İŞBİR - “ Silâhlı at uşağı ; arabacının yanında duran ve kendine mahsus kıyâfeti olan adam ” (Şemseddin Sami, Kaamûsi Türkî). “Zâbıta memuru anlamında italyanca Sbirro kelimesinden gelir ; arabacı ” (Hüseyin Kâzım, Büyük Türk Lugatı). “ Boşnak ve hırvatdan müsellah (silâhlı) ve mülebbes (giyimli, üniformalı) at uşağı ve arabacı” (A.Vefik, Lehcei Osmâni). Hüseyin Kâzım Bey lugatına şu türkü kıt'asını da koymuşdur : Hayrâtımın altı boşdur Üstünden geçmesi hoşdur Aman İspir yavaş koşdur Küçükhanım oruçludur. Halk ağzında dâima “ İspir ” diye söylenir: “ İsbir, İspir”ler çoğunlukla 19-25 yaş arasında delikanlılardan, genclerden olurdu ; ve boylu boslu, güçlü ve hareketli, çâlâk, kaşı gözü hoş, eli ayağı düzgün gençler seçilirdi ; Ahmed Vefik Paşanın “Boşnak” ve “Hırvat” kayıdlarını koyması, boşnak ve hırvat delikanlılarının ekseriyetle gaayet yakışıklı, müşekkel ve müheykel olmalarındandır. İspirler mutlaka boşnak veya hırvat ola gelmemişdir. İşi başında, efendisinin yanı atı yanında yürürken, yahud anabaşının yanında otururken İspirlerin süslü giydirilmesi bir lüks, servet nümâyişi, gözlerde gösterişi idi ; o süslü delikanlının vücud yapısı ve yüz nakşı güzelliği de ayrıca alâka çekerdi. İspir oğlanın, hizmet ettiği kapuda bir câriye veya evin küçük hanımı ile sevişmesi, hatta kız...

İŞBİR - “ Silâhlı at uşağı ; arabacının yanında duran ve kendine mahsus kıyâfeti olan adam ” (Şemseddin Sami, Kaamûsi Türkî). “Zâbıta memuru anlamında italyanca Sbirro kelimesinden gelir ; arabacı ” (Hüseyin Kâzım, Büyük Türk Lugatı). “ Boşnak ve hırvatdan müsellah (silâhlı) ve mülebbes (giyimli, üniformalı) at uşağı ve arabacı” (A.Vefik, Lehcei Osmâni). Hüseyin Kâzım Bey lugatına şu türkü kıt'asını da koymuşdur : Hayrâtımın altı boşdur Üstünden geçmesi hoşdur Aman İspir yavaş koşdur Küçükhanım oruçludur. Halk ağzında dâima “ İspir ” diye söylenir: “ İsbir, İspir”ler çoğunlukla 19-25 yaş arasında delikanlılardan, genclerden olurdu ; ve boylu boslu, güçlü ve hareketli, çâlâk, kaşı gözü hoş, eli ayağı düzgün gençler seçilirdi ; Ahmed Vefik Paşanın “Boşnak” ve “Hırvat” kayıdlarını koyması, boşnak ve hırvat delikanlılarının ekseriyetle gaayet yakışıklı, müşekkel ve müheykel olmalarındandır. İspirler mutlaka boşnak veya hırvat ola gelmemişdir. İşi başında, efendisinin yanı atı yanında yürürken, yahud anabaşının yanında otururken İspirlerin süslü giydirilmesi bir lüks, servet nümâyişi, gözlerde gösterişi idi ; o süslü delikanlının vücud yapısı ve yüz nakşı güzelliği de ayrıca alâka çekerdi. İspir oğlanın, hizmet ettiği kapuda bir câriye veya evin küçük hanımı ile sevişmesi, hatta kızın, süslü ve güzel uşak oğluna gönül kaptırması bâzı meddah hikâyelerinin konusunu teşkil etmişdir. İspirler için “ müsellah ” denilmesi de, bellerine bir hançer takmalarından kinâyedir. Kalender meşreb şâirler, güzel güzel, şehbaz ve sehlevend delikanlılar arasında İspirleri de övmüşlerdir. Aşağıdaki beyitler o yolda yazılmışdır. İspirin eşhebi gaayetle bıçkın Sev dediği şahdır kitâbı aşkın Sırım gibi çapkın nigâhı serkeş İri kıyım eller ayaklar dilkeş Hanım kucağında mest olur civan Şânında okurken semâi divan Sermed Muhtar Alus(B.:Alus,Sermed Muhtar,cild 2, sayfa) bir paşa konağındaki İspiri,“Onikiler” isimli romanında ve İzzet adı altında şöyle tasvir ediyor: “(Haremde konuşulur), İzzet oğlan da bizim arabacımızın yanına binsin. Kâmil Ağa (arabacı) ile bir örnek elbise yaptıralım. Meselâ koyu nefti ne kibardır, ne de yaraşır. Şatafatımıza uyar olmaz. “Paşa olur demiş ve hatunlar da muradlarına ermiş. İzzet, parlak düğmeli kabuk gibi esvablar sırtında, kolları çaprazvari göğsünde, hamfendilerle beraber Beyoğlu, Kâğıdhane, Direklerarası piyasalarına, bir müddet gidip gelmiş. “Arabacıbaşı bakmış ki iş içinde iş var. Bir yerde mola vermek mi lâzım, kupanın içindekiler, camları vurarak paralanmada: - İzzet, kuzum yavrum burada biraz duralım!.. “Araba durur durmaz gene içeriden feryad: - İzzet.. atla, biraz buraya el..al şu kuruşu dilenciye ver!.. “ İki dakika geçmeden: - İzzet, bir kere dolaşalım ama rıca ederim gayet yavaş..hızlı giderken bir tarafı görmüyoru?.. “ Arabacıbaşının ayranı kabarmış. Arabayı kullanan varken ispire duralım demek ne oluyor?.. Dilenci burnunun dibine gelmişken, elini bile pencereden içeri daldırmışken İzzeti çağırıp al şu kuruşu, dilenciye ver demeniz mânâsı ne ?.. Terbiyeler, kamçı onun elinde mi ki rica ederim, gayet yaaş dolaşalım diyorla?.. “ Paşa da delikanlıyı gördüğünde : - Uyanık, açıkgöz bir gence benziyor.. akçapakça da!.. demiş, Allahü cemilün yuhibbül cemal!.. demiş,ve, İzzet benim hizmetime baksın, dâireye benimle gidip gelsin! emrini vermi?..” (S.M.Alus, Onikiler).