbkaları ve kara başlıkları ile muhafaza edilmişdi. Yukarıda adı geçen sergerdelerden Demirci Mehmed Efe ile Yörük Ali Efenin isimleri târihimize millî kahramanlar olarak yazılmış, Çerkes Edhem ise dağılma emrine isyan ederek müstevli düşman saflarına geçmiş, kendisini ve çetesini vatan ihâneti ile bednâm etmiştir. Osman Ağanın Karadeniz uşakları da, siyasî bir cinâyetin mürettibi olan Ağalarının tenkilinde ordu kuvveti ile kanl...

Halk ağzı argo; 1) : asker olmayan, sivil; kelimede, kullanılış yerine göre sivile karşı bir tezyif mânası da vardır; misâl: — Kızın gözü askerde, forma ile kasatura kılıçda, isterse çavuş olsun varırım.. diyor, beyzâde pâşazâde de olsa, peri padişâhının oğlundan güzel de olsa başıbozuğa varmam.. diyor.. 2) : Gayri muntazam yardımcı asker, gönüllülerden teşekkül etmiş taburlar, alaylar. Tarihimizde görülen son başıbozuk askerler Balkan Harbinin Gönüllü Taburları, birinci Cihan Harbinin Mevlevî Alayı, ve Millî Mücadelenin ilk yıllarındaki Demirci Mehmed Efe, Yörük Ali Efe, Çerkes Edhem, Topal Osman Ağa gibi sergerdelerin topladıkları Millî Çetelerdir ki Türkiye Büyük Millet Meclisi Ordusu kurulduktan sonra dağılmışlar, yalnız Osman Ağanın başı bozukları Gazi Mustafa Kemal Paşanın muhafız alayı olarak Karadeniz yalısı halkının mahalli kıyafetleri olan kara zıbkaları ve kara başlıkları ile muhafaza edilmişdi. Yukarıda adı geçen sergerdelerden Demirci Mehmed Efe ile Yörük Ali Efenin isimleri târihimize millî kahramanlar olarak yazılmış, Çerkes Edhem ise dağılma emrine isyan ederek müstevli düşman saflarına geçmiş, kendisini ve çetesini vatan ihâneti ile bednâm etmiştir. Osman Ağanın Karadeniz uşakları da, siyasî bir cinâyetin mürettibi olan Ağalarının tenkilinde ordu kuvveti ile kanlı bir şekilde dağıtılmıştır. Ordumuzda ilk başıbozuk birlikleri, Tanzimat İnkılâbından sonra devletin girdiği ilk büyük harb olan Kırım Harbinde görülür; “Başıbozuk” ismi resmen ilk defa o zaman kullanılmıştır. Kırım Harbinin başıbozuklar, vilâyetlerin kendi isimleri ile anılarak asırlardan beri çıkardıkları Timarlı sipâhiler teşkilâtının Tanzimat İnkılabında kaldırılması üzerine Timarlı sipâhilerin yerini tutmuşdu diyebiliriz, şu fark ile ki, timarlı sipahiler askerî mükellefiyet gereğince toplanır iken başıbozuklar tamamen gönüllü, timarlı sipahiler, adı üstünde atlı asker iken başı bozuklar yaya - atlı karışıkdı. Kırım Harbinin başıbozuklarını Aydın, İzmir ve havalisi zeybekleri ile Erzincan, Erzurum ve Kars havâlisi’nin halkı teşkil etmişdi, bunlar sergerdeler kumandasında memleketlerinden evvelâ İstanbul’a gelmişler ve büyük şehirden donanma ile cebheye sevk edilmişlerdi; hattâ bu sergerdelerin içinde Kara Fatma adında bir de kahraman kadın vardı (B.: Fatma, Kara). Başıbozuk birliklerinin en büyük hususiyeti, bu gönüllülerin mahallî kıyafetleri muhafaza ederek askerî üniforma taşımaması, yaşa da tâbi olmayub, içlerinde 70-80 yaşında zinde ihtiyarlar ile 14-15 yaşında genç irisi tüysüz oğlanların bulunması idi. Son başıbozuklardan örnek kaydedebiliriz: Aydınla Karaosmanoğulları ailesinden ressam Nazmi Dayan sırtında avcu ceketi, bacağında dolak, ayağında yemeni ve başında Karadeniz uşaklarının kara başlıklarına benzeyen bir sargı ile Balkan Harbi gönüllüleri arasına katıldığında henüz 17-18 yaşlarında idi (B.: Dayan, Nazmi). Başıbozukların çeşid çeşid ve rengârenk, ve hemen hepsi askerlik yapabilecek erkek vücuduna pek yakışan, gözle görülmeyince asla tahayyül edilemeyecek olan kıyâfetleri Kırım Harbinde müttefiklerimiz arasında bulunan, 1877 - 1878 Türk - Rus Harbine de müşâhid ve muhâbir olarak katılan garblıların büyük alâkasını çekmiş ve başı bozuklar üzerine hemen hepsi güzel pek çok resim yapılmıştır. Başıbozuklar hakkında M. Zeki Pakalın’ın “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri” adlı kıymetli eserinde şu mâlûmat verilmektedir: “Harb vukuunda orduya katılan gönüllü efrâda verilen ad idi. Bunlar ordunun aslî kuvveti ile karıştırılmazlar, süvari veya piyâde olarak iltihak ettiklerine göre ayrı silâh ve techizat ile ayrı kumandanlar idâresinde olarak teşkil edilen kıt’alar hâlinde ve muavin asker sûretinde istihdam olunurlardı. 1854 Osmanlı - Rus Harbi sıralarında (Kırım Harbı) disiplinli bir hâle getirilmelerine çalışıldı. ve bu iş ile bilhassa Fransız generali Joussouf ile İngiliz generali Biston meşgul oldu ise de bu teşebbüs akim kaldı. Başıbozukların intizamsızlığı bilhassa 1877-1878 Rus Harbinde kendini göstermiş ve bu usul o zamandan sonra terk edilmişdi. Ahmed Midhat Efendi “Üssü İnkilâb adlı eserinde şu izâhatı veriyor: “Asâkiri muavineden başıbozuk tâbir olunan dırıntı askerin tahtı inzibatda olmamalarından nâşi kendilerinden şiârı insâniyete mugaayir bâzı harekât vukuu şâyi olup egerçi şâyiai vâkıada mübalâğa olduğu tahkikat ahîre ile sâbit olmuş ise de nizam ve tâlim altında olmayan askerlerin harekâtında bittabi intizam olamayacağı ve esnâi seferde kendilerine verilecek havâyic ve tâyinât hususunda mazbutiyet olamayarak bulundukları mevâkîde, zarûret ve sefâlet çekecekleri ve bu cihetlerle kendilerinden muntazar olan hidemâtı haseneye bedel hem kendileri hem de devlet ve ahâli mutazarrır olacakları hasebi ile başıbozuk nam ve hayati külliyen lağvolunup ba’dezin gönüllü olarak harbe gitmek isteyenlerin asâkiri nizâmiye tarzında hareket eylemeleri maddesinin nızâma rabtı lâzimedendir”. “Eskiden taşradan İstanbula gelip yersiz yurdsuz dolaşanlara da başıbozuk denilirdi. Bu tâbir sonraları askeri sınıfa mensub olmayan bütün sivil halka teşmil edilmişdi” (M. Z. Pakalın). 1877 - 1878 Türk Rus Harbinin Başıbozuk kıt’alarından Aydınlı zeybeklerin Beykoz kasrından cepheye sevki. (O devrin bir fransız dergisinde çıkmış gravür) Balkan Harbinde bir gönüllü - başıbozuk nefer tipi (Nazmi Dayan. Fotoğrafdan Bülend Şeren eli ile)