Bakırköydeki Ermenilerin tarihi İstanbulun diğer semtlerine nisbeten yenidir. Ermenilerin buraya yerleşmeleri, o civarda bulunan Azatlı köyünde, tarihçi Avedis Berberyan’a göre 1793 yılında, Baruthanenin tesisiyle başlanması çok muhtemeldir. Filhakika Ermenilerin burada azamî birbuçuk asırlık bir mâzisi olduğu bazı eski menbalardan anlaşlıyor. Meselâ meşhur tarihçi ve edip Eremya Çelebi Kömürcüyan, 17 inci asrın ikinci yarısında, Ermeni dilinde ve manzum olarak kaleme aldığı çok kıymetli “İstanbul tarihi” adlı eserinde. Bakırköyden bahsederken, zamanında Ermenilerle meskûn olan semtleri zikrettiği halde, orada Ermenilerin yaşadığı hakkında hiç bir şey söylemiyor. Keza 18 inci asrın sonlarında İstanbul hakkında kıymetli tarihî malûmat veren Mıhitarist rahiplerden meşhur tarihçi Lukas İnciciyan, Bakırköyün lâfını bile etmiyor. Muaileyhin Venedikte neşrettiği “Yeğnak Püzantyan” isimli derginin 1818 yılına ait bir sayısında, İstanbulun semtlerinde yaşayan Ermenilerin miktarını hâne hesabı ile verdiği halde, Bakırköy Ermeni nüfusunu zikretmeğe lüzum görmüyor. Bundan anlaşılıyor ki mezkûr tarihte oradaki Ermenilerin sayısı pek cüz’î bir miktarda imiş. Ermenilerin Bakırköye asıl yerleşmeleri 1835 sıralarında oradaki Baruthanenin tesisiyle başlar. Şimendifer hattının inşasından sonra, di...

Bakırköydeki Ermenilerin tarihi İstanbulun diğer semtlerine nisbeten yenidir. Ermenilerin buraya yerleşmeleri, o civarda bulunan Azatlı köyünde, tarihçi Avedis Berberyan’a göre 1793 yılında, Baruthanenin tesisiyle başlanması çok muhtemeldir. Filhakika Ermenilerin burada azamî birbuçuk asırlık bir mâzisi olduğu bazı eski menbalardan anlaşlıyor. Meselâ meşhur tarihçi ve edip Eremya Çelebi Kömürcüyan, 17 inci asrın ikinci yarısında, Ermeni dilinde ve manzum olarak kaleme aldığı çok kıymetli “İstanbul tarihi” adlı eserinde. Bakırköyden bahsederken, zamanında Ermenilerle meskûn olan semtleri zikrettiği halde, orada Ermenilerin yaşadığı hakkında hiç bir şey söylemiyor. Keza 18 inci asrın sonlarında İstanbul hakkında kıymetli tarihî malûmat veren Mıhitarist rahiplerden meşhur tarihçi Lukas İnciciyan, Bakırköyün lâfını bile etmiyor. Muaileyhin Venedikte neşrettiği “Yeğnak Püzantyan” isimli derginin 1818 yılına ait bir sayısında, İstanbulun semtlerinde yaşayan Ermenilerin miktarını hâne hesabı ile verdiği halde, Bakırköy Ermeni nüfusunu zikretmeğe lüzum görmüyor. Bundan anlaşılıyor ki mezkûr tarihte oradaki Ermenilerin sayısı pek cüz’î bir miktarda imiş. Ermenilerin Bakırköye asıl yerleşmeleri 1835 sıralarında oradaki Baruthanenin tesisiyle başlar. Şimendifer hattının inşasından sonra, diğer unsurlar gibi, Ermenilerin de sayısı artmağa başlamıştır. Ezcümle 1880 tarihlerinde Ermenilerin mevcudu tahminen 100 hâne kadardı. Bu artış 1920 sıralarına kadar devam etmiştir. Bundan sonra Ermenilerin harice hicretiyle ve bilhassa son zamanlarda umumiyetle zengin ailelerin Beyoğlu taraflarına göçmeleriyle Bakırköy Ermeni nüfusu bir hayli azalmıştır. En son kayıtlara göre bu miktar 400 aileye yakındır. Kiliseler — Bakırköyde Ermeniler ilk defa 1831 tarihinde bir kiliseye sahip olmuşlardır. O zaman anlaşıldığına göre Bakırköyde ikamet etmekte olan Azatlı’daki Baruthanenin Ermeni işçileri Barutcubaşı Ohannes Bey Dadyan’a (1798 - 1869) müracaat ederek, kendileri için bir ibâdethâne temin etmesini rica etmişlerdir. O da Sultan Mahmuddan bu hususta müsaade almıştır. İşte mezkûr tarihte, Rumlar ahşap bir manastırlarını Ermenilere hediye etmişlerdir. Onlar da bu Kiliseyi Surp Sarkis tesmiye etmişlerdir. Bundan birkaç yıl sonra, görünüyor ki bir kısım Ermeni amele aileleri muhtemelen kolaylık olsun diye Azatlı Köyüne naklolunmuşlardır ki 1835 de Ohannes Bey Dadyan orada Surp Astvadzadsin namıyla müteveffa pederi Arakel Amira Dadyan’ın(1753 - 1812) hatırası için yeni bir kilise inşa ettirmiştir. Mezkûr kilise 1837 Nisan 25 de takdis olunmuştur. Bakırköydeki asıl Surp Astvadzadzin Kilisesinin (Bu maddeye bak). İnşası ise malûm olduğu üzre, 1844 yılının nisan ayında tamamlanmıştır. Yeni bir Kilisenin binası ahşap ve muhtemelen ufak ve köhne idi. Bunlardan başka Zeytin Burnunda bu sıralarda bir demir fabrikası tesis olunmuştu. (A. Berberyan’a göre 25 Ekim 1845 de inşası tamamlanmıştır). Ohannesi Bey Dadyandan maada kilise avlusunda gömülü diğer kayda değer sîmâlar şunlardır: Oğulları, Barutcubaşı Arakel - Sisak Bey Dadyan (1820-1886); Nerses-Hosrov Bey Dadyan (1825-1872); Kirkor - Mihran Bey Dadyan (1832 - 1882); Nerses - Hosrov Beyin oğlu, Arşak - Nerses Bey Dadyan (ölümü 1894); Elyas (Eğyazar) Çayyan (1840 - 1902); Onnik Bey Babayan, vs. Mektepler — 1. Ardzrunyan - Dadyan ilk okulu Hayırhah olduğu kadar aynı zamanda münevver bir kimse olan Ohannes Bey Dadyan, kiliseyi yaptırırken yanına bir de mektep inşa ettirmeği unutmamıştır ve atalarının hatırasına izafeten ona “Ardzrunyan” ismini vermiştir. 1892 de ahşap olan eskisinin yerine bugünkü kâgir bina yükseltilmiştir ve o tarihten itibaren Dadyanların sülâlesine hürmeten, okul “Dadyan” tesmiye olunmuştur. 2. Nerşabuhyan ilk okulu. — Bu mektep Kapriel Nerşebuhyan tarafından açılmıştır ve 1886 - 1890 sıralarında faaliyette bulunmuştur. 3. Nikoğosyan İlkokulu. — Aram Nikoğosyan tarafından açılan bu mektep 1907-1909 sıralarında kısa bir müddet tedrisatta bulunmuştur. 4. Bezezyan Lisesi. — Önce ilk tedrisatta bulunan bu mektep Boğos Bezazyan tarafından 1908 de tesis olunmuştur. Tedricen ilerliyerek Liseye kadar yükselmiştir. İkinci Cihan Harbinin başlarına kadar lise olarak faaliyette bulunduktan sonra tekrar ilk tedrisat derecesine inerek Beyoğluna taşınmıştır. 5. İsviçre - Ermeni ilkokulu, — Mütareke yılaarında bir kaç sene çalışmış olan bu mektep Garo Kevorkyan yahut Kevork Garoyan isminde bir zat tarafından açılmıştır. Bugün Bakırköyde yalnız Dadyan İlkokulu faaliyettedir. Muhtelif cemiyet faaliyetleri — Eski ve yeni Bakırköy Ermeni cemaatı faaliyetlerinden bazıları Şunlardır: II inci Meşrutiyetten sonra Taşnak, Hınçak ve sair komiteler Bakırköyde de kulüpler açmışlardır. Mütareke yıllarnda ise Kızılhaç teşkilâtı da mevcut olmuştur. Son zamanlarda Yedikule Ermeni Hastahânesine yardım kolu da teşekkül etmiştir. Tahminen 1925 yılından beri fakirlere yardım kolu da faaliyettedir. Bakırköyde doğmuş yahut yaşamış bazı Ermeniler — Ermeni Kilisesinin avlusunda medfun Dadyan efradından, Mezarlıkta gömülü olanların hemen hemen hepsinden ve mektep açmış olanlardan maada kaydadeğer şahıslardan tesbit edebildiklerimiz şunlardır: İstanbul patriği Başpiskopos Horen Aşıkyan (1842 - 1899); Osmanlı Devleti yüksek memurlarından Mıhrtat Bey Babayan; Osmanlı Mebusan Meclisi âzalarından Sıvas mebusu Dıkran Barsamyan; Matbaacı ve takvim nâşiri Kevork Zartaryan (ölümlü: 1888) ve evlâtları tarihçi Vahan Zartaryan (1871 - 1946) ve Bimen Zartaryan (doğuşu 1880); Şair Yetvart Kolanciyan (doğumu: 1880); Doktorlar: Sarsik Nahabetyan, Çilyan, Ohannes Aşıkyan, Peştimalciyan, v.s.; Genç yaşta ölen meşhur muganni Mike Keresteciyan, hayır ve cemaat işleriyle tanınmış Apraham Apelyan, dans hocası Prof. Nişanyan, v.s. Mezarlık — Bakırköy Ermeni Mezarlığı İstasyonun arka tarafında ve Rum Kabristanının yanındadır. İstanbulun en yeni, en ufak ve aynı zamanda en bakımlı ve en mamur Ermeni mezarlıklarından biridir. Mesahası tahminen 2.000 m2 kadardır. Hangi tarihten itibaren kullanıldğı kat’î olarak belli değildir. Maamafih bir asra yakın mazisi olması muhtemeldir. Mezarlığın toprağını Kilisenin papazlarından Der Bedros, 1868 den sonra elde etmiştir. Kirkor Mısıryan adında bir hayırhah tüccarın vasiyetiyle 1899 yılında mezarlığın etrafı duvarla çevrilmiştir. Bir iki yıl önce kabristana su getirtilerek ve yeni yollar yapılarak daha cazip bir hale sokulmuştur. Rastladığımız en eski mezartaşı kitâbesi 1879 tarihini taşıyor ve Bitlisli Markos Agopyan isminde bir şahsa aittir. En güzel ermenice şiir 1885 de genç yaşta ölen Verkine Bohçeliyan namında bir kızın mezar taşındadır. Ermenice harflerle türkçe hiçbir kitâbe mevcut değildir. San’at bakımından en zarif mezar âbidesi Malhasyan ailesine aittir. Keza Berberyan, Kavukyan ve Kuyumcuyan ailelerine ait olanlar da mezarlığın nazarı dikkati çekecek âbideleri arasındadırlar. Mezarlıkta gömülü kayda değer simalar ölümleri sırası ile şunlardır: Rahip Der Bedros Bedrosyan (1831 - 1893); Kirkor Mısıryan (1850 - 1898); Dr. Karabet Nazaretyan (1856 - 1921); Dadyan okulu müdürü Zareh Mağakyan (1873 - 1924); Rahip Der Bedros Bedros yan (1867 - 1929); Kilisenin sayılı hayırhahlarından Kayserili Karabet Ohanyan (1840 - 1931), ki bu satırları yazanın annesi tarafından büyük annesinin dayısıdır; edebiyatçı ve filolog Nişan Civanyan (1851 - 1933); Türkiye Hükûmeti konsoloslarından Serkis Balyan (1862 - 1936); lûgat naşiri Zakar Papazyan (1866 - 1942); Bezazyan Lisesi müessis ve müdürü Boğos Bezazyan (1878 - 1951). Kevork M. Pamukciyan