Aşağıdaki satırlar bu ansiklopedinin pek seçkin yazı arkadaşı ve İstanbul Üniversitesinin yüz akı genç ilim adamı Dr. Semavi Eyice’nin Edebiyat Fakültesi Tarih dergisinde neşrettiği “İstanbul - Şam - Bağdad Yolu üzerindeki mimârî eserler” adındaki makaleden alınmıştır: “Osmanlı İmparatorluğunun en mühim ana yollarından biri olan İstanbul - Şam - Bağdad yolu güzergâhı irili ufaklı bir çok mimarî eser ile işaretlenmiş bulunmaktadır. Kuyu, çeşme, namazgâh, köprü, câmi, kervansaray, misafirhâne gibi birbirinden farklı mâhiyette ve değişik ehemmiyetteki bu eserlerin bâzıları hâlâ mâmur olmakla beraber, bir çoğu harap veya tamamen ortadan kalkmıştır. Osmanlı - Türk medeniyetinin en dikkat çekici eserlerinden biri olan bu anayolun başlıca alâmetlerini tanıtmanın, bu yol hakkında ileride yapılacak büyük araştırmaya faydalı olacağı muhakkaktır. Ancak İstanbul - Şam - Bağdad yolu hakkındaki bu tetkikimizde muayyen bir sıra takip etmeği şimdilik lüzumsuz görmekteyiz. Bu yolun üzerinde sıralanan çeşitli mimarî eserler muhtelif makaleler halinde tanıtıldıktan sonra umumî bir sentez yapılmak suretiyle, Osmanlı İmparatorluğunun Anadolu askerî ve kervan yolunun bütün hususiyetleri ortaya çıkmış olacaktır. Bu ana yolun İstanbul önünde son merhalesi olan Üsküdar üzerinde durmağı da başka bir tetki...

Aşağıdaki satırlar bu ansiklopedinin pek seçkin yazı arkadaşı ve İstanbul Üniversitesinin yüz akı genç ilim adamı Dr. Semavi Eyice’nin Edebiyat Fakültesi Tarih dergisinde neşrettiği “İstanbul - Şam - Bağdad Yolu üzerindeki mimârî eserler” adındaki makaleden alınmıştır: “Osmanlı İmparatorluğunun en mühim ana yollarından biri olan İstanbul - Şam - Bağdad yolu güzergâhı irili ufaklı bir çok mimarî eser ile işaretlenmiş bulunmaktadır. Kuyu, çeşme, namazgâh, köprü, câmi, kervansaray, misafirhâne gibi birbirinden farklı mâhiyette ve değişik ehemmiyetteki bu eserlerin bâzıları hâlâ mâmur olmakla beraber, bir çoğu harap veya tamamen ortadan kalkmıştır. Osmanlı - Türk medeniyetinin en dikkat çekici eserlerinden biri olan bu anayolun başlıca alâmetlerini tanıtmanın, bu yol hakkında ileride yapılacak büyük araştırmaya faydalı olacağı muhakkaktır. Ancak İstanbul - Şam - Bağdad yolu hakkındaki bu tetkikimizde muayyen bir sıra takip etmeği şimdilik lüzumsuz görmekteyiz. Bu yolun üzerinde sıralanan çeşitli mimarî eserler muhtelif makaleler halinde tanıtıldıktan sonra umumî bir sentez yapılmak suretiyle, Osmanlı İmparatorluğunun Anadolu askerî ve kervan yolunun bütün hususiyetleri ortaya çıkmış olacaktır. Bu ana yolun İstanbul önünde son merhalesi olan Üsküdar üzerinde durmağı da başka bir tetkikimize bırakmayı doğru bulduk. Ehemmiyetli bir geçit iskelesine sahip olan bu yerin, gümrük, çeşme, misafirhâne, aşhane ve kervansarayı ile kasabaya karışmış olması böyle bir ayırmayı zarurî kılmıştır. Bu ilk makalemizde, yolu takibe Üsküdar kasabasının dışından başlamakta ve Bağdad Caddesini Bostancıbaşı derbendi yani bugünkü adı ile Bostancı istikametinde takip etmekteyiz. Yalnız burada üzerine dikkati çekmemiz gereken bir husus vardır ki, o da yakın zamana gelinceye kadar boş arazi veya tarla ve bostanlar arasından geçen bu yolun şimdiki iki yanında oldukça sık bir iskâna rastlanmasıdır. Bu vaziyet tetkik etmekte olduğumuz yol üzerinde birtakım mimârî eserlerin yapılmasına sebep olmuştur ki, meselâ Kızıltoprak’taki Zühtü Paşa Camii bu hususta bir misâl teşkil eder, doğrudan bu yol ile alâkalı bir menzilgâh olmayan bu gibi eserler tabiatiyle bu tetkikimizin çerçevesi dışında bırakılmıştır. Ancak Marmara sahilindeki muhtelif iskeleleri Bağdd Caddesine veya eski adı ile Uluyol’a bağlıyan tâli yollardan da, bunlar bir kasaba içinde bulunmadıkça, bu makalemizde bahsedilmiştir. Menzil manzumeleri (Gebze, Karapınar gibi) ile kalabalık eser toplulukları (Karacaahmed Sultan Türbesi ve etrafı gibi) ve güzergâhtaki kasabalar, ayrı müstakil monoğrafaylar halinde tetkik edilecektir. Tanıttığımız mimarî eserlerin imkân nisebetinde fotoğraf ve krokilerini de vermeye çalıştık. Bunların tam rölövelerinin çıkarılmasını ise mütehassıslarına bırakmayı uygun bulduk.” Dr. Semavi Eyice bu makaalesinde şu mimarî eserleri tesbit ve mütalâa etmiştir: 1— Tunusbağı Çeşmesi (Üsküdar); 2— Nevnihal Hâtun menzili (Selimiye); 3— Abdülmecid Çeşmesi (Haydarpaşa); 4— Haydarpaşa Deresi köprüsü; 5— Lâdikli Ahmed Ağa menzili (Kadıköy); 6— Miskinler Tekkesi Çeşmesi (Karacaahmed); 7— Saraçlar Çeşmesi menzili (Karacaahnmed); 8— İbrahim Ağa Çeşmesi (İbrahimağa); 9— Ayrılık Çeşmesi menzili (Haydarpaşa); 10— Söğütlü Çeşme (Gazhâne); 11— Taşköprü; 12— Ömer Efendi menzili (Kızıltoprak); 13— Ihlamur menzili (Kızıltoprak); 14— Selâmi Çeşme menzili (Feneryolu); 15— Çukur Çeşme menzili (Caddebostan); 16— Çınardibi menzili (Suadiye); 17— Çatalçeşme menzili (Bostancı); 18— Bostancıbaşı derbendi menzili (Bostancı); 19— Bostancıbaşı Köprüsü (Bostancı) (Bütün bu isimlere bakınız). Dr. Semavi Eyicenin makalesinde mütalâa ettiği yukarıda adı geçen eserlerin kitâbelerini M. Kemal Özergin okumuştur. Üniversite câmiasına mensub bu gencin kitâbe okuma gibi, bazı ahvalde çok çetin olan bir işi üzerine alması ve başarması, hakikaten tebrike değer, zirâ mensub olduğu nesil, kitâbe okumak şöyle dursun, zengin dilimizi küçücük ceb lûgatı ile konumaktadır.