İstanbul ağzı sohbet dilinde eski bir deyimdir ki zamanımızda tamâmen terk edilmiş, unutulmuştur; bir haksızlık karşısında her tehlikeyi göze alarak ve bütün engelleri yıkarak en son, en büyük makaama baş vurmak mânasına soylenirdi. Âli Paşanın divan efendisi Celâl Bey bu tâbiri muharrir - avukat Abdurrahman Âdil Erer’in kalemi ile şöyle izah ediyor ki başdan sona hatâlıdır: “ Veziriâzamlar da bir sözle, bir emirle Padişahtan başka her istediklerini astırırlar, her istediklerinin boynunu vurdururlardı. Veziri âzamların kararı kat’î idi. Yalnız karar icra edilmezden evvel, her tehlike göze aldırılmak şartile o kararın belâsından kurtulabilmek için tek bir çâre vardı. O da başına hasır yakmak, eğer dayanabilirse Pâdişahın yanına o halde varmak, derdini dökmekti. Veziriazamın kararını ancak ve ancak Pâdişah durdurabilir, Pâdişah değiştirebilirdi. Derdi olan adam, ortası çukur bir saç alır, içine hasır doldurur, yanmış hasırlı saçı çıplak başına koyarak Bâbıhümayuna doğru koşmaya başlardı. Başına hasır yakmış bir adamın koşa koşa geldiğini gören Bâbıhumayun nöbetçileri savulurlar, dertli, başında yanmış saç olduğu halde huzuru humayuna kadar girer, Padişaha derdini dökerdi” Âli Paşa çapında bir sadrâzama divan efendiliği yapmış bir kimsenin Osmanlı Tarihine bu derece vukufsuzluğu gar...

İstanbul ağzı sohbet dilinde eski bir deyimdir ki zamanımızda tamâmen terk edilmiş, unutulmuştur; bir haksızlık karşısında her tehlikeyi göze alarak ve bütün engelleri yıkarak en son, en büyük makaama baş vurmak mânasına soylenirdi. Âli Paşanın divan efendisi Celâl Bey bu tâbiri muharrir - avukat Abdurrahman Âdil Erer’in kalemi ile şöyle izah ediyor ki başdan sona hatâlıdır: “ Veziriâzamlar da bir sözle, bir emirle Padişahtan başka her istediklerini astırırlar, her istediklerinin boynunu vurdururlardı. Veziri âzamların kararı kat’î idi. Yalnız karar icra edilmezden evvel, her tehlike göze aldırılmak şartile o kararın belâsından kurtulabilmek için tek bir çâre vardı. O da başına hasır yakmak, eğer dayanabilirse Pâdişahın yanına o halde varmak, derdini dökmekti. Veziriazamın kararını ancak ve ancak Pâdişah durdurabilir, Pâdişah değiştirebilirdi. Derdi olan adam, ortası çukur bir saç alır, içine hasır doldurur, yanmış hasırlı saçı çıplak başına koyarak Bâbıhümayuna doğru koşmaya başlardı. Başına hasır yakmış bir adamın koşa koşa geldiğini gören Bâbıhumayun nöbetçileri savulurlar, dertli, başında yanmış saç olduğu halde huzuru humayuna kadar girer, Padişaha derdini dökerdi” Âli Paşa çapında bir sadrâzama divan efendiliği yapmış bir kimsenin Osmanlı Tarihine bu derece vukufsuzluğu garibdir; öyle tahmin ederiz ki naklettiğimiz satırlar, geçmiş üzerine anlatdıkları ekseriya îtimâda şayan olmayan A. Âdil Eserin karihâsı eseridir. Tanzimatdan evvelki devirde sadırazamların pâdişah fermanı veya mahkeme hükmü üzerine îdam fetvâsı olmadan adam öldürtdükleri çok görülmüş vak’alardır (B.: Sadırâzam); fakat bir veziriâzam gazabına uğrayan zat pâdişah huzûruna çıkmak ve aman dilemek için başına hasır yakacak zamanı asla bulamazdı. Başında hasır yakmış bir adamın Bâbihümâyuna doğru koşması ve oradan içeriye girip pâdişah huzûruna çıkması ise, söyleyenin de yazanın da ancak ve ancak koca bir cehâlet damğasıdır; Topkapusu sarayında pâdişahın bulunduğu yer ile Babıhümayun arasında kale gibi iki muazzam kapu daha vardır, başda yakılan hasır parçası ile değil, koca hasırcılar çarşısı yana yana gelse geçemez; kaldı ki pâdişahın mutlak vekili olan dahi geçemez. Bu deyim, “ateş istidâsı” denilen bir olaydan çıkmıştır ki bu ansiklopedide kendi maddesinde gereği gibi anlatılmıştır (B.: Ateş istidâsı). Ağır haksızlık ve açık zulum karşısında pâdişahdan başka baş vurup hak arayacak yeri kalmayan, pâdişahın yalı köşküne indiği bir zamanı kollar, ve bir kayığa binerek başında hasırı yakardı, pâdişah “başında ateş yanan kulunu” görür ve alargada duran kayığın Yalı Köşküne yaklaşması işâret edilir, şikâyet sâhibi de huzûra çıkıp derdini arz ederdi. Pâdişahların, sarayın şehir içine bakan Alay köşkünde bulunduğu bir sırada da ateş istidâsı baş vurma akla yakın olabilir; bu takdir de başında ateş yakan huzura ateş yakan huzura Bâbıhümayundan değil, Has Bağçenin soğuk çeşme kapusundan çıkarılır. Bu küçük tenkidden kasdımız, târihimiz üzerine çala kalem neşredilmiş yazılar karşısında, bu ansiklopedi ile tarih kütüğümüze yaptığımız nâçiz hizmeti belirtmektir. Ateş istidâsından çıkarak dilimize girmiş olan bu deyimi en güzel kullananlardan biri İkinci Sultan Abdülhamid’in nâzırlarından Münir Paşa olmuştur, bir gün Bâbıâli ricâlinden bir zâte bir münakaşa sırasında: “Ben maslahatı devlet için başımda hasır yakarım!.” demişdi. Geçen asrın külhânî şairlerinden Enderunlu Fâzıl Beyin meşhur “Zenannâme” sinin sonunda bir baskın manzumesi vardır; şair şöyle bir sahne tasvir eder: Mahalle nâmusunun taassubla korunduğu o devirde gaayet fettan uygunsuz bir kadının evi basılır (B.: Baskın); kadın, mahallelerinin başına geçmiş olan İmam efendiyi teftiş için içeri alır, ve imamı eline sıkışdırdığı rüşvetle kandırır, imam da fâhişe avreti mahalleliye karşı himâye eder: “Evdeki toy delikanlı yabancı değilmiş, bu kadıncağızın kucağında büyüttüğü halasının oğlu Bekir imiş!..” der. Fettan kadın baskın belâsından kurtulunca şirretliği ele alır ve mahalleliden dâvâcı olduğunu söyler: Yakayım bâşıma bir eski hasır İşte kadı ile divânı vezir!...