Topkapu Sarayının, devlet muamelâtının cereyan ettiği, ulufenin üç ayda bir dağıtıldığı ve divanı hümâyunun toplandığı kubbealtının bulunduğu ikinci avlu ile sarayın dahilî üçüncü avlusu arasındaki kapusudur. Babüssaadeden artık sarayın harimine girilir; yahut başka bir tâbirle, Babüssaadeden itibaren sarayın Endurunu Hümayunu başlar (B.: Topkapu Sarayı). Bu kapuya, ilk zamanlarda Akhadım ağalar (Tavâşî ağalar) tarafından muhafaza edildiği için Akağalar kapusu ismi de verilirdi. Topoğrafi vaziyet ve sanat icabı bu kapu, Ortakapu ve Babıhümayun ile bir istikamette değildir; karşı karşıya da düşmezler. Fatih devrinde yapılmış olup ikinci avluyu çepeçevre dolaşan mermer sütunlu ve çatılı revak, Babüssaadenin önünde de devam ediyordu; Onsekizinci Asırda, revakın kapu önüne rastlayan altı sütunu kaldırıp kemerleri kesilmiş, daha ileriye konulan eskilerinden yüksek dört yuvarlak sütun ve duvara yaslanan iki yarım sütunla geniş bir sayvan teşkil edilerek kapuya, anlatacağımız vazifesine daha uygun bir şekil verilmiştir. Bununla beraber bu ilâvenin yapı kıymeti ve bediî tesiri düşük ve zayıftır; bu medhalin eski şekli muhakkak ki daha basit ve çok asîl idi. İlâve sütunlar yerden 1,20 yüksekliğinde dört köşe kaidelere oturtulmuştur, başlıkları da acaiptir. Geniş saçaklı tavan, oymalı çıta...

Topkapu Sarayının, devlet muamelâtının cereyan ettiği, ulufenin üç ayda bir dağıtıldığı ve divanı hümâyunun toplandığı kubbealtının bulunduğu ikinci avlu ile sarayın dahilî üçüncü avlusu arasındaki kapusudur. Babüssaadeden artık sarayın harimine girilir; yahut başka bir tâbirle, Babüssaadeden itibaren sarayın Endurunu Hümayunu başlar (B.: Topkapu Sarayı). Bu kapuya, ilk zamanlarda Akhadım ağalar (Tavâşî ağalar) tarafından muhafaza edildiği için Akağalar kapusu ismi de verilirdi. Topoğrafi vaziyet ve sanat icabı bu kapu, Ortakapu ve Babıhümayun ile bir istikamette değildir; karşı karşıya da düşmezler. Fatih devrinde yapılmış olup ikinci avluyu çepeçevre dolaşan mermer sütunlu ve çatılı revak, Babüssaadenin önünde de devam ediyordu; Onsekizinci Asırda, revakın kapu önüne rastlayan altı sütunu kaldırıp kemerleri kesilmiş, daha ileriye konulan eskilerinden yüksek dört yuvarlak sütun ve duvara yaslanan iki yarım sütunla geniş bir sayvan teşkil edilerek kapuya, anlatacağımız vazifesine daha uygun bir şekil verilmiştir. Bununla beraber bu ilâvenin yapı kıymeti ve bediî tesiri düşük ve zayıftır; bu medhalin eski şekli muhakkak ki daha basit ve çok asîl idi. İlâve sütunlar yerden 1,20 yüksekliğinde dört köşe kaidelere oturtulmuştur, başlıkları da acaiptir. Geniş saçaklı tavan, oymalı çıtalar, silmeler ve köşelikler ve yine oyma bir göbekle süslenmiştir. Kornişlerde muhtelif manzara resimleri vardır. Üçüncü Mustafa zamanında kapının iki yanında birer büyük mermer çeşme varmış, tamirlerden birinde bu güzel çeşmeler kaldırılmış, yerlerine bir “sütun ormanı” resmi yapılmıştı. En son tamirler debu resim yerine düz bir sıva vurulmuştur. Sayvanın döşemesi küfeki taşındandır; ortasında ufak bir taşla kapalı bir delik bulunmaktadır, bu delik, seferlerde Sancağı Şerifin serdarlara teslimi merasiminde rekzolunduğu yerdir. Kapunun üstünde mermer üstüne kabartma ve “Mahmud bin Abdülmecid Han” ketebeli bir Besmelei şerife levhası vardır. Hattâtlar, bu yazının ketebesi Sultan Mahmuda ait olmakla beraber Mustafa Rakım tarafından yazıldığına bihakkın hükmederler; en güzel yazılardan biridir. Besmelenin altında, yine mermer üstüne kabartma, beş mısra üstüne beş satır tâlik kitâbe şudur : Dâveri gerdun menzılet, Sultanı vâlâ menkıbet Hakanı sahibi tâcü taht, şâhi serîri maadelet Keyhusrevi Dârâ gulâm, yâni hudâvendi enâm Abdülhamid Hanı benâm, şâhi cihan âtifet Hüsni sülûk hilkatı, fahrülmülûk her hâleti Zâti hümâyun midhati, mahzâ medârı merhamet Şâhinşehi deryâ neval, sultanı memdûhilhasal Hem dâveri sahib kemal, dibâce zîbi mahmedet Zîbi mebanii vücud, nûri tecellii şuhud Miftahi feyzi berri vücud dergâhi lütfu mekremet Mimarı tab’ı cevdeti, yaptı kulubi devleti Ezcümle ednâ himmeti, virdi bu câye takviyet Bu nushai şevketmeab, tertibi nazmi mustatab Te’lifi şâhi kâmiyab, mazmuni sırrı mevhibet Seyreyle hüsni behçeti, âlem esiri tal’ati Tarhi lâtifü ziyneti, revnakfezâyi âfiyet Resmi letâfet perveri, nakşi hayali âzeri Ser matlai mihri enveri, nazmı nizamı temşiyet Kâşii suret küsteri ayinei İskenderî Tasviri hüsni peykeri şehnâme zîbi ma’delet Her mısraı birbaşka bab, her bâbı gûya bir kitab Dikkat olunsa bâb bâb, metni metni mevhibet Ey dergehi zerrin kubab, arşi âsitan kürsi cenab Sende düalar müstecab, bâ avni feyzi terbiyet Olsun eyâ şâhi ferîd, bahtın said ömrün mezîd Olbabda hıfzı mecdi mecid kıflü kilîdi meymenet İkbalü sa’di bahtile feyzi mübarek vaktile Râik didim bu beytile idince sarfi makderet Târihi cevher mâyesi, arş olsa lâyık pâyesi Levhi şükûh pirayesi bâbı kitâbı saltanet 1188 (Milâdi 1774) Kapunun anahtar taşında ise Rakım ketebeli İkinci Mahmud tuğrası bulunmaktadır. Kapu kanatları ahşap ve Ondokuzuncu Asra aittir. İçeri girince sağda solda birer ufak kapu vardır ki, sağındakinden evvelde Babüssaade ağası dairesine, soldakinden Akağalar koğuşuna geçilirdi. Bu dairelerin bugünkü yapıları, yangından sonra Sultan Mecid zamanında yapılmıştır ve hiçbir mimarî kıymeti yoktur. Yalnız Akağalar koğuşunun, bütün koğuşlarda olduğu gibi, pitoresk bir çeşme avlusu vardı ve yangından pek müteessir olmamıştı, 16 – 17 nci Asırların izlerini taşıyordu, 1949 senesinde saat müzesi yapılmak üzere bu çeşme avlusu hazfedildi ve bina betonlaştırıldı. İki kapu ortasındaki ufak avlunun sağ ve solunda taştan ve yüksek birer seki ve solundakinin ortasında, Akağalar koğuşu kapusunun hemen yanında alçı yaşmaklı ve od taşından ayaklı, mütenasip ve güzel bir ocak görünmektedir. Bu ocak nisbetleri ve yapılışı itibariyle ilk devrelere ait olsa gerektir. Kapu aralığı döşemesi mermerdendir ve kaymamak için taşta muntazam çentikler açılmıştır. Seki döşemeleri büyük altı köşe tuğladandır. İkinci kapu söveleri ve kemeri mermerden ve Onsekizinci Asra, herhalde kitabelerin zamanına, yani, Birinci Abdülhamid devrine aittir. Bu iki kapu arasındaki tavan, devrine yakın bulunan eski motiflerle tezyin edilerek 1940 senesinde yapılmıştır. İkinci kapudan çıkarılınca karşıya arz odası gelir (B.: Arz Odası). İkinci kapunun tam üstünde ve tavana yakın, Üçüncü Ahmed’in kaleminden çıkmış celî sülüs ile “Re’sül hikmetü mahafetullah” levhası vardır. Kemerin müsellesi boşluklarında, dört satır olarak tâlik hat ile ve mermer oyulmadan yalnız yaldızla: Şer’e tatbik ile itti vaz’ı kanuni cedid Hazreti Sultan Mahmud ibni Han Abdülhamid Mülki mevrusun helâl itmez mi eslâfı ona Eşkiya merdud bâbından harami nâ bedîd Ve tam kemer üstünde yine yalnız yaldızla ve tâlik hat ile: Hakanı sahib kudretin devrinde âlem bermürad Dergâhı valâ şevketi ya Rab ola daim küşad Kapunun sağ ve solunda mermer üstüne kabartma olarak hakkedilmiş hem tuğra ve hem sülüs yazı ile : Habbezâ hakanı zîşan hakimi hükmi mecid Hamii adlü şeriat Hazreti Abdülhamid yazılmıştır. Bu iki mermer levhanın sağında ve solunda, eskiden, yaldız çerçeveli ve bez üstüne bütün padişahların isimleri ve müddeti saltanatları yaldız ile yazılmış iki büyük dairevî levha 1940 senesine kadar asılı dururdu; rütubet tesiriyle levhalarda çürüme alâmetleri görüldüğünden müzede hıfzedilmek üzere kaldırıldı. Bâbüssaadenin saray teşkilâtındaki vazifesi epey mühimdir. Bu kapudan ötesi, Enderun mensuplarından maada herkes için yasaktı. Enderuna mensup olmayan bir kimse, buradan içeriye, ancak padişahın, şahsına mahsus verilmiş izniyle girebilirdi. Vüzera, ricali devlet, ulema ve sefirler, Arz Odasında padişahın hâkipayına varmak üzere bir girer, bir çıkarlardı. Babüssaadenin muhafazası, Babüssaade ağası yahut Kapuağası unvanını taşıyan bir Akhadım (Tavâşî) Ağanın emrinde Akhadım ağalara tevdi edilmişti. Babüssaade Ağası Üçüncü Mehmed devrine kadar sarayın en büyük zabiti idi. Sonra Darüssaade Ağası yahut Kızlar Ağası denilen kara hadım ağalar ak hadımlara takaddüm ettiler. Cülûs merasimi, bayram tebrikleri ve bâzan ayak divanları bu kapunan önünde yapılırdı (B.: Ayak Divanı; Bayram; Cülûs merasimi). Babüssaade önünde bir tebrik merasimini gösteren Üçüncü Selim devrine ait yağlı boya büyük bir tablo, bu sahnelerden birini teferrüatiyle ve sadakatle tespit etmiştir. Ekseriya devlet ve saray erkânından bâzılarının idam ve katilleriyle neticelenen Babüssaade önündeki Ayak Divanları da tarih kaynaklarımızda tafsilâtiyle kayıt ve tesbit edilmiştir. Yukarıda da yazıldığı veçhile, Sancağı Şerif, padişah tarafından serdarlara Babüssaade önünde teslim edilirdi. Osmanlı tarihinde ihtilâl dalgaları, ekseriya Babıhümâyunu ve Ortakapuyu aşmış ve Babüssaade önünde durmuştu. Yalnız bir sefer, İkinci Osman’ın tahttan indirilmesinde, ihtilâlcılar, Babüssaadeden de içeri girmeğe cür’et etmişlerdi. Babüssaade, bütün tarihi boyunca bir defada kırılarak açtırılmıştı. Üçüncü Selim’i tekrar tahta çıkartmak için İstanbul’a gelen ve bir hükûmet darbesi yapan Alemdar Mustafa Naşa, Babüssaadeyi kapalı bulmuş, Üçüncü Selim ile Şehzade Mahmud’un Dördüncü Mustafa tarafından öldürülmeleri tehlikesi karşısında kapuyu kırdırtmış, kapu ile, arz odası arasında Sultan Selim’in nâşını bulmuş, Sultan Mustafalı suikastçılardan güçlükle kaçabilmiş olan Şehzade Mahmud’u tahta oturtmuştu. Ekrem Hakkı Ayverdi Babüssaade tarihinde garip bir de ölüm vak’ası vardır. Hicrî 1001 (Milâdî 1593) yılı Nevruz tebriklerinde saraya gelmiş bulunan şeyhülislâm Zekeriyya Efendi, devrin meşhur simalarından müverrih Hoca Sadeddin Efendi ile Babüssaadede otururken bir kalb sektesinden ölmüştü. Osmanlı tarihinin boyunca sarayda ölmüş tek şeyhülislam bu zattır. TOPKAPUSU SARAYINDA BÂBÜSSAADE (Bir XIX. asır gravüründen Sabiha Bozcalı eli ile)