Fethinden bu yana İstanbulun Asya ciheti halkı, yüz yıllar boyunca, Boğaz köylerinde, Üsküdarda ve Kadıköyünde yaptırılmış büyüklü küçüklü cami ve mescidlerine ve onların külliyesinden medrese, imâret ve hamamların uzak yakın kaynaklardan akıtılıp getirilmiş sularından faydalanmışlardı; o ara yollarının üzerinde ayrıca çeşmeler yaptırılmışdı. XIX. Yüzyılda Haydarpaşa - Bağdat Demiryolunun inşâsı ile İstanbulun Asya (Anadolu) yakasındaki parçası sür’atli ve büyük bir gelişme gösterdi. Bu gelişmede “Su”, en büyük hayat ihtiyacı olarak belirdi. İkinci Sultan Abdülhamid zamanında İstanbulun Avrupa cihetinde kurulan Terkos Su Şirketinin benzeri yabancı bir şirket de şehrin bu kısmının suyu temin etmek üzere teessüs etti. 1304 yılında, devrin Nafia Nazırı Zihni Paşa ile Osmanlı Bankasının ileri gelen memurlarından Karabet Sıvacıyan Efendi arasında bir su şirketinin mukavelesi hazırlandı. Anlaşmanın ilk maddesine göre, Göksu vâdisinde ve lüzum görüldükde suları Rivaya (İrva’ya) akan Paşaköy vâdisinde bendler tesis etmek ve bu bendler vâsıtası ile toplayacağı yağmur sularını makina ile yükselterek bir taraftan, Kandilli dahil olduğu halde, Kandilli sınırına ve diğer tarafdan, Erenköy dahili olduğu halde, Erenköy sınırına kadar vâki bütün mahallelere akıtmak ve dağıtmak üzere Karabet Sıva...

Fethinden bu yana İstanbulun Asya ciheti halkı, yüz yıllar boyunca, Boğaz köylerinde, Üsküdarda ve Kadıköyünde yaptırılmış büyüklü küçüklü cami ve mescidlerine ve onların külliyesinden medrese, imâret ve hamamların uzak yakın kaynaklardan akıtılıp getirilmiş sularından faydalanmışlardı; o ara yollarının üzerinde ayrıca çeşmeler yaptırılmışdı. XIX. Yüzyılda Haydarpaşa - Bağdat Demiryolunun inşâsı ile İstanbulun Asya (Anadolu) yakasındaki parçası sür’atli ve büyük bir gelişme gösterdi. Bu gelişmede “Su”, en büyük hayat ihtiyacı olarak belirdi. İkinci Sultan Abdülhamid zamanında İstanbulun Avrupa cihetinde kurulan Terkos Su Şirketinin benzeri yabancı bir şirket de şehrin bu kısmının suyu temin etmek üzere teessüs etti. 1304 yılında, devrin Nafia Nazırı Zihni Paşa ile Osmanlı Bankasının ileri gelen memurlarından Karabet Sıvacıyan Efendi arasında bir su şirketinin mukavelesi hazırlandı. Anlaşmanın ilk maddesine göre, Göksu vâdisinde ve lüzum görüldükde suları Rivaya (İrva’ya) akan Paşaköy vâdisinde bendler tesis etmek ve bu bendler vâsıtası ile toplayacağı yağmur sularını makina ile yükselterek bir taraftan, Kandilli dahil olduğu halde, Kandilli sınırına ve diğer tarafdan, Erenköy dahili olduğu halde, Erenköy sınırına kadar vâki bütün mahallelere akıtmak ve dağıtmak üzere Karabet Sıvacıyan Efendiye devlet tarafından bir imtiyaz veriliyor. Altmış beş yıllık bir müddet üzerinden kararlaştırılan bu sözleşmede imtiyaz sahibi her türlü rekabetten de korunuyor. İmtiyaz sahibide, İstanbul Şehiremanetinin (Belediyenin) göstereceği mahallerde dakikada 20 litre su veren çeşmemler yaparak ehâliye ve askerî müesseselere ve bir nisbet içinde hastahânelere bedava su vermeği, ve dağılacak suyun berrak olmasını, ve sertlik derecesinin de 15 dereceden fazla olmayacağını, sağlığa muzir maddeleri taşımayacağını taahhüd ediyordu. Karabet Sıvacıyan aldığı bu imtiyazla, 1305 (1887 - 1888) yılında Üsküdar - Kadıköy Su Şirketi adı altında bir anonim şirket kurarak 1310 (1892 - 1893) yılından itibâren şehre su verdirmeğe başladı. (ve bu suya bendin civârındaki bir çiftliğe nisbetle Elmalı Suyu denildi, ben de Elmalı Bend adını aldı) 1330 yılı haziranında mevcud imtiyaz, Nafia Nâzırı Mahmud Paşa ile şirket müdürü Karl Nike ve idare meclisi üyelerinden Cemal Bey arasında yapılan ek bir sözleşme ile daha genişletildi. Devlet Üsküdar - Kadıköy Su Şirketinin imtiyaz sınırlarını Boğaziçi cihetinden Kanlıcanın ve Kadıköy cihetinden Maltepenin son hududuna kadar uzatmağa müsaade etti, ve şirketin imtiyaz müddetide 1306 (1888 - 1889) dan başlamak üzere 99 yıla çıkarıldı. Bu ek sözleşmenin maddeleri arasında şirketin, Çamlıca ve Beykoza ne gibi şartlar içinde su vereceği de ayrı bir sözleşme ile bildirilmişti. Bu sözleşmeye göre, Çamlıca da deniz yüzünden 200 metre yüksekliğinden fazla olmayan mahallere ve Beykozda 75 metre yüksekliği geçmeyen semtlere su verilmesini üzerine alan şirket bu mahaller için farklı bir tarife istiyordu. Çeşitli yabancı ellerde idare edilen şirket, nihayet 1937 de Cumhuriyet Hükûmeti tarafından satın alınarak, işletilmesi İstanbul Sular İdâresne devredilmiştir. Elmalı Suyunun biri toprak ve taşdan eski bendile, diğeri 1955 de yapılmış betondan yeni bir bendi vardır. Bendlerin su havzası Anadoluhisarında Göksu deresinin kuzeyindeki Çavuşbaşı ve Budakdere sularının toplandığı vâdi aralarına düşer. Bu iki derenin sularını şehre akıtmak için 1306 - 1310 yılları arasında evvelâ topraktan bir bend duvarı kurulmuş, sonra da bu tevkif duvarına bitişik olarak taşdan bendin göğüsleme duvarı inşâ olunmuştur. Ben duvarlarının her ikisi de ayrı ayrı su verebilir durumdadır. Bir mühendisin hatıralarına göre eski bendin toprak kısmı Şeyh Talat Efendi adında bir zâtin müteahhidliği ile meydana gelmiştir. Şeyh Efendi ile beraberindeki bir Alman mühendisi bendin toprak kısmını tutturmuşlar ve bu toprak bend duvarına amud olarak bir bölme duvarı örerek, bir bend havzası vücuda getirmişlerdir. Çavuşbaşı Deresinden gelen ve taş bölmeden aktarılan su ile doldurulan bu bend Elmalı Bendi olmuştur. Taştan büyük duvarın yapısından sonra toprak kısmın bölme duvarı da genişleyen bend su havzası içinde kalmıştır. Bendin toprak duvarı çok iyi ve kuvvetli bir surette sıkıştırılmış bir toprak sedden ibaret olup bu seddin suyla temasta kalan kısmının üzerine betondan bir koruma tabakası da çekilmiştir. Üsten uzunluğu 130 m., üst kalınlığı 3,5 m. kaide kalındığı 6,5 m., su tarafından yüksekliği 12,5 m., toprak tarafında yüksekliği ise 19 m. dir. Bendin toprak kısmının istiab hacmi 880,000 m3. ve su havzası sathı 1,600,000. m2. yi bulur. Taş kısmının üst uzunluğu 117,80 m., üst kısmının kalınlığı 2-3 m., kaide kalınlığı 5,8 m., temel üzerinden yüksekliği 18,50 m., istiab hacm 1,500,000 m3 ve su havzası ise 3,400,000 m2 idi. Bend civarındaki taş ocaklarından tedarik edilmiş mavi kalkerlerde yapılmış bendin göğüsleme duvarının bir başında fazla gelen suyun taşması için bir savak bırakıldığı gibi ayrıca bend duvarına su seviyyesi yükseldiği zaman suyun kendi kendine boşalmasını sağlayacak üç adet geniş borular da konulmuştur. Bunlardan başka yine duvarın orta kısmına hem suyu tutabilmek ve hem de icâbında boşaltmaya yarayan kaldırılıp konulan kalaslar vardır. 1926 yılında bir gece, günlerden beri yağan yağmurlarla kabaran Çavuşbaşı Deres bend duvarında su seviyesini hızla yükseltmeğe başlamış, ve vaktinde tedbir alınmadığından bend suları toprak kısmın üzerinden aşmağa başlamıştır. Toprak bendlerde bu tarz ıslanma dâima yıkılma tehlikesi doğurduğundan, kısa bir zamanda suların üzerinde akmasıyla aşınmaya başlayan bu bendin toprak duvarı da büyük bir gürültü ile çökmüş ve bend suları muazzam seller hâlinde Göksu Deresyle cıvarında her ne buldu ise önüne katarak denize sürüklemiştir. Bendin yıkılan bu duvarı sonradan tekrar onarılmış, ve orta kısmı taştan dayanma ayaklarıyla takviye edilmiştir. Bendin inşası sırasında şirket mevcud sözleşme hükümlerine uyarak şehre temiz bir su verebilmek için bend suyunun çamurunu çökertecek, sonra da süzecek, üstü tahta çatı örtülü havuzlardan mürekkeb fizik tasfiye tesisleri kurmuştur. Bu dinlendirme havuzlarının içten boy ve genişlikleri 40, 20X50 m., ve bölme duvarlarının yükseklikleri 1,45-2 m., uzunlukları da 12-12,30 m. olan 2650 m3. lük dört havuzdur. Süzme havuzları ise beheri 1200 m3. lük 41X26, 20 m. boy ve genişlikte üç kum filtresidir. Bu havuzların vermiş olduğu süzülmüş su 550 m3. hacmine su haznesinde toplanarak şehre pompa edilir. 1937 de Üsküdar - Kadıköy Su Şirketinin Cumhuriyet hükûmetince satın alınmasından sonra, artık idrolige ait kitablarda tarihi su tesisleri olarak anlatılacak bütün bu yapılar günün ijiyen kaidelerine uygun tasfiye tesisleri hâline getirilmişdir. Elmalı pompaj dâiresinden çıkan iki su borusu, Kandilli vapur iskelesinin arkasına düşen mahaldeki ufak bir pompaj istasyonuna, oradan tekrar Vaniköy, Çenkelköy, Beylerbeyi tarikile Kuzguncuğa gelir. Burada su borularından biri yoluna devam ederek Üsküdar ve Haydarpaşadan Kadıköyüne, buradan da Yoğurtcu Köprüsünden Kurbağalı Dereyi geçerek Kızıltopraktan Bostancıya kadar uzanır. Kuzgunçuktaki diğer boru ise tekrar bir pompajla Bağlarbaşındaki su haznesine yükselir. Buradan çıkan su yolu Üsküdar ve Haydarpaşanın yüksek kısımlarına su vererek Kozyatağındaki su haznesine kadar gider. Yeni bendin yapısından sonra ayrıca dosdoğru bir su yolu da Bağlarbaşına uzatılmıştır. Şirketin Sular İdâresine devrinde uzun bir müddet, bend sahasının yetersizliği ile, yağmurlu mevsimlerde günlük su verimi 10,000 m3. olmak ve Sonbahar aylarında bu miktar 5-6 bine düşmek suretile devam etmiş ve nihâyet 1955 de Yeni Elmalı bendinin inşası ile Kadıköy ve Üsküdar havâlisi bol suya kavuşabilmiştir. Yeni ben de Çavuşbaşı ve Budakdereleri suları üzerinde, bir Fransız firması olan Baillard tarafından yapılmıştır. Bende duvarının yüksekliği 115 m., boyu 238 m., duvar kalınlığı 4,60 m., dir. İki derenin geniş yatağını teşkil eden bend havzası 79 Km.dir. Burada yağışlara göre 11-16 milyon metre küp su toplanabilir. Yeni bendin inşası ile şehre verilen su miktarı arttığından ve tasfiye tesisâtı da kâfi gelmediğinden Dorr Oliver firmasına her biri 12000 m3. suyu dekante eden iki dekantör havuzu ile bunların suyunu süzen ve otomatik işleyen bir seri de filtre tesisatı kurulmuştur. Bu suretle günlük su miktarı da 35,360,000 m3.e yükselmiştir (B.: Terkos; Üsküdar - Kadıköy Su Şirketi). Dr. Sâdi Nâzım NİRVEN Elmalı Bendi (S. N. Nirvenden B. Elver eli ile)