İstanbulun en eski müesseselerinden birisidir, hâlen tescil edilmiş adı “Sümerbank Bakırköy Pamuklu Sanayii Müessesesi” olmakla beraber halk ağzında “Bakırköy Bez Fabrikası” diye meşhurdur. 1850 de hususî bir teşebbüsle kurulmuş ve iş mevzuu el dokumacılığı ile el basmacılığı olmuştur, o zamanlar da halk tarafından sâdece “Basmahâne” adı ile anılmıştır. 1860 senesine kadar adını tesbit edemediğimiz sâhibi tarafından çalıştırılmaya gayret edilen müessese bu tarihden sonra Hazinei Hassaya devredilmiştir. 1860 - 1867 yılları arasında Hazinei Hassa emrinde açılan Basmahâne 1867 de Harbiye Nezâreti Levâzımâtı Askeriye Dâiresine devredilmiş ve 1921 senesine kadar 51 yıl ordu ihtiyaçları için çalışmıştır. 1921 de Harbiye Nezâreti Askerî Fabrikalar Umum Müdürlüğü emrine geçmiş 1925 yılına kadar da bu umum müdürlüğe bağlı kalmıştır; 1924 de kabul edilen üç senelik bir ıslah programı gereğince makinelerin düzenlenmesine başlanmış ve bir kısım yeni makineler temin olunmuş, bu işler arasında faaliyetini tâtil eden fabrika 15 eylûl 1924 de kısmen yenilenmiş olarak işletmeye açılmıştır. 1924 yılına kadar günlük 10 saat çalışma ile 203 kilopamuk ipliği ve 1015 metre bez imalâtı yaparken, yani senede 370.000 metre bez dokunur iken yenilenmeden sonra senelik bez imalâtı 600.000 metreye çıkmıştır....

İstanbulun en eski müesseselerinden birisidir, hâlen tescil edilmiş adı “Sümerbank Bakırköy Pamuklu Sanayii Müessesesi” olmakla beraber halk ağzında “Bakırköy Bez Fabrikası” diye meşhurdur. 1850 de hususî bir teşebbüsle kurulmuş ve iş mevzuu el dokumacılığı ile el basmacılığı olmuştur, o zamanlar da halk tarafından sâdece “Basmahâne” adı ile anılmıştır. 1860 senesine kadar adını tesbit edemediğimiz sâhibi tarafından çalıştırılmaya gayret edilen müessese bu tarihden sonra Hazinei Hassaya devredilmiştir. 1860 - 1867 yılları arasında Hazinei Hassa emrinde açılan Basmahâne 1867 de Harbiye Nezâreti Levâzımâtı Askeriye Dâiresine devredilmiş ve 1921 senesine kadar 51 yıl ordu ihtiyaçları için çalışmıştır. 1921 de Harbiye Nezâreti Askerî Fabrikalar Umum Müdürlüğü emrine geçmiş 1925 yılına kadar da bu umum müdürlüğe bağlı kalmıştır; 1924 de kabul edilen üç senelik bir ıslah programı gereğince makinelerin düzenlenmesine başlanmış ve bir kısım yeni makineler temin olunmuş, bu işler arasında faaliyetini tâtil eden fabrika 15 eylûl 1924 de kısmen yenilenmiş olarak işletmeye açılmıştır. 1924 yılına kadar günlük 10 saat çalışma ile 203 kilopamuk ipliği ve 1015 metre bez imalâtı yaparken, yani senede 370.000 metre bez dokunur iken yenilenmeden sonra senelik bez imalâtı 600.000 metreye çıkmıştır. Fabrika 1925 de Sanâyi ve Maadin Bankasına, 1932 de Sanayi Ofisine ve 11 temmuz 1933 tarihinde de Sümer Banka devrolunmuştur. Sümer Bank işe yeni bir ıslah programı ile başlamıştır; evvelâ eski binayı terk ederek modern tekniğin icablarına uyarak temelinden yeni bir fabrika binası inşa ettirmiş ve müesseseyi son sistem makinelerle techiz ederek 13 ağustos 1934 tarihinde işletmeye açmıştır. Açılma töreni başvekil İsmet İnönünün bir konuşması ile yapılmış, İnönü bu konuşmasında şu izâhatı vermiştir: “Bana verilen malûmata göre Cumhuriyet bu fabrikayı takriben 1600 iğ ile işlerken tesellüm etti. İlk hamlede bu miktar 3600 iğe çıkarılmış ve yeni dairelerle fabrika takriben 9000 iğlik bir müessese olmuştur. “Sümerbank’ın tesis etmekte olduğu büyük fabrikalar önümüzdeki ilkbaharda 30.000 iğle işlemeye başlıyacak memleketin en büyük dokuma müesseseleri olacaktır. Onları bakılırsa, Bakırköy fabrikası daha küçük bir müessese sayılabilir. Bununla beraberber, Bakırköy fabrikasının hususiyetlerini ve hususî kıymetlerini nazarı dikkate vazetmek benim için hakikî bir zevktir. Hususî ve resmî bugün mevcut olan müesseselerin en yeni makinelere mâlik olanı hemen burasıdır. “Fakat bugün için, hepsinden daha kıymetli olan görüş şudur: Bu fabrika, küçük ve iptidaî bir halden mütemâdiyen ilerliyerek ve genişliyerek kendi kendine büyük bir müessese olmuştur. Fabrikaların tasavvuru hattâ kurulması yaşayabilir bir halde işletilmesine nisbetle kolay sayılır. Asıl zor iş, kurulmuş bir fabrikayı işletebilmek kaabiliyeti ve dirâyetidir. “Bakırköy fabrikası geçen on sene zarfında bu imtihanı vermiş ve kıymetli müdürü reyine güvenilir ve eline milletin sermayesi emânet olunur bir dirâyet göstermiştir. Yeni kurulacak büyük müesseselerimizin işletme zamanlarında bu imtihan devrini hep beraber dikkat ve merakla takip edeceğiz. Bay Fazlı, fabrikanın muhtelif parçalarını bana anlatırken işçilerin yetiştirilmesinden, makineler bakımından dikkatimi celbeden noktaları saklamadım. İşçilerin yetiştirilmesi yeni sınâi hayatmızda büyük bir vazifedir. Her işçi kullandığı makineden azamî istifade kabiliyetinı yalnız bilgisi ile değil, bir nevi ateşli hırs haline gelen arzusu ile temin etmeği düşünmelidir. milletin yeni iktisadî hayatını istikametlendirmek için ehemmiyet verdiği bu fabrkalar ancak bilenlerin, çalışanların ve öğretmek isteyenlerin ve öğrenmek kabiliyetinde olanların bulunduğu yerler olacaktır. “Bilgisi, çalışması, hevesi az olanların sığınmaları için millet fabrika yapmıyor ve yapmıyacaktır. Fabrikaların kapısından ilk günü giren memur veya işçi herkesin bu esası evvelâ yüreğinin içine yerleştirmesi lâzımdır. Onun için yeni büyük fabrikalar ilk kuruldukları andan itibaren sanatında ve masrafında dikkatten yüreği titreyen sanatkârların yetişmesi için gayret sarfetmelidir. “Burada gördüğüm iyi şeylerden biri fabrikada bayanların geniş bir çalışma zemini bulmasıdır. Ötedenberi kanaatim odur ki, bayanlarımız dokuma işlerinde ince zevkleri ve el maharetleriyle bizim dokumalarımıza dünyada hususî bir kıymet temin edeceklerdir. Bâzı tabii mahsullerimizin kendine mahsus bir nefaseti olması gibi, eski el işlerimizin mâzide tanınmş hususî çeşitleri gibi yeni dokuma fabrikalarımızın da her tarafta sevilecek ve aranılacak incelikleri olmalıdır. Bakırköy fabrikası Cumhuriyette 1600 iğden 9000 i geçen iğe vardı. Bu terakki nisbet sanat hayatımıza örnekler olursa, Türkiye az zamanda sanayi sahasında yüksek neticeler alacak demektir. Bu tafsilâtı sizlere ve efkârı umumiyeye zevkle veriyorum”. İnönünün yukarıdaki sözlerini fabrika tarafından 1943 senesinde neşredilmiş broşürden aldık; ayni eserde, başvakilin nutkundan sonra şu malûmat verilmiştir: “Bakırköy fabrikası, (II. 7. 1933) tarihinde, Sümerbank’a 320.000 küsur lira kıymetiyle devredilmiştir. Hâlen (11 Temmuz 1943) 9838 iğ ve 320 dokuma tezgâhı bulunan fabrika 1.507.000 liraya mal olmuştur. Fabrika senede 8 milyon metre bez dokuma kaabiliyetine mâliktir. “Bakırköy fabrikasında 700 kadın ve 800 erkek işci çalışmaktadır. Şimdiki imâlât programı ile senede 80.000 liralık boya kullanmaktadır. Muharrik kuvvetini şehir cereyanından aldığı için kömür sarfiyatı senede 2000 tondur. “Fabrikanın 11 temmuz 1933 den 1942 senesine kadar pamuk sarfiyatı ile imalâtı şu vaziyettedir: Dokunmuş bez Sene Pamuk ton (metro) 1933 300 1.160.000 1934 700 2.560.000 1935 1100 4.715.000 1936 1200 5.836.000 1937 1400 6.317.000 1938 1400 6.444.000 1939 1800 8.134.000 1940 2000 7.213.000 1941 1500 6.765.000 1942 1700 6.871.000 Günden güne artan yurd ihtiyaçlarını karşılamak maksadı ile fabrika 1949 yılında yeniden genişletilmiş ve 1950 yılında 29904 iğ ve 455 dokuma tezgâhı ile girmiştir. 1960 yılındaki durumu ile senede 4.400 ton pamuk sarfederek 650 ton çeşidli cins ipliği piyasaya arzetmek üzere 3600 ton iplik ve 15 milyon metre ham bez dokumakta ve bu çeşidli tiplerdeki bezler terbiye edilerek piyasaya arzetmektedir. Fabrikanın bağlı olduğu umum müdürlük Ankarada, müessese müdürlüğü Bakırköyünde fabrikadadır. Müdürün biri idârî biri de teknik olmak üzere iki muavini vardır. İdârî müdür muavinliğine bağlı altı müdürlük vardır: muhasebe, ticâret, personel,, gıda dağıtım, iç hizmetler, hastahâne ve kreş. Teknik müdür muavine bağlanmış teşkilât da şudur: 1 — Esas İşletme Şefliği : a) İplik şûbesi b) Dokuma şûbesi c) Terbiye şûbesi 2 — Yardımcı İşletmeler Şefliği : a) Mekanik atölye b) Makine bakım c) Elektrik bakım d) Teknolojik buhar santralı 3 — Plân Bürosu: a) Etüd ve kontrol şefliği b) Plânlama c) Eğitim işleri d) Teknik muamelâtı, muhâberat e) Hesab işleri 4 — İnşaat Bakım Şefliği. 5 — Laboratuvarlar Şefliği. Fabrikayı 1960 yılının nisan ayında İstanbul Ansiklopedisi adına ziyâretimizde tesbit ettiğimiz notlar şunlardır : Pamuk : Senelik ihtiyac 4400 ton olup Ege, Antalya ve Seyhan bölgelerinden sağlanır. Kömür: Senelik 8000 ton, kömür tevzi müessesinden alınır. Enerji : 9.500.000 kw. kuvvet ve 600.000 kw. ışık için, cem’an 10.000.000 kw. Şehir santralından ve diğer hidro elektrik santrallerden temin edilmektedir. Kadro : 2.400 işçi ve 174 memur ve teknik eleman, cem’an 2574 kişidir. İşçilere yılda ortalama 7.000.000 Türk lirası iş karşılığı ve 5.800.000 Türk lirası da munzam ücret olmak üzere cem’an 12.800.000 Türk lirası ödenmektedir. Çalışma rejimi: Esas ve yardımcı işletme şûbelerinde umumî olarak 7,5 saatlik ve 3 ekiple günde 22,5 saat çalışmaktadır. Sosyal işler : İşe gelen her işçiye günde 2.000 kalorilik çeşidli bir öğün yemek verilir. Her işçiye senede 2 kat bedelsiz iş elbisesi verilir. Kıdemli işçilere, kıdemine göre ikrâmiye verilir. İşinde yeni bir buluş yapan, liyâkat gösteren işçilere ikramiye verilir. İşçilere evlenme ve doğum yardmı yapılır. İşçilerin küçük çocuklarına, iş saatlerinde kreşde bakılır. Spor hareketleri : “Sumer Spor Gençlik kulübü” adı altında futbol, deniz, boks ve güreş kollarını ihtiva eden bir kulüp mevcud olup her kolda bölge çapında muvaffakiyetler kazanmaktadır. Hastahâne: Hariciye, dâhiliye, röntgen, diş, nisâiye ve eczahâne bölümlerini ihtiva eden 25 yataklı bir hastahâne vardır; İşçi Sigortaları teşkilâtı adına işcilerinin ve memurlarının muayene ve tedavisi işlerini yapmaktadır. Genarl Hakkı Râif Ayyıldız