Asrımız başında yaşamış ulemâdan, H. 1246 (M. 1830 - 1831) da Batumda doğdu, oranın eşrâfından Dardoğanzâde Osman Efendinin oğludur; genç yaşda İstanbula geldi, 1279 (M. 1862 - 1863) da müderris oldu, takrirlerinin tatlılığı ve geniş bilgisi ile büyük şehirde pek çabuk tanındı, pek çok talebe yetiştirdi. 1293 (M. 1876) de ilk Osmanlı kanunu esâsîsi (anayasası) hazırlanırken Midhat Paşa ile aynı komisyonda çalışdı, gerek bu komisyonda gerekse hususî sohbetlerinde hürriyet övücü fikirlerini çekinmeden söyledi. İkinci Sultan Abdülhamidin meclisi dağıtmasından sonra İstanbulda oturması istenmiyen sîmâlardan biri oldu; 1303 (M. 1885 - 1886) de Evkaf müfettişi iken bir irâdeyi şeriata aykırı bularak geri çevirdiği için nâiblikle İzmire gönderildi ve 1328 (M. 1910) yılında 80 yaşında orada vefat etti. 1908 meşrutiyetin ilânı üzere şânına lâyık bir memuriyetle İstanbula çağırılmış, yaşlı olduğunu söyleyerek kabul etmemiş, gelmemişdi. İzmirdeki nâibliği sırasında İzmir Eytam Sandığını senede 40 bin altınlık muamele yapan bir banka hâline koymuşdu ki Cumhuriyet devrinde Vakıflar Bankası onun bu eserinden mülhem olarak kurulmuşdur. Gürcü Hacı Emin Efendi (R. S. Bozcalı)