İkinci Abdülhamidin istibdâdının en şiddetli olduğu devirde Maarif Nezâretinde kurulmuş bir sansür heyetinin adıdır; gazeteler ve mecmualar matbuat idâresindeki sansür heyeti tarafından, risâleler ve kitablar da bu encümende tedkik edilir ve onun izni olmadan hiç bir eser basılamazdı. O devirde basılmış bütün risâle ve kitabların üzerinde mutlaka : “Maarif Nezâreti Celîlesinin ruhsatı ile tab edilmişdir” ibâresi bulunuyordu (B. : Sansür). Yusuf Kâmil Paşanın mektuplarının neşretmek isteyen Mahmud Kemal İnal (B. : Kâmil Paşa, Yusuf; İnal, İbnülemin Mahmut Kemal) Encümeni Teftiş ve Muâyenede gördüğü müşkilâtı şu satırlarla anlatıyor : “Eserin tab’ını istidâ ettim; makteli âsâr olan Encümeni Teftiş ve Muâyeneden aslaa câiz değil diye red edildi. Encümenin reisine müracaat ettim, mantık dâiresinde ne söyledimse red etti. Çocukluk sâikesi ile ne söylemek icap ettiyse söyledim, bu teessürle Maarif Nâzırı Münif Paşanın makaamına gittim (B. : Münif Paşa) ; gördüğüm muâmeleyi anlattım. Paşa teessürümü teskin ettikten sonra eseri elimden aldı, çantasını koydu. Ertesi günü beni çağırttı : — Eseri bu gece tetkik ettim, içinden : Hal olub Sultan Aziz, şah Murad Han oldu Biri giryan gözümün, diğeri handan oldu beytini çıkardıkdan sonra tab’ını tensib ettim dedi. Encümenden bir memur celbet...

İkinci Abdülhamidin istibdâdının en şiddetli olduğu devirde Maarif Nezâretinde kurulmuş bir sansür heyetinin adıdır; gazeteler ve mecmualar matbuat idâresindeki sansür heyeti tarafından, risâleler ve kitablar da bu encümende tedkik edilir ve onun izni olmadan hiç bir eser basılamazdı. O devirde basılmış bütün risâle ve kitabların üzerinde mutlaka : “Maarif Nezâreti Celîlesinin ruhsatı ile tab edilmişdir” ibâresi bulunuyordu (B. : Sansür). Yusuf Kâmil Paşanın mektuplarının neşretmek isteyen Mahmud Kemal İnal (B. : Kâmil Paşa, Yusuf; İnal, İbnülemin Mahmut Kemal) Encümeni Teftiş ve Muâyenede gördüğü müşkilâtı şu satırlarla anlatıyor : “Eserin tab’ını istidâ ettim; makteli âsâr olan Encümeni Teftiş ve Muâyeneden aslaa câiz değil diye red edildi. Encümenin reisine müracaat ettim, mantık dâiresinde ne söyledimse red etti. Çocukluk sâikesi ile ne söylemek icap ettiyse söyledim, bu teessürle Maarif Nâzırı Münif Paşanın makaamına gittim (B. : Münif Paşa) ; gördüğüm muâmeleyi anlattım. Paşa teessürümü teskin ettikten sonra eseri elimden aldı, çantasını koydu. Ertesi günü beni çağırttı : — Eseri bu gece tetkik ettim, içinden : Hal olub Sultan Aziz, şah Murad Han oldu Biri giryan gözümün, diğeri handan oldu beytini çıkardıkdan sonra tab’ını tensib ettim dedi. Encümenden bir memur celbetti. Ruhsatnâne derhal yazıldı verildi” (Son asır Türk Şâirleri). Encümenin de üzerinde durduğu bu “Hali’” (tahtdan indirme) kelimesi idi. Öyle bir devir idi ki “hali’” kelimesi şöyle dursun, pâdişahın oturduğu Yıldız Sarayı îmâ ediliyor diye yıldız denilmezdi : Karagöz bile : Aya bak, yıldıza bak Şu karşıki kıza bak tekerlemesini değiştirilmiş : Aya bak, havaya bak Şu karşıkı tavaya bak der olmuşdu : Bakkala : “Yıldız şehriyesi ver!..” demek tehlikeliydi. Encümeni Teftiş ve Muâyenede yalnız bir kişi celâdet göstermişdir ki o da Adanalı şâir Hayret Efendidir. Nâmık Kemâl Beyin tarihini o tedkik etmiş, üzerine “tab’ı câizdir” ibâresi yerine : “Tab’ı câiz değil, mustahabdır” diye yazmışdı (B. : Hayret Efendi, Adanalı). Bir şâirin divânına Encümeni Teftiş ve Muâyene izin vermemiş; devrin hiciv şâiri Eşref onu şu kıta ile teselli ediyor : Alelamyâ çizerler her eserden bir takım yerler Edîbim sammakim yalnız senin dîvânı çizmişler Geçen gün Encümende yok iken, Hayret, bütün heyet Arabca bir kitab zan eyleyüp Kur’anı çizmişler 1908 meşrûtiyetinin ilk işlerinden biri bu encümeni kaldırmak olmuşdur. Osman Nuri ERGİN