İstanbulun en eski Ermeni mezarlıklarından biridir. Bağlarbaşının tam göbeğinde ve Kadıköy ve Kısıklı tramvay hattının kavşağında bulunmaktadır. Mesahası 14000 m2 kadardır.Cenup ve şimal olarak iki kısma ayrılmıştır. Ortada kalan ufak bir kısım ise Rumlara aittir. Yeni Mahalledeki Surp Karabet Kilisesine ait olan cenub kısmı daha eskidir. Şimal kısmı ise Selâmsızdaki Surp Haç Kilisesine ait olup nisbeten daha yeni ve daha büyüktür. Mezarlığın tesis tarihi cenuptaki kapının üzerinde bulunan mermer taştaki kayda göre 1555 dir Fakat bu kayıt zamanından olmadığı için tarihî bir kıymet ifade etmez. Maamafih bu tarih aşağı yukarı doğrudur. Zira Ermenilerin Üsküdara yerleşmeleri de bu sıralara tesadüf eder. Mezarlığın toprağını Ermeni cemaatına vakfeden Atam isminde Diyarbakırlı bir Ermeni katır tüccarıdır. 1718 tarihinde vefat eden bu şahsın, bugüne kadar mevcut olan mezar taşındaki kitâbeye göre, bütün varı yoğu satılarak mazarlığın toprağı satın alınmıştır. 1885 tarihinde mezarlığın etrafı duvarla çevrilmiştir. Bu iş bilhassa o zaman Surp Karabet Kilisesinin vâizi olan Başpiskopos (sonradan Katoğikos) Matteos İzmirliyan’ın ve Surp Haç Kilisesi vâizi olan Piskopos Kirkoris Aleatcıyan’ın gayretleriyle başarılmıştır. Eskiden Ermenilerin yüksek zümresi ve bilhassa Amira ünvanını taşıyanl...

İstanbulun en eski Ermeni mezarlıklarından biridir. Bağlarbaşının tam göbeğinde ve Kadıköy ve Kısıklı tramvay hattının kavşağında bulunmaktadır. Mesahası 14000 m2 kadardır.Cenup ve şimal olarak iki kısma ayrılmıştır. Ortada kalan ufak bir kısım ise Rumlara aittir. Yeni Mahalledeki Surp Karabet Kilisesine ait olan cenub kısmı daha eskidir. Şimal kısmı ise Selâmsızdaki Surp Haç Kilisesine ait olup nisbeten daha yeni ve daha büyüktür. Mezarlığın tesis tarihi cenuptaki kapının üzerinde bulunan mermer taştaki kayda göre 1555 dir Fakat bu kayıt zamanından olmadığı için tarihî bir kıymet ifade etmez. Maamafih bu tarih aşağı yukarı doğrudur. Zira Ermenilerin Üsküdara yerleşmeleri de bu sıralara tesadüf eder. Mezarlığın toprağını Ermeni cemaatına vakfeden Atam isminde Diyarbakırlı bir Ermeni katır tüccarıdır. 1718 tarihinde vefat eden bu şahsın, bugüne kadar mevcut olan mezar taşındaki kitâbeye göre, bütün varı yoğu satılarak mazarlığın toprağı satın alınmıştır. 1885 tarihinde mezarlığın etrafı duvarla çevrilmiştir. Bu iş bilhassa o zaman Surp Karabet Kilisesinin vâizi olan Başpiskopos (sonradan Katoğikos) Matteos İzmirliyan’ın ve Surp Haç Kilisesi vâizi olan Piskopos Kirkoris Aleatcıyan’ın gayretleriyle başarılmıştır. Eskiden Ermenilerin yüksek zümresi ve bilhassa Amira ünvanını taşıyanların ekseriyeti Üsküdar ve civarında oturdukları ve burasının İstanbul Ermenilerinin ilk mühim irfan kaynaklarından biri olduğu için, Bağlarbaşı Ermeni Mezarlığında gömülü birçok meşhur simalar vardır. Bunları iki kısma ayırabiliriz. Birinci kısma mezar taşları bugüne kadar mevcut olanları, ikinci kısma ise mezar taşı olmıyanları yahut kaybolmuş olanları dahil edebiliriz. Birinci gurupta bulunan kayda değer şahıslar sınıflarına göre şunlardır: Din adamları : Bunlar arasında beş patrik ilk başta gelir. Vefatları sırası ile, isimlerini veriyoruz: Zakarya Vartabet Vanlı (vefatı: 1640), Piskopos Ohannes Çamaşırcıyan (1757 - 1817), Piskopos Astvadzadur (1768 - 1846), Piskopos Karabet Balatlı (1783 - 1850). Piskopos Sarkis Kuyumcuyan (1804 - 1865). Diğer din adamlarının başlıcaları şunlardır : Tokatlı Boğos Vartabet (vefatı 1675), Retos Vartabet Edirneli (vefatı: 1746) Kudüs Patrikhaesi murahhaslarından Simoen Piskopos (vefatı: 1767), Kayseri Surp Karabet Manastırından Bedros Piskopos (vefatı: 1778). Ankara Ermenilerinin ruhanî reislerinden Başpiskopos Antreas (1758 - 1807) Kudüs Ermeni Patrikhanesi Vekili Tekirdağlı Agop Piskopos (1756 - 1809), yine Kudüs Ermeni Patrikhanesinden İstanbullu Bağdasar Piskopos (vefatı: 1809), Kilikya Ermeni Katoğikosluğu mensuplarından İçevanlı Boğos Başpiskopos (vefatı: 1810), Kudüs Ermeni Patrikhanesi âzalarından Tokatlı Markos Başpiskopos (vefatı: 1826). Mütefekkir ve sanatkârlar : Meşhur mimar Serkis Kalfayan oğlu, yazmanın mucidi Kevork (ölümü: 1751), Kayserili Merametçi Kalust Kalfa (ölümü: 1779). Aşkhar ovalı Gireğ Kalfa (doğrusu Güreğ olacak) (ölümü: 1806), Müderris ve Kopsit Mardiros Sargayat (1741-1813), Sarayı Hümayûn demircibaşısı Manuk (1788-1838), Sarraf Serkis Koranyan (ölümü: 1855) meşhur tüccar Mardiros Markaryan (1801 - 1867). Meşhur şair Bedros Turyan (1851 - 1872). Saray baş tabiblerinden Ohannes Bey Şimşiryan (1830-1895), Saray hamamcıbaşısı Serkis Marzmanyan (1807-1897), Saray Mimarbaşılarından Serkis Bey Balyan (ölümü: 1899), Muharrir Mıgırdıç Şahnazar (1866-1900), Saray sertabibi Vahan Paşa Manulyan (1840-1902), Saray ikinci tercümanı ve yabancı Basın Müdürü, Bâlâ rütbeli Nişan Seferyan (1848 - 1906), Berberyan Mektebi müessis ve müdürü edip Reteos Berberyan (1848-1907), Dr. Diran Paşa Papazyan (1866-1928) v.s. Amiralar : Azatyan Bedros Amira (ölümü: 1762), Azatyan Mardiros Amira (1745 - 1775), Kadıköylü Sarraf Artin Amira (ölümü; 1776), Eginli Sarraf Pişmişzade Karabet Amira (1750-1802), Eginli Aznavoryan Kaspar Amira (ölümü: 1806), Akulisli Meyrem Kulyan Toma Amira (1738 - 1818). Saray Mimarbaşısı Balyan Kirkor Amira (1764 - 1831), Aznavoryan Aznavor Amira (ölümü 1832), Eginli Sarraf Markar Amira Deryantz (1776 - 1841), Nizam ustası Noradunkyan Artin Amira (1770 - 1834), Pişmişyan Mikael Amira (1785 - 1849) vesaire.. Mezar taşları bulunmıyanlar arasında da ezcümle şunlar vardır: Meşhur mimar Serkis Kalfa (ölümü 1740 a doğru). Saray ressamı Ohannes Behzat (1809-1874), meşhur ressam, Apraham Sakayan (1821 - 1876) 19 uncu asır İstanbul Ermenilerinin en mümtaz mütefekkiri Ohannes Badveli Deroyentz (1801 - 1888), Şair ve edip Haçadur Misakyan (1815 - 1891), Tarihçi ve edip Harutyun Mırmıryan Misakyan (1815 - 1891) Tarihçi ve edip Harutyun Mırmıryan (1860 - 1926), Müderris ve edip Ohannes Hintliyan (1866 - 1950) v.s. Bağlarbaşı Ermeni Mezarlığındaki mezar taşlarının şekil ve sanat cephesine gelince şunları söyliyebiliriz: 17 inci asra ait olan en eskiler alçak ve bir tabut şeklindedirler. 18 inci asra ve 19 uncu asrın ortalarına ait olanlar eskeriyetle müstatil şeklindedirler ve yükseklikleri de vasatî olarak yarım metre kadardır. 19 uncu asrın ortasından bugüne kadar olanlar da muhtelif şekiller arzederler. San’at cephesine gelince, eskilerden fevkalâde güzel oymalar ve kabartmalarla süslenmiş taşlar vardır. Meselâ Patrik Zakarya Vanlı’nın ve Azatyan Amiralardan birkaçının taşları bunlara birer örnek teşkil ederler. 19 uncu asrın ortalarına kadar olan mezar taşlarının bir hususiyeti de kitâbelerin altında merhumun sanatına ait bir âletin hâkkolunmuş bulunmasıdır. Meselâ bir terzinin taşında bir pergel görürüz. Mezarlıktaki en büyük taş, Kirkor Amira Balyan’a, en ufağı ise Serkis Kalfanın torunu Katarineye aittir. Mezarlıktaki tarihî ve edebî kıymeti haiz kitâbeler bu satırların muharriri tarafından 1942, 1943 ve 1945 yıllarında asıllarından büyük bir itina ve emekle toplanılmıştır. Bunların sayısı 500 ü bulmaktadır. Maalesef bu kitabeler gayri matbudur. Kitabelerin harflerinin hususiyeti hakkında umumî olarak şunu söyliyebiliriz. Ondokuzuncu asrın başlarına kadar olanlar büyük harflerle, ondan sonrakiler ise küçük harflerle yazılmıştır. Edebî bakımdan ise mensur ve manzum olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Manzum olanlar arasında fevkalâde güzel şiirler vardır. En eski kitâbe Koca Bedros’un zevcesi Şamam’a aittir ve 1637 tarihini havidir. Mezarlıkta ermenice harflerle türkçe olarak yedi adet kitabe mevcuttur. Bunların mümkün olduğu kadar asıllarını muhafaza ederek ve tarihleri sırası ile buraya koyuyoruz : 1 Engürülü rahip Boğos’un oğlu muganni Boğos Ölümü 1756 Temmuz 30 (Bu iki satır ermenicedir) Ne için ben dünyaya geldim gel de (—) Al da kendimi fidai aldım inanman yalandır Dünyaya gelen neçin gelir, eğer (gadaeb?) Eğer bâki olur, fikr eden selâmet bulur İnanman aldatır dünya Husgudardır mekânım 23 de teslim edip canım Kim sebeptir helâl kanım İnsansan fend boş dünya Dua ediniz. (Bu kitâbe çok müşkülâtla okunabilmiştir.) 2 Balıkcı Mosik Kimse demesin ki benim Ben söyledim ki benim Her kim ki derse benim Olur nice ki, benim. 5 Eylûl 1840 Yukarıdaki kitâbenin sahibi Balıkcı Mosik gayet güçlü ve kuvvetli ve aynı zamanda kabadayı bir kimse imiş. Lâkin bir gün kavga esnasında kendisini kamalıyarak öldürmüşler. Bundan dolayı bu kıt’ayı gelecek nesillere de bir ders olmak maksadı ile mezar taşına yazmışlar. 3 Hayya Serasker Hisrefi (Hüsrev) Paşa Hazretlerin ser ka- vazbaşısı akrebahsı Ağanın sad ince Serkisindir 1262 (1845) 4 1847 teşrinievvel 3 cuma Gina oldu Kayseri kayserisi Talaslı Üsküdar Atpazarı Sulu Han odabaşı Karabet dayı. 5 Kimse demesin ki benim Ben söyledim ki benim Her kim ki derse benim Olur nice ki benim. Milos oğlu Talaslı Bedrosun oğlu Karabet. Sene 1856 da Tammuz 6 6 Bini Esayi Ohannes Kâhyayan Bura düştüm amma Kayseri vatan Sin onsekiz iken henüz nevcivan Takdir kıldı kabri ebedî mekân Yol oğramaz artık ah peder mader Muhtacım kıl dua, ey ibni beşer Ki sana da rahmet diler müminler 26 Haziran 1867 7 Bulmadım zahmi ecele dostlar bir çare Hayf Genç yaşımda girdim encam gördüğün mezare Hayf Hüsnüne ya maline bel bağlama sen ey gafil Malın halka yem olur cismin de muru mâre Hayf Kani Iskender-u Dara, kandedir Isfendiyar Kılmadı zerre (vekaç?) (bir iki kelime noksan) Hayf (Tarihi yazılmamıştır) Mezarlıkta kitabesi Arap harfleriyle bir tek mezar taşı vardır ki o da Balyan Kirkor Amiranın taşıdır. Kevork M. Pamukciyan