Bakteriyolojihânenin kuruluşu ile kısa tarihçesini şöylece toplayabiliriz: 1893 de İstanbulda kolera vak’aları görüldü, İkinci Sultan Hamid Fransanın tanınmış doktorlarından Chantemesse’i İstanbula dâvet etti; hastalığın ardı alındıktan sonra memleketine dönen bu meşhur hekim Sultan Hamidden aldığı talimat üzerine Paris’in değerli doktorlarından Nicole’i 1901 de İstanbula gönderdi; döktor Nicole de İstanbulda Türkiyenin ilk bakteriyolojihânesini tesis ederek bu vesile ile yine ilk defa olarak Bakteriyoloji ilminin lâyık olduğu ehemmiyetle tedrisine başlandı. Bu ilk Bakteriyolojihâne o zamanlar Demirkapıda bulunan Askerî Tıbbiye Mektebinin önünde küçücük bir müessese idi, nazarî dersler için bir ders salonu ile laboratuar odalarından ve fennî istihzârat için lüzumlu kısımlardan mürekkebdi. Gerek bakteriyoloji fenninin okutulması ve gerekse bu sahada yapılacak araştırmalar için bütün malzeme, çalışma masaları, camlı dolaplar, mebzul âlât ve edevât ile kâfi miktarda mikroskop idi. Müdürlüğüne Nicole’un tayin edildiği bu müesseseye “Bakteriyolojihânei Osmânî” adı verildi ve Umum Mekâtibi Askeriye Nazırlığına bağlandı. Bakteriyolojihânedeki derslere o zaman Askerî Tıbbiye Mektebinden mezun olmuş ve aralarında şöhretli Hoca Dr. Refik Güran, Dr. Ziya Seyfullah, Dr. Râkım ve Dr. Süleyman...

Bakteriyolojihânenin kuruluşu ile kısa tarihçesini şöylece toplayabiliriz: 1893 de İstanbulda kolera vak’aları görüldü, İkinci Sultan Hamid Fransanın tanınmış doktorlarından Chantemesse’i İstanbula dâvet etti; hastalığın ardı alındıktan sonra memleketine dönen bu meşhur hekim Sultan Hamidden aldığı talimat üzerine Paris’in değerli doktorlarından Nicole’i 1901 de İstanbula gönderdi; döktor Nicole de İstanbulda Türkiyenin ilk bakteriyolojihânesini tesis ederek bu vesile ile yine ilk defa olarak Bakteriyoloji ilminin lâyık olduğu ehemmiyetle tedrisine başlandı. Bu ilk Bakteriyolojihâne o zamanlar Demirkapıda bulunan Askerî Tıbbiye Mektebinin önünde küçücük bir müessese idi, nazarî dersler için bir ders salonu ile laboratuar odalarından ve fennî istihzârat için lüzumlu kısımlardan mürekkebdi. Gerek bakteriyoloji fenninin okutulması ve gerekse bu sahada yapılacak araştırmalar için bütün malzeme, çalışma masaları, camlı dolaplar, mebzul âlât ve edevât ile kâfi miktarda mikroskop idi. Müdürlüğüne Nicole’un tayin edildiği bu müesseseye “Bakteriyolojihânei Osmânî” adı verildi ve Umum Mekâtibi Askeriye Nazırlığına bağlandı. Bakteriyolojihânedeki derslere o zaman Askerî Tıbbiye Mektebinden mezun olmuş ve aralarında şöhretli Hoca Dr. Refik Güran, Dr. Ziya Seyfullah, Dr. Râkım ve Dr. Süleyman Beylerin bulunduğu on yedi yüzbaşı devam ediyordu. Kısa bir müddet sonra binanın yeri beğenilmedi; bilhassa Kuşpalazı serumunun hazırlanması gibi büyük bir inkişaf devrine girmiş olan Bakteriyoloji fenninin tatbik ve takibine binanın küçüklüğü de engel olduğundan Bakteriyolojihâne Demirkapudan şehrin mûtenâ bir semti olan Nişantaşına nakolundu; Nişantaşında mîriliva Süleyman Paşanın konağı senevî 96 lira ile tutularak tamir edildi ve içinde bir Bakteriyoluji tesisi için gerekli tadiller yapıldı. Müessese yeni yerinde büyük bir varlık gösterdi. Öldürücü, müthiş hastalıklara karşı yüksek derecede şifa ve korunma kudretine haiz devâlar hazırlandı; fakat az sonra ikametgâhdan bozma bu binanın da müesseseye kifayetsizliği anlaşıldı, ayrıca mahalle arasında bulunması da büyük bir mahzur idi; Vebâi Bakası Seromu ve Cemre Aşısı yapılamıyordu. Doktor Nicole şişlide o zamanlar İzzetpaşa Çiftliği denilen şimdiki Şişli Câmiinin bulunduğu yerde eski Süvari Karakolhânesinin yıktırılarak temelinden tutulmak üzere bütün ihtiyaçları ve hattâ İstanbuldaki her türlü inkişafı karşılayabilecek bir Bakteriyolojihâne inşasını istedi. Şahsî hırslar, çekememezlikler ve bir takım fena düşünceler altında bu güzel proje reddedildi; Doktor Nicole de kurduğu müesseseyi terkederek Parise döndü. Müessesenin başına, 1901 de müdür muavini olarak Pastör Enstitüsünden getirtilmiş olan Dr. Remlinger geçti. Bu arada Orman Maadin ve Ziraat Nezâreti de Vebayı Bakari serumunun hazırlanması için Kabasakaldaki Mülkiye Baytar Mektebinde “Bekteriyolojihânei Baytariye” adı ile bir müessese açtırdı. Dr. Remlinger 1910 senesine kadar müessesenin başında kaldı, bu tarihte memleketine dönerek yine bir Fransız, asker doktor Simond müdür tayin edildi. Bu yeni müdürün zamanında müessese, şimdiki adı ile Piyer Loti Caddesinin üzerinde adı tesbit edilemiyen bir yorgancıbaşıya aid gayet büyük bir konağa nakledildi. Dr. Simond 1914 de Birinci Cihan Harbi başlayınca Fransaya döndü ve Bakteriyolojihâne Müdürlüğüne ilk defa olarak bir Türk, Simond’un muavini Dr. Refik Giran tayin edildi; bu değerli Profesör Dr. Ziya Seyfullah, Dr. Kemal Muhtar, Dr. İhsan Sâmi ve Dr. Cevad gibi muavinleri ile büyük bir faaliyet gösterdi ve müessese yeni bir inkişafa kavuştu. Bir müddet sonra Bakteriyolojihâne Dâülkelb Tedavihânesi, Telkihâne, Kimyâhâne ve Sıhhî Müze ile birleştirilerek “İstanbul Hıfzıssıhha Müessesesi” adı verildi. Uzun yıllar İstanbul Tıp Fakültesinde de Bakteriyoloji Profesörlüğü yapmış olan Dr. Refik Güran 1927 ye kadar bu müessesenin Müdürlüğünü yaptı çok verimli bir faaliyetle çalıştı. 1951 de bu çok önemli müessese Kule dibinde bir bina da bulunuyordu; müdürü çok değerli bir Hekim olan Dr. Nureddin Onur idi. Sıhhî Müze ile Kuduz Hastahânesi adını almış bulunan eski Dâülkelb Tedâvihânesi de ayrılmış, yine müstakil müesseseler olmuş, “İstanbul Hıfzıssıhha Müessesesi” Bakteriolojihâne ile Kimyahâneden mürekkep olarak kalmıştı; müesseseye Atatürk Bulvarı üzerinde büyük ve yeni bir bina inşa edilmekte idi (1951). (B.: İstanbul Hıfzıssıhha Enstitüsü; kuduz Hastahânesi; Sıhhî Müze). Dr. Saadi Nazım Nirven