Onyedinci Yüzyılda yaşamış ünlü halk şâiri; doğum, ölüm tarihleri, aslının nereli olduğu bilinmiyor, hayâtı karanlık içindedir. Hicrî 1100 (1688 - 1689) yılında İstanbula gelen Kırnım Hanı Selim Giray hakında yazdığı bir manzumede çok saygılı bir dil kullanmış olmasından Kırımlı olduğunu tahmin edenler olmuş ise de uzak ihtimaldir. Bizce Gevherî için söylenecek sözler genç yaşında İstanbula gelmiş olması, büyük şehirde Hattat Mehmed Bahri Paşanın kapusundan yetişmesi, o kapuda tahsil görmesi, paşasına divan kâtibliği yapması, onun maiyetinde Macaristanda Eğri Kalesine kadar gittiğidir. Eğride iken ünlü cengâver Kara İbrahim Ağa oğlu Genç Ahmed Ağanın şehid düşmesi üzerine dillere destan olan ağıdını yazmışdır, yıllarca serhad gazileri ağzında dolaşmış ağıdı şudur : Gaazilerin serefrâzı ağası Vasfını söyleyen diller Ağlasun Bunca guzât ile o kahrâmânın Gazâda eşdüğü yollar Ağlasun Gazâ mîşesinin bebrü pelengi Fî sebilillâhdı gazâsı cengi Kaplan postu ile altun çelengi Bile takındığı teller ağlasun Nâmı Hakkı dilden tekrâr eyleyen Şecaat gevherin ızhâr eyleyen Gece gündüz ama tîmâr eyleyen Yarasını saran eller Ağlasun Din uğruna dâim giderdi yola İttiği gazâlar gelür mü dile Hısım akrabâsı kardaşı bile Hizmetinde olan kullar Ağlasun Gevherî sırrına yoldaş olanlar Serhadlerde o...

Onyedinci Yüzyılda yaşamış ünlü halk şâiri; doğum, ölüm tarihleri, aslının nereli olduğu bilinmiyor, hayâtı karanlık içindedir. Hicrî 1100 (1688 - 1689) yılında İstanbula gelen Kırnım Hanı Selim Giray hakında yazdığı bir manzumede çok saygılı bir dil kullanmış olmasından Kırımlı olduğunu tahmin edenler olmuş ise de uzak ihtimaldir. Bizce Gevherî için söylenecek sözler genç yaşında İstanbula gelmiş olması, büyük şehirde Hattat Mehmed Bahri Paşanın kapusundan yetişmesi, o kapuda tahsil görmesi, paşasına divan kâtibliği yapması, onun maiyetinde Macaristanda Eğri Kalesine kadar gittiğidir. Eğride iken ünlü cengâver Kara İbrahim Ağa oğlu Genç Ahmed Ağanın şehid düşmesi üzerine dillere destan olan ağıdını yazmışdır, yıllarca serhad gazileri ağzında dolaşmış ağıdı şudur : Gaazilerin serefrâzı ağası Vasfını söyleyen diller Ağlasun Bunca guzât ile o kahrâmânın Gazâda eşdüğü yollar Ağlasun Gazâ mîşesinin bebrü pelengi Fî sebilillâhdı gazâsı cengi Kaplan postu ile altun çelengi Bile takındığı teller ağlasun Nâmı Hakkı dilden tekrâr eyleyen Şecaat gevherin ızhâr eyleyen Gece gündüz ama tîmâr eyleyen Yarasını saran eller Ağlasun Din uğruna dâim giderdi yola İttiği gazâlar gelür mü dile Hısım akrabâsı kardaşı bile Hizmetinde olan kullar Ağlasun Gevherî sırrına yoldaş olanlar Serhadlerde ona pâdâş olanlar Gazâda kenduya yoldaş olanlar Döküb gözlerinden kanlar ağlasun Memleketinden bir aşk yüzünden koparak gurbete düşdüğü, öncelikle mahbub ve aralarda nigâr, cemâl âşıkı olduğu, hiç evlenmediği, güzeller peşinde dolaşdığı, yar tuttuğu güzellerden peşinde dolaşdığı, yar tuttuğu güzellerden çok cevir ve cefâ çekdiği, gurbetin türlü mihnetleri içinde yaşadığı, bektâşi tarikatından olduğu, “Ahmed”, “Mehmed”, “İbrahim” ve “Memi” adında dört güzel gence âşık olduğu kendi şiirlerinden öğreniliyor. Edebiyat tarihi bilgini Sâdeddin Nüzhet Ergun Gevheri’nin 175 parça şiirini yorucu emekle toplamış ve 1928 de “Halk Şâirleri” isimli ezserinin bir cüz’ü olarak “Gevherî” adı ile yayınlamışdır. Bir koşmasında da asıl adının “Mustafa” olduğunu söylüyor. Aşağıdaki şiirleri S. N. Ergun’un (B.: Ergun, S. N. cild 9, sayfa 5178) kitabından alıyoruz: KOŞMALAR “Gevherî” tâbirdir, Mustafa ismim Bir katre meni’den halk oldu cismim Levhi Mahfuz üzre yazılmış resmim Hikmeti Hüdâya uğradım geldim * Elâ gözlerini sevdiğim dilber Zem idüb âleme güldürme beni Açub göğsünü durma karşımda Ecelimden evvel öldürme beni * Dostum çıkmış oğrun oğrun bakınur Gelüb rakib hatırıma dokunur Yârin ismi dört harf ile okunur Elif ile Hâ ile Mim Dal ile (Ahmed) * Gevherî’nin yâri hûblar yücesi İki Mim Hâ ile Dal’dır hecesi Derdmendin senden dâim recâsı İltifâtın herdem cevrin az olsun (Mehmed) * . . . . . . . . . . . . . . . Mânendi bulunmaz servi fidânın İki harf bir isim Mim Mime düşmüş (Memi) * . . . . . . . . . . . . . . . Bugün güzelleri pay eylemişler Varalım bakalım kim kime düşmüş * Rûzü şeb medhider vasfın Gevheri Yer yüzünün mâhı olmuş bir peri Böylece yâd olmuş ismi haberi İbrahim demişler ey seheryeli * Gevherî eylemiş Hak’ka itâet İtâet edene olsun beşâret Hacı Bektaş gibi sâhibi kerâmet Erkânımız vardır pirsiz değiliz * Dilda bir âteş var Muhabbet dirler Bu aşka esirdir etfâl ü pirler Bir mecnunum bilmem gezdiğim yerler Hâmun mudur, gühsar mıdır, çöl müdür.. * Aziz bâşın içün olsun ey peri Doğrusunu söyle gel şimdi geri Defteri uşşâkın içre Gevherî Azad mıdır, mürid midir, kul mudur.. * Senin bana muhabbetin yok ise Eğer âşıkların gaayet çok ise Züğürdlere tenezzülün yok ise İlden ödünç alub veremez miyim.. * . . . . . . . . . . . . . . . Kâkülünden gelir gûşime her dem Zencir sesi, mansur sesi, dâr sesi * Gevherî göz yaşım döndü ırmağa Yine minnet düşdü elden ayağa Beni mecnun idüb düşürdü dağa Âhu sesi, merâl sesi, yâr sesi * Gevherî murada ireyim deyû Mübârek cemâlin göryim deyû Pâyine yüzümü süreyim deyû Beklerim yolunu geçmez üç gündür * Sabahdan bizim pınara İki gelin üç kız geldi Birbirlerini kovarak Sandım ki göle kaz geldi * Birisinin adı Dudu Odur güzellerin tadı Kim taradı kimler yudu Zülüf gerdana az geldi * Birisinin adı İnci Severler güzeli, genci Koynunda çifte turuncu Verdi ağzıma bal geldi * Birisinin adı Ayşe Benleri var köşe köşe İki elinde menevşe Şükür Mevlâya yaz geldi * Birisinin adı Fatma Kaşları var çatma çatma Kadir mevlâm sabah itme Bu gece bize az geldi