Onsekizinci asır-asırda İstanbul’da yaşamış meşhur bir Ermeni şâir, edip, müverrih, gramerci filosof, müderris, musikişinas ve nâşirdir. Son zamanlarda meydana çıkarılan manzum mezartaşı kitâbesinin elyazma suretine göre 1683 de doğmuş ve 30 Ocak 1768 de 85 yaşında İstanbulda vefat etmiştir. Balıklı Ermeni Mezarlığında medfundur. Pederi, Kirkor adlı Kayserili bir duvarcıdır. Bundan dolayı Kirkoryan soyadını da taşımıştır. Annesinin adı Turfandadır. İmzasının yanında kâh Kayserili kâh da İstanbullu kelimeleri bulunduğu için bu iki şehirden hangisinde doğmuş olduğu kat’î olarak bilinmemektedir; talebelerinden Arutyun Erzurumlu tarafından hakkında kaleme alınan elyazma bir methiyeye göre kendisi de Kayserilidir. Tarihçi Karekin Levonyan’a göre, Bağdasar Tıbir küçüklüğünde kunduracı çıraklığı yapmıştır. 1706 yılına kadar hayatı hakkında bir bilgi mevcut değildir. Mezkûr tarihde, Culfalı Astvadzadur Vartabed’in, Eçmiadzin katoğikosunun temsilcisi olarak İstanbul’a gelmesinden sonra, açtığı mektebe Bağdasar Tıbir de devam etmiştir. Senelr sonra bu rahibi daima methü senâ minnettarlıkla anmıştır. 1712 yılında kendini matbaa işlerine vakfetmiş ve ölümüne kadar İstanbulun birkaç Ermeni matbaasının neşriyatını tedvir etmiştir. Nezareti altında neşredilen eserlerden bazıları şunlardır: Zeno...

Onsekizinci asır-asırda İstanbul’da yaşamış meşhur bir Ermeni şâir, edip, müverrih, gramerci filosof, müderris, musikişinas ve nâşirdir. Son zamanlarda meydana çıkarılan manzum mezartaşı kitâbesinin elyazma suretine göre 1683 de doğmuş ve 30 Ocak 1768 de 85 yaşında İstanbulda vefat etmiştir. Balıklı Ermeni Mezarlığında medfundur. Pederi, Kirkor adlı Kayserili bir duvarcıdır. Bundan dolayı Kirkoryan soyadını da taşımıştır. Annesinin adı Turfandadır. İmzasının yanında kâh Kayserili kâh da İstanbullu kelimeleri bulunduğu için bu iki şehirden hangisinde doğmuş olduğu kat’î olarak bilinmemektedir; talebelerinden Arutyun Erzurumlu tarafından hakkında kaleme alınan elyazma bir methiyeye göre kendisi de Kayserilidir. Tarihçi Karekin Levonyan’a göre, Bağdasar Tıbir küçüklüğünde kunduracı çıraklığı yapmıştır. 1706 yılına kadar hayatı hakkında bir bilgi mevcut değildir. Mezkûr tarihde, Culfalı Astvadzadur Vartabed’in, Eçmiadzin katoğikosunun temsilcisi olarak İstanbul’a gelmesinden sonra, açtığı mektebe Bağdasar Tıbir de devam etmiştir. Senelr sonra bu rahibi daima methü senâ minnettarlıkla anmıştır. 1712 yılında kendini matbaa işlerine vakfetmiş ve ölümüne kadar İstanbulun birkaç Ermeni matbaasının neşriyatını tedvir etmiştir. Nezareti altında neşredilen eserlerden bazıları şunlardır: Zenok Kılak’ın “Daron’un tarihi” (1719), Kirkor Narekatzi’nin (Dua) kitabı (1726), Simeon Culfalı’nın “Mantık” kitabı (1728), Kirkor Datevatzi’nin “Sorular” kitabı (1729), Filosof David’in “Sınırlar” kitabı (1731). Bunlar meyanında en mühimmi Ermeni Kilisesinin âyinlerini gösteren “Maşdotz” udur (1726). Bağdasar Tıbir takriben 60 yıl kadar müderrislik yapmıştır. 1741 de, Patrik Nalyan Agop Başipiskopos (1701 - 1764) tarafından Kumpapı’da tesis edilen, zamanının en mühim Ermeni mektebinin müdürü vebaşlıca hocası olmuştur. Aynı zamanda mezkûr Patriğin kâtipliğini de ifâ etmiştir. Sözü geçen mektepte, ruhanî ve cismanî birçok kıymetli talebeler yetiştirmiştir. Bunlar arasında, Katoğikos Simeon Erivanlı, şâir Bedros Vartabed Kapanlı ve müderris Takvor Aslanyan en başta gelmektedirler. Bağdasar Tıbir’in eserlerine gelince, bunların büyük bir kısmı sağlığında ve kendi nezaretinde, birkaçı da ölümünden sonra neşredilmiştir. Mevzuları muhteliftir. Matbu eserleri intişar sırası ile şunlardır: “Şahaved” (Kârlı demektir); bu eser İstanbul’da iki defa tabedilmiştir; birindisi tariben 1718 de, ikincisi ise 1750 dedir. Mündericatı Hıristiyan dininin akidelerini ihtiva etmektedir. “Dağaran” (Şiir kitabı demektir); bu eser 1723, 1734 ve 1768 yıllarında İstanbul’da üç defa neşredilmiştir. “Ermeni dili Grameri, iki cildden mürekkep olan bu eser 1736 ve 1771 yıllarında İstanbul’da ve 1791 de ise Hindistan’ın Madras şehrinde tabedilmiştir. “Hıristiyan Terbiyesi”; ermenice harflerle türkçe olan bu eserin ilk tabı 1742 dedir. İkinci tabının tarihi malûm değildir. Üçüncüsü ise 1816 dadır. Muhtemelen her üçü de İstanbul’da intişar etmiştir. Muhteviyatı Hıristiyan dinine ait toplu bilgilerdir. “Parevakirk” (Selâm kitabı demektir), bu eser 1752, 1788 ve 1807 de olmak üzere üç defa tabedilmiştir. Muhteviyatının büyük kısmı mektup nümunelerine hasredilmiştir. Bir kısmı da ermeniceden türkçeye manzum lûgattır. “Tzangkirk” (Fihrist kitabı demektir), 1753 de İstanbul’da tabedilen bu eserin mevzuu, Mukaddes Kitabın muhteviyatının tasnifidir. “Gramer kitabı”, 1760 da İstanbulda basılan ermenice; bu eser avam için hazırlanmıştır. “Aşk ve hasret şiirleri”, ermenice olup 1768 de İstanbulda neşredilmiştir. Bu eserin az farklı üç tabı daha mevcuttur. Bunlrdan birincisi aynı yıldadır. Diğerlerinin tarihi tesbit edilememiştir. “Mantığın muhtasar şerhi”, ermenice olan bu eser, müteveffa rahib Mıkırdiç Boduryan’a göre, 1822 de Kalküta’da intişar etmiştir. “Vekaayinâme”, alfabe sırası ile tasnif edilen ermenice bu eser, 1762 yılına kadar bazı mühim olayları ihtiva etmektedir. Ancak yarısı elimize yetişen bu vekaayinâme, diğer bazı kronolojilerle birlikte 1951 de neşredilmiştir. “Ermenilerin Hıristiyanlığı kabul etmelerinin tarihi”, Ermeni harfleri ile türkçe olan bu eser altı defa tabedilmişse de tarihleri bilinmemektedir. Bağdasar Tıbirin ikisi kayıp ve biri gayrı matbu olmak üzere üç eseri daha vardır ki şunlardır; “Ermeni tarihi”, bu eserin zamanında mevcudiyeti, Ermenilerin Hıristiyan olma tarihinin muhtıra kısmından anlaşılmaktadır. Kayıp ikinci eseri, şehid Malgaralı Astvadzadur Vartabed hakkında da 1710 tarihinde kaleme aldığı manzum bir methiyedir. Gayrı matbu yegâne eseri ise, beşinci asrın en meşhur Ermeni tarihçisi Horenli Movses’in Ermenistan tarihinin özüdür ki bugün Kudüs Ermeni Patrikhanesinin kütüphanesinde bulunmaktadır. Bir rivâyete göre, mıhitarist rahiplerinden tarihçi Mikayel Çamiçyan’ın (1738-1823) üç cildlik mufassal “Ermenistan Tarihi” yukarıda sözü geçen onun kaybolmuş eserinden istinsah edilmiştir. Filhakika, Çamiçyan 1823 yılına kadar yaşamış olmasına rağmen, eseri takriben Bağdasar Tıbirin vefatı tarihinde nihayet bulmaktadır. Keyfiyet, kanaatımızca bu hususta bir delil telâkki olunabilir. Bağdasar Tıbir’in, Patrik Nalyan’ın istifası ve halefi Kirkor Basmaciyan’ın intihabı ve cülûs merasimi hakkında 17 Haziran 1761 de Erivanlı Simeon katoğikos’a hitaben yazmış olduğu imzasız kıymetli bir mektubunun sureti 1956 da, mütevaffa Toros Azadyan’ın evrakı arasında tarafımızdan meydana çıkarılmış ve 1956 yılında New-York’da münteşir “H. Çoçnak” adlı haftalık mecmuada neşredilmiştir. Bağdasar Tıbir’in evlâdlarından iki oğlu ve bir de torunu bilinmektedir. Bunlardan rahip Andon 1720 de doğmuş ve 1785 de vefat etmiştir. Diğer oğlu Arsen Tıbir ise 1715 de doğmuş ve 1771 de vefat etmiştir. Bunun da oğlu Mesrop Tıbir 1750 sıralarında doğmuş ve geçen asrın başlarında vefat etmiştir. Mezartaşına 1952 de, Balıklı Ermeni Mezarlığında tarafımızdan rastgelinmiştir. 1956 da ise yerinde yeller esmekte idi. Bağdasar Tıbir’in mezartaşı ise bütün araştırmalarımıza rağmen bulunamamıştır. Arsen Tıbir’in ve Oğen Mesrop Tıbir’in de, onsekizinci asır İstanbul Ermenilerinin kültür hayatında değerli hizmetleri sebketmiştir. Bağdasar Tıbirin hayatı ve eserleri hakkında araştırmalar yapan başlıca müdekkikler şu şahıslardır. Arşak Çobanyan (1872-1954), rahip Mıkırdiç Boduryan (1881-1959), Karekin Levonyan (1872-1947), Leo (Arakel Papahanyan, 1860 - 1932), Bimen Zartaryan (1879 - 1956), Asadur Mınatzakanyan ve Şuşanik Nazaryan. Kevork M. Pamukciyan