İstanbul ve civarını, emsalsız zerafet ve ihtişamda, saray, cami, kilise, köşk, kışla, mektep ve sair binalarla süsleyen ve takriben birbuçuk asırlık bir müddet zarfında faaliyette bulunan Balyan ailesinin, Arutyun Mırmıryan, Vahan Zartaryan ve Teotik Labcinciyan gibi bazı müdekkikler, hiçbir esaslı vesikaya istinad etmeden, çok eski olduğunu söylemektedirler. Bu muharrirlere göre, on yedinci asırda Maraş taraflarında Bali (Bilâhare Belen) adlı bir köy varmış ki, idaresi Balyanların elinde imiş. Geçen asrın Fransız tarihçilerinden Saint-Martin ise Onbeşinci asrın ortalarında Balyanların mezkûr köye isimlerini verdiklerini yazmaktadır. Onbeşinci asırda, bilhassa Anadolu Ermenileri arasında “yan” soyadı ancak zâdegân ailelerde pek nadiren kullanıldığı için bu kaydın doğru olmasına ihtimal vermek güçtür. 1683 de Belen köyü muhtarı Bali Balyan, Üçüncü Sultan Mehmed’in ismi meçhul ermeni hassa mimarı ile tanışıp kızı ile evlenir. Kayın pederinin ölümünü müteakib Hassa Mimarı olarak pederinin ölümünü müteakib Hassa Mimarı olarak yerine geçer. 16 senelik hizmetten sonra, vefat ederek yerini Minas adlı oğluna bırakır. Bu da Üçüncü Sultan Ahmed’e ve Birinci Sultan Mahmud’a hizmette bulunduktan sonra, 1703 de vefat edip yerine oğlu Makar geçer. Az zamanda büyük şöhret kazanan bu şahıs, baz...

İstanbul ve civarını, emsalsız zerafet ve ihtişamda, saray, cami, kilise, köşk, kışla, mektep ve sair binalarla süsleyen ve takriben birbuçuk asırlık bir müddet zarfında faaliyette bulunan Balyan ailesinin, Arutyun Mırmıryan, Vahan Zartaryan ve Teotik Labcinciyan gibi bazı müdekkikler, hiçbir esaslı vesikaya istinad etmeden, çok eski olduğunu söylemektedirler. Bu muharrirlere göre, on yedinci asırda Maraş taraflarında Bali (Bilâhare Belen) adlı bir köy varmış ki, idaresi Balyanların elinde imiş. Geçen asrın Fransız tarihçilerinden Saint-Martin ise Onbeşinci asrın ortalarında Balyanların mezkûr köye isimlerini verdiklerini yazmaktadır. Onbeşinci asırda, bilhassa Anadolu Ermenileri arasında “yan” soyadı ancak zâdegân ailelerde pek nadiren kullanıldığı için bu kaydın doğru olmasına ihtimal vermek güçtür. 1683 de Belen köyü muhtarı Bali Balyan, Üçüncü Sultan Mehmed’in ismi meçhul ermeni hassa mimarı ile tanışıp kızı ile evlenir. Kayın pederinin ölümünü müteakib Hassa Mimarı olarak pederinin ölümünü müteakib Hassa Mimarı olarak yerine geçer. 16 senelik hizmetten sonra, vefat ederek yerini Minas adlı oğluna bırakır. Bu da Üçüncü Sultan Ahmed’e ve Birinci Sultan Mahmud’a hizmette bulunduktan sonra, 1703 de vefat edip yerine oğlu Makar geçer. Az zamanda büyük şöhret kazanan bu şahıs, bazı iftiralar yüzünden Sultan Mahmud’un itimadını kaybederek Bayburta sürgün edilir. Bilâhare bazı kimselerin şefaatı ile affa nail olarak İstanbul’a dönüp, birçok mühim eserler meydana getirir. Bayanların sülâlesinden zannedilen eski simaların şeceresinin çürük olduğuna bir delil de, Teotik Labcinciyan’ın Bali Kalfanın 1725 de vefat ettiğini yazmasına rağmen, Vahan Zartaryan’ın yerine geçen oğlu Minas Kalfanın 1703 de öldüğünü kaydetmesidir. Teorik’e göre ise Minas Kalfanın ölümü 1730 da vuku bulmuştur. Nuruosmaniye’nin mimarlığı bu kalfaya atfediliyorsa da, müteveffa müdekkik Yetvart Alyanakyan’a göre, mezkûr Camiin mimarı Kayserinin Nize yahut Nirze köyünden Simeon Kalfadır. Alyanakyan, sabık Pangaltı-Ermeni Kabristanında bu şahsın mezartaşına da tesadüf etmiştir. Kitabeye göre vefatı 1761 dedir. E. Mamboury dahi mezkûr camiin mimarının Simeon Kalfa olduğunu kaydetmektedir. İlk defa Balyan soyadını taşıyan Kirkor Amira’nın şimdiye kadar, işte bu Makar kalfanın oğlu olduğu zannedilmekteydi. Halbuki, zaman mefhumu bakımından bile, Minas Kalfanın ölüm tarihi olduğu söylenen 1703 ile torunu zannedilen Kirkor Kalfanın öldüğü 1831 tarihleri arasında iki neslin değil en az beş neslin meydana gelmesi lâzımdı. Binaenaleyh mezkûr şecerenin hiçbir esasa dayanmadığı aşikârdır. Tarafımızdan meydana çıkarılan iki vesikaya istinaden, Balyan Kirkor Kalfanın, Hassa mimarı Merametçi Bali Kalfa’nın (B. Bali Kalfa) oğlu olduğu belirmiştir. Merametci lâkabını taşıyan kalfalar ailesi ise, mevsuk menbalar olan, Bağlarbaşı Ermeni Kabristanında tarafımızdan tesbit edilen mezartaşı kitabelerine göre, Kayserinin Deverek yahut Deverank köyündendirler. Mezkûr kaynaklara istinaden, bu aileden Merametci Kalust Kafa 21 Mart 1779 da ve rahip Toros’un oğlu olan Merametci Sarkis Kalfa ise 1796 da vefat etmişleıdir. Diğer taraftan, Balyanların aslen Kayserili olmaları hususunda, Kirkor Amira’nın 1820 de Kayseriye sürgün edilmesini ve damadı Serveryan Ohannes Amira’nın da Kayserili olduğunu nazarı itibara almak icap eder. Esasen, onaltıncı, onyedinci, onsekizinci ve hâttâ ondokuzuncu asırlarda İstanbul’da faaliyette bulunan Ermeni mimarlarının takriben yüzde sekseni Kayserilidir. Kirkor Kalfanın kâtibi yazıcı Boğos Ağanın da Kayserili olduğunu unutmamak lâzımdır. Balyanlar hakkında en mühim mehazlar, eskilerde Vahan Zartaryan’ın “Hişatakaran’ = Abide” (İstanbul, 1910) adlı eseri ile Teotik Labcinciyan’ın 1921 yılı salnamesidir. Yenilerden ise, genç müdekkik ve desinatör Berc Erziyan’ın şehrimizde münteşir “Surp Pırgiç” mecmuasının 1952 - 1957 yıllarının muhtelif sayılarında intişar eden yazı serisini zikretmek lâzımdır. Burada, Balyanların eserleri hakkında dolgun malûmatla birlikde, onlardan birçoklarının zengin resimlerine de tesadüf etmek kabildir. Kevork Pamukciyan Balyan Ailesi Kütüğü