Maddeler
İstanbul Ansiklopedisi'nin A harfinden Z harfine tüm maddelerini bir arada inceleyin.
Ciltler
1944 ile 1973 yılları arasında A harfinden G harfine kadar yayımlanmış olan ciltlere göz atın.
Arşiv
Reşad Ekrem Koçu'nun, G ve Z harfleri arasındaki maddelerle ilgili çalışmalarını keşfedin.
Keşfet
Temalar veya belge türlerine göre arama yapın; ilk kez erişime açılan arşiv belgeleri arasında gezinin.
BARONYAN (Agop)
“Ermenilerin Molière’i” denilen ünlü bir komedi müellifi ve mizah muharriridir. 1842 de Edirne’de doğmuş ve 27 Mayıs 1891 de İstanbul’da Ortaköy’de vefat etmiştir.
İlk tahsilini Edirne’de Arşakunyan Ermeni mektebinde yapmıştır. Burada müderris Boğos Varjabedyan’ın (bilâhare İstanbul patriği) ve müderris Rupen Çamiçyan’ın (Bilâhare Partoğimeos Başpiskopos) talebesi olmuştur. Bir sene de, yunanca öğrenmek gayesiyle oradaki Rum mektebine gitmişse de, kendi tabiri ile “ancak bu lisanın güçlüğünü öğrenerek” mektebi terketmiştir. Maamafih, bu sözün kısmen bir lâtife olduğu muhakkaktır. Zira ilerde, bu lisandaki vukfunu şahsî gayretleriyle okadar genişletmiştir ki, 1884 de, Yunan moralisti Lukianos’un “Ölülerin dialogu” adlı eserini Yunanca aslından ermeniceye çevirmeğe muvaffak olmuştur. Esasen mektepte iken matematik dersini hiç sevmemiş ve lisan derslerine karşı daha fazla temayül göstermiştir. Bununla beraber, ilerde tanınmış bir muhasip olması ve Galatada, Getronakan Lisesinde muhesebe dersleri vermesi bu hakikatle bir tezad teşkil etmektedir.
Baronyan, mektepten ayrıldıktan sonra bir eczacı yanında çıraklık yapmağa başlamıştır. Bu sahada nazarî bilgiler de elde etmek gayesiyle bir müddet eczacılığa ve tıbba dair eserler okumakla meşgul olmuştur. Fakat bu merakı ancak iki sene deva...
⇓ Devamını okuyunuz...
“Ermenilerin Molière’i” denilen ünlü bir komedi müellifi ve mizah muharriridir. 1842 de Edirne’de doğmuş ve 27 Mayıs 1891 de İstanbul’da Ortaköy’de vefat etmiştir.
İlk tahsilini Edirne’de Arşakunyan Ermeni mektebinde yapmıştır. Burada müderris Boğos Varjabedyan’ın (bilâhare İstanbul patriği) ve müderris Rupen Çamiçyan’ın (Bilâhare Partoğimeos Başpiskopos) talebesi olmuştur. Bir sene de, yunanca öğrenmek gayesiyle oradaki Rum mektebine gitmişse de, kendi tabiri ile “ancak bu lisanın güçlüğünü öğrenerek” mektebi terketmiştir. Maamafih, bu sözün kısmen bir lâtife olduğu muhakkaktır. Zira ilerde, bu lisandaki vukfunu şahsî gayretleriyle okadar genişletmiştir ki, 1884 de, Yunan moralisti Lukianos’un “Ölülerin dialogu” adlı eserini Yunanca aslından ermeniceye çevirmeğe muvaffak olmuştur. Esasen mektepte iken matematik dersini hiç sevmemiş ve lisan derslerine karşı daha fazla temayül göstermiştir. Bununla beraber, ilerde tanınmış bir muhasip olması ve Galatada, Getronakan Lisesinde muhesebe dersleri vermesi bu hakikatle bir tezad teşkil etmektedir.
Baronyan, mektepten ayrıldıktan sonra bir eczacı yanında çıraklık yapmağa başlamıştır. Bu sahada nazarî bilgiler de elde etmek gayesiyle bir müddet eczacılığa ve tıbba dair eserler okumakla meşgul olmuştur. Fakat bu merakı ancak iki sene devam etmiştir. Bundan sonra kendini, Fransızca, İtalyanca, Yunanca lisanlarını ilerletmeğe, diğer taraftan da Ermeni ve Fransız müelliflerinin eserlerini okumağa hasretmiştir.
1863 de İstanbul’a gelerek, bir müddet amcazadesi Dr. Kâtipyan’ın evinde ikamet etmiştir. 1864-1867 yılları arasında Postahane memuru olmuştur. Aynı zamanda, eski ve yeni komedi müelliflerinin eserlerini doymadan okuyan Baronyan bu sıralarda yazı hayatına da atılmıştır. 1870 de kendini müderrisliğe ve muharrirliğe vakfetmiştir. 1870 yılı Mayıs ayında vukubulan Beyoğlu’nun büyük yangınında kirada oturduğu oda yandığından, akabinde, Beşiktaş’da, Manukyan ailesi nezdinde az bir ücretle birkaç ay mürebbilik yapmıştır. Müteakiben, bir yıl müddetle, Üsküdardaki Cemaran mektebinde ders okutmuştur. 1871 - 1872 arasında Simon Felekyan tarafından neşredilen “Eprat” (Fırat) gazetesinin yazı işlerini tedvir etmiştir, yine o yılları arasında Kumkapıdaki Mezburyan mektebinde ermenice ve fransızca lisan dersleri vermiştir. 1872 1874 de Arutyun Sıvacıyan’ın “Meğu” (Arı) gazetesinin neşriyatını idare etmiştir. Bu gazetede birçok mizahî yazıları neşredilmiştir. 1874 yılı başında “Meğu” gazetesi kapanınca, sahibi Sıvacıyan, imtiyazını meccanen Baronyan’a tevdi etmiştir. O da ismini değiştirerek, “Tadron” (Tiyatro) adiyle 6 Nisan 1874 de ilk sayısını çıkarmış ve 1877 yılı Mayis ayına kadar devam ettirmiştir. Bu yıllar içinde Üsküdardan Ortaköy’e taşınmış ve burada 1879 da Satenik Etmekciyan adlı bir kızla evlenmiştir. 1883 yılı başlangıcında “Dzidzag” (Gülüş) adlı bir gazete çıkarmağa başlamışsa da devam ettirememiştir. Aynı yıl, “Erkrakund” (Küre) adlı gazetenin neşriyatını tedvir etmiştir. 1884 de Edirne’de “Khikar” (Bilgic) adlı mizahî aylık bir mecmua neşretmeğe başlamış, fakat maddî sebeplerle 1886 da onu İstanbul’a nakletmek mecburiyetinde kalmıştır. Mezkûr mecmuayı, 1888 yılı Ekim ayından itibaren haftada bir çıkarmağa teşebbüs etmişse de, az sonra gine maddî sebeplerden dolayı neşriyatını tatil etmek zorunda kalmıştır.
Agop Baronyan, ömrünün son yıllarını maddî sıkıntılar içinde geçirmiş ve bir ticarethanenin muhasipliğini ifa etmiştir. Edirneden Patrikhane Umumî Meclisine de âzâ seçilmiştir. Kafkasya’da münteşir “Portz” (Tecrübe) ve “Artzakank” (Akis) mecmualarında da yazıları intişar etmiştir.
Gençliğinde aktörlük de yapmış olan Baronyan’ın, ermenice komedileri ve mizahî eserleri şunlardır:
“Alaturka dişçi” (1868); “Millî kodamanlar” (1878); “İstanbul mahallerinde bir gezinti” (1880); “Bağdasar Ahbar” (1886-1887); “Adabın zararları” (1886-1888); “İki efendili bir hizmetci” (1911 de basılmıştır); “Haşmetlu dilenciler”; “Mizahî salnâme”; “Bilgicin kehânetleri”; “Dalkavuk”; “Aşk tellâlları” v. s.
Agop Baronyan’ın komedileri ve hattâ mizahî yazıları bugün dahi Ermeni edebî çevrelerinde rağbettedir. Bilhassa komedileri, zamanımızda da bütün dünyadaki Ermeni sahnelerinde temsil edilmektedir.
Kevork Pamukciyan
Agop Baronyanın ermeni mizah edebiyatındaki mevkii üzerinde konuşmak bu ansiklopedinin müellifi R. E. Koçunun kalem selâhiyeti dışındadır, fakat, A. Baronyan ermenice adı tiyatro mânâsına “Tadron” olan mizah gazetesini “Tiyatri” ismi ile ayni zamanda Türkçe olarak da çıkarmışdır. Mezkûr gazetenin Türkçe baskısı üzerinden A. Baronyana “Ermenilerin Molière”’i unvanını vermek, ermeni mizah edebiyatı diye bir şey mevcud olmadığı söylemekle birdir; bu muharririn Cumartesi ve Çarşamba günleri haftada iki defa olarak dört sayfa hâlinde çıkardığı “Tiyatro”’nun bir nushası, başlık kısmı, bendlerin ser levhaları ve ilânlar hariç ortalama 950 - 1000 kelimedir, bu da gösterir ki Baronyan gazetesini tamamen kendi kalemi ile doldurmaktadır; aslında bütün yazılarda ayni kalemin mahsulü olduklarını göstermektedirler. “Tiyatro” en bozuk bir Türkçe ile intişar etmiş, edebî şahsiyeti olmayan bir soğukluk, âdîlik örneğidir. Bîçâre sahibi sıkıntı içinde çırpınan âciz bir kalemdir ki o devirde benzeri Türk yazarları da pek çokdur, günlük rızık yolunda sürçe aksaya koşmuş, durmuşdur.
Genç müdekkik, aziz arkadaşımız Kevork Pamukciyan “Tadron”’un ilk nushasının 6 Nisan 1874 de intişar ettiğini ve neşriyatına 1877 yılını Mayıs ayına kadar devam ettiğini kaydediyor. İstanbul Ansiklopedisi arşivinde de “Tiyatro”’nun 18 Temmuz 1874 ve 5 Mart 1875 tarihli iki nushası vardır ki gazetenin 32 ve 75 inci sayılarıdır. 32 inci sayı İzzetefendi Matbaasında basılmışdır, gazete idarehânesi de Bâbıâli Caddesinde 25 numaralı dâiredir. 75 inci sayıda ise idârehâne Bağçekapusunda Esadefendi Hanında 7 numaralı dâire olarak gösterilmiş ve Ağya Dendesyan’ın matbaasında basılmışdır. Gazetenin baskı hüviyetinde en küçük bir değişiklik görülmediğine göre bu geçebelik sâdece para sıkıntısından, idârehâne kirası ile matbaa borcunun ödenememesinden olsa gerekdir.
Agop Baronyan 32 inci sayıdaki baş yazısında “Ceridei Havâdis” gazetesine, 75 inci sayıdaki baş yazısında da, Türk tiyatrosuna büyük hizmetlerde bulunmuş ermeni asıllı sanatkâr Güllü Agob’a hücum etmektedir. Güllü Agop hakkında aşağıdaki satırları yazan bir muharrir için “Ermenilerin Molière”i unvanı pek hazin bir cömerdlik olur:
“Anasının karnından dışarı o kadar mehâret ve o derece hız ile çıkdı ki mehâretini gören perde arkasından senaya çıkıyor zan etti, ve böyle hızlı zuhuru ebe bîçâresinin vücudunu fena halde zedeledi”.
A. Baronyan Türkçe mizâhi manzume yazmak cür’etini de göstermişdir. Edirnede doğmuş, Osmanlı İmparatorluğunun en büyük fikir ve sanat merkezleri olan Edirne ve İstanbulda yaşamış ve hayatını kalemi ile kazanma yoluna sapmış Agob Baronyanın sebâvet çağından başlayarak kulaklarını doldurmuş olan bir dili doğru yazamayışı öylesine hazindir ki meselâ Tiyatro’nun 75 inci sayısında neşrettiği şu manzûmesi ancak bir kakafoni mükâfâtı kazanabilir:
Tiyatro yazmamakla kıt’alar olmuş idi nâşâd
Yine yazmaklığa şimdi anı kesbetti istihkak
Bu yıllarda defâtirden tenâkus eyleyenlerdir
Tefehhüm et ki ancak hem gelir ve hem dahi irad
İnanmazdık buna evvelleri şimdi inandık biz
Ki nâmı Köprübaşının imiş murdar ve hem berbad
Yerin dibine geçmekden Tünel mânâsını anla
Tiyatrosu Agob Efendinindir herçi bâdâbâd
Agob Baronyan
(Resim: Nezih)
Agob Baronyanın “Tiyatro” mizah gazetesi
Tema
Kişi
Emeği Geçen
Nezih
Tür
Ansiklopedi sayfası
Paylaş
X
FB
Bağlantılar
→ Kullanım Şartları
→ Geri Bildirim
İstanbul Ansiklopedisi kayıtlarıyla ilgili önerilerinizi istanbul.ansiklopedisi@saltonline.org adresine gönderebilirsiniz.
TÜM KAYIT
Yazar/Üreten
Kevork Pamukciyan
Kod
IAM040463
Tema
Kişi
Tür
Ansiklopedi sayfası
Biçim
Baskı
Dil
Türkçe
Haklar
Açık erişim
Hak Sahibi
Kadir Has Üniversitesi
Emeği Geçen
Nezih
Tanım
Cilt 4, sayfalar 2122-2124
Not
Görsel: cilt 4, sayfalar 2122, 2123
Tema
Kişi
Emeği Geçen
Nezih
Tür
Ansiklopedi sayfası
Paylaş
X
FB
Bağlantılar
→ Kullanım Şartları
→ Geri Bildirim
İstanbul Ansiklopedisi kayıtlarıyla ilgili önerilerinizi istanbul.ansiklopedisi@saltonline.org adresine gönderebilirsiniz.