İstanbul (Karadeniz) Boğaz’ın Rumeli yakası köylerinden; Boyacıköyü ile İstinye arasındadır; adını XVII. asrın ilk yarısında Dördüncü Sultan Muradın ihtisas sâhibi has nedîmi olan Yusuf Han ismindeki İranlı prensin lâkabından (B.: Emîrgûne Yusuf Han) almışdır; bir ara bu köyün adı Mirgûn), “Mirgün” şeklinde de söylenmişdir. XVIII. asır ortalarına kadar, Boğazın her tarafında olduğu gibi burası da ormanla kaplı idi. Fetihden XVI. asra kadar mîrî, ve bütün güzelliği ile hâli bir yer olan Emirgân, XVI. asrın ortasında ünlü devlet adamlarından Nişancı Feridun Beye (Paşaya) temlik edilmişdi, ve bu vezirin yazlık bağçesi olmuş, “Feridun Bağçesi”, “Feridun Paşa Bağçesi” diye anılmışdı (B.: Feridun Paşa); Feridun Paşanın burada muhtasar yazlık bir köşk, bir av kasrı yaptırmış olması tahmin edilebilir. 1635 de Revan kalesini fetheden Dördüncü Sultan Murad, bu kaleyi kendisine teslim eden ve kalender meşreb bir adam olan İranlı Yusuf Hanı İstanbula getirmiş, kendisine has nedim yapmış, haşmetli efendisini yar ve ağyar gözünden gizli meşrebince zevklerle eğlendirecek muhabbet yuvaları kurmak için Boğazda Feridun Paşa Bağçesi ile Kâğıdhânede diğer bir bağçeyi Yusuf Han’a vermişdi (B.: Emirgûne Bağçesi). İşte bu tarihden sonradır ki Boğazın Rumeli yakasının bu noktası Emirgûne Bağçesi; Mirgûn...

İstanbul (Karadeniz) Boğaz’ın Rumeli yakası köylerinden; Boyacıköyü ile İstinye arasındadır; adını XVII. asrın ilk yarısında Dördüncü Sultan Muradın ihtisas sâhibi has nedîmi olan Yusuf Han ismindeki İranlı prensin lâkabından (B.: Emîrgûne Yusuf Han) almışdır; bir ara bu köyün adı Mirgûn), “Mirgün” şeklinde de söylenmişdir. XVIII. asır ortalarına kadar, Boğazın her tarafında olduğu gibi burası da ormanla kaplı idi. Fetihden XVI. asra kadar mîrî, ve bütün güzelliği ile hâli bir yer olan Emirgân, XVI. asrın ortasında ünlü devlet adamlarından Nişancı Feridun Beye (Paşaya) temlik edilmişdi, ve bu vezirin yazlık bağçesi olmuş, “Feridun Bağçesi”, “Feridun Paşa Bağçesi” diye anılmışdı (B.: Feridun Paşa); Feridun Paşanın burada muhtasar yazlık bir köşk, bir av kasrı yaptırmış olması tahmin edilebilir. 1635 de Revan kalesini fetheden Dördüncü Sultan Murad, bu kaleyi kendisine teslim eden ve kalender meşreb bir adam olan İranlı Yusuf Hanı İstanbula getirmiş, kendisine has nedim yapmış, haşmetli efendisini yar ve ağyar gözünden gizli meşrebince zevklerle eğlendirecek muhabbet yuvaları kurmak için Boğazda Feridun Paşa Bağçesi ile Kâğıdhânede diğer bir bağçeyi Yusuf Han’a vermişdi (B.: Emirgûne Bağçesi). İşte bu tarihden sonradır ki Boğazın Rumeli yakasının bu noktası Emirgûne Bağçesi; Mirgûn Bağçesi”, sadece “Mirgûn, Mirgün”, ve halk ağzında gaayetle şirin bir şekilde bozularak ve insana erguvan denilen lâtif çiçeği hatırlatarak “Emirgân” oldu. O devirde yaşamış büyük Türk yazarı Evliya Çelebi Boğaziçinde Emirgûne Hanın bağçesinden bahsetmiyor, Boğaziçini tasvir ederken Rumeli Hisarından İstinyeye geçiyor; Emirgûne Yusuf Hanın Kâğıdhânedeki kâşânesi hakkında tafsilât vermektedir (B.: Emirgûne Bağçesi). Evliyâ Çelebinin çağdaşı ermeni yazarı Eremiya Çelebi Kömürciyan ise Boğazdaki bağçe için “İstanbul Tarihi” isimli eserinde şunları yazıyor: “Baltaoğlu Limanından ileride Emirgün Hanın Bağçesi ve güzel köşkleri vardır. Buraya girsen güzelliğine hayran olursun. Sultan Murad Emirgün Hanı İrandan dönerken getirdi ve kendisine yâran yapdı. Pâdişah onunla gece ve gündüz sohbet ederdi, müsâhib ederler, sâzendelerle hânendeler karşılarında olduğu halde kayığın kıçında otururlar meyinâb içerlerdi”. 1640 da Dördüncü Sultan Muradın ölümünden az sonra, onun hizmetinde çok kirli bir şöhreti olan Yusuf Han (Yusuf Paşa) idâm edildi ve Boğaziçindeki bağçesi, kendisine bahşedilen diğer emlâk ile birlikde müsadere olundu ve Boğazdaki bağçe sadrıâzam Kemankeş Karamustafapaşaya verildi. Karamustafapaşanın idâmından sonra bir müddet metrûk kaldı, sonra Şeyhülislâm Mirza Mustafa Efendiye temlik edildi, bu zat 1135 (M. 1722 - 1723) de bu yalıda öldü, yalı Mehmed Sâlim Efendiye verildi, onun da 1152 (M. 1739 - 1740) de ölümü üzerine mîrî bağçe ve yanı Şeyhülislâm Vassaf Abdullah Efendiye verildi, ondan oğlu Esad Efendiye, Esad Efendiden oğlu Mehmed Şerif Efendiye kaldı, onun da 1192 (M. 1778) de ölümü üzerine tekrar mîrîye intikal etti. Geçen bir asırdan fazla zaman içinde sahilsarayın aynı binâ olarak kalmış olduğu söylenemez. Yandığına, yakıldığına dair de kayıd yokdur. Nihâyet Birinci Sultan Abdülhamid (padişahlığı 1774 - 1787) mîrî Emirgân Bağçesini bir Boğaziçi köyü yapdı, araziyi parselleyip halka dağıttı ve burada bir büyükce cami, bir meydan çeşmesi ve bir çarşı hamamı yapdırdı (B.: Emirgân Camii; Emirgân Meydan Çeşmesi; Emirgân Hamamı. Üçüncü Sultan Selim zamanında yeni kurulmuş olan köy süratle gelişdi. İkinci Sultan Mahmud zamanında 1814 - 1815 yılları arasında tanzim edilmiş bir Bostancıbaşı Defterinde (B.: Bostancıbaşı Defterleri) Emirgân köyünün yalı boyu şöyle tesbit edilmişdir: “... aralık iskele; yanında sâbık zimmet halîfesi Mustafa Efendinin yalısı; yanında defterdar mektubcusu Hasan Efendinin yalısı; yanında sâbık imâret kâhyası Emin Efendinin yalısı; yanında Ebubekir Paşanın yeğeni İsmail Efendinin yalısı yanında Feyzi Bey zâde Mehmed Bey yalısı; yanında Mirgün iskelesi; yanında serâpa kahveler; yanında Sultan Abdülhamid Hanın camii; ve mâi beyzi çeşmesi; fevkinde nakşibendî dergâhı; deniz kenarında Mirgün Gümrüğü; yanında Kadı Râgıp Efendi yalısı; yanında müderris İsmail Efendi yalısı, yanında Ebubekir Paşa Hemşiresinin yalısı; yanında Surreemini İrfanzâde Ârif Efendi yalısı; yanında Gümrükcü Osman Ağa yalısı; yanında Feyzi Efendi yalısı; yanında müderris Halim Efendi yalısı; yanında Tokmak Burnu...”. Geçen asrın ikinci yarısında Mısır Hidivi İsmail Paşa Emirgânı imâr eden sîmalardan biri olmuşdur; Emirgân sâhilinin şimal kısmında zarif köşkler yapdırmış, arâzisinin geri kısmındaki koruyu çok çok güzel bir park olarak tanzim ettirmişdir; kız ve erkek çocuklar için iki rüşdiye mektebi ve bir de küçük hastahane yaptırmışdır ki; bu hastahâne her nedense hizmete açılamamış, harab olan binâsı 1912 - 1913 arasında belediyece yıkdırılmışdır. İsmail Paşa Korusu ve köşkleri 1943 de İstanbul Belediye tarafından satın alınmış ve “Emirgân Korusu” adı ile halka bir gezi, dinlenme ve eğlence yeri olarak açılmışdır. Şerif Abdiilâh (Abdullah) Paşa da mükellef bir ahşab yalı yaptırmışdır; bu yalının harem kısmı 1950 den sonra yıkdırılmışdır, ve hiç şüphesiz ki Boğaziçi pek kıymetli binâlarından birini kaybetmişdir. Bir sed üstünde bulunan selâmlık kısmı ise, Emirgûne Hanım adına bağlanan hâtıralar taşımaktadır, gaayetle harab ve bakımsız, hamdolsun ki durmaktadır (B.: Abdullah Paşa Yalısı, Şerifler Yalısı, cild 1, Sayfa 51). Aşağıdaki notları Birinci Cihan Harbinden az önce, 1914 yılında Şirketi Hayriye tarafından yayınlanmış “Boğaziçi” isimli eserden alıyoruz: “Suyu boldur; müteaddid çeşmeleri vardır, en büyük çeşmesi iskele başında cami önündeki çeşmedir. Kanlıkavak adı ile tanınmış menbâ suyu da köyün yarım saat tutar cenûbi garbîsinde Hacıosman Bayırındadır. Bir ibtidâî mektebi, iki rüşdiyesi vardır. Şirketi Hayri Vapurlarının Emirgân iskelesinden günlük hâsılatı ortalama 427 kuruşdur, günlük yerli yolcu sayısı 300, misâfir yolcusu 80 kişidir.” Zamanımızın mülkî taksimâtında Emirgân, İstanbul Vilâyetinin Sarıyer Kazâsının Yeniköy Nâhiyesine bağlı bir köy - muhtarlıkdır; resmî işleri Baltalimanı, Boyacıköyü ve Reşidpaşa Mahallesiyle birlikde tek muhtar tarafından çevrilir (B. Baltalimanı, cild 4, sayfa 2076; Boyacıköyü, cild 6; sayfa 3030). Bir ara, 1933 - 1934 de Emirgân ile Boyacıköyü birleştirilmiş ve “Uluköy” adı verilmişdi; bu isim halk tarafından benimsenmedi ve unutuldu, terkedildi. 1934 belediye Şehir Rehberine göre Emirgânın sokakları şunlardır : Deniz kenarında Boyacıköy - Emirgân Yolu (Boğazın Rumeli yakasında yalı boyu ama yolun buradan geçen parçasının adı), Vapur İskelesi karşısında Şirket Geçidi, Sarraf Sokağı (Boyacıköyü ile müşterek), Kestane Sokağı (Boyacıköyü ile müşterek), Emirgân Mektebi Sokağı, Doğru Muvakkit Caddesi, Emirgân Hamamı Sokağı, Emirgân Çeşmesi Sokağı, Sığırcık Sokağı, Tekke Meydanı Sokağı, Emirgân Koru Sokağı, Emirgân Bostan Sokağı (1934 B.Ş.R. Pafta 22/Emirgân). Emirgânda 1 camii (Emirgân Camii), 2 okul (Emirgân İlk Okulu, Emirgân Orta Okulu), 1 tekke (Emirgân Kaadirî Tekkesi), 1 muvakkithâne, 4 çeşme (Birinci Sultan Abdülhamid meydan çeşmesi, çeşme sokağında kitâbesiz bir çeşme, cami avlusunda bir çeşme, Bernâgül Kalfanın şadırvan - çeşmesi), 2 park - koru (Belediyeye geçmiş Hidiv İsmail Paşa koruları, umuma açık Emirgân Korusu), 3 köşk (Koru içinde belediyeye geçmiş Hidiv İsmail Paşa köşkleri : Beyaz Köşk, Sarı Köşk, Penbe Köşk), 3 yalı (Şerif Abdullah Paşa yalısının tarihî selâmlığı, Adanalı milyoner merhum Hacı Ömerin modern yapı beton yalısı, Orgeneral Fahreddin Altayın modern yapı beton yalısı, 1 polis karakolu, 1 P.T.T. şubesi, Millî Güvenlik Akademisini bitirenler Cemiyeti lokali, Türk Donanma Cemiyeti Sarıyer Şubesi, 1 spor kulübü (Emirgân Gençlik S.K.), 6 gazino restoran (Riza Kafeterya, Deryâ Restoran, Çamaltı Gazinosu, Mehtab Gazinosu, Emirgân Restoran, Abdullah Lokantası), 1 otel (Koru Otel), 115 ev, 99 apartıman, bunlardan 73 dâireli 21 blok apartıman Değirmentepe mevkiinde İstinye Doku sigorta işçi meskenleri olarak yapılmışdır). 1965 sayımına göre muhtarlık nüfusu (Emirgân, Boyacıköyü, Reşidpaşa Mahallesi ve Baltalimanı) 3800 kadın, 3072 erkek, cem’an 6872 kişidir. 1966 da mahalle muhtarlığında jandarma yüzbaşılığından müstâfi bay Riza Yalım bulunuyordu. Hakkı GÖKTÜRK