On dokuzuncu asır başında, Ermenilerin Amira dedikleri zenginlerden bir ermeni sarraf âilesidir; ticaret âlemindeki şöhretinden başka katolik mezhebinin Ermeniler arasında yayıldığı sıralarda bu mezhebi kabul edenlerin başında bulunmakla meşhurdurlar. Bu âilenin Osmanlı tarihindeki ilk büyük şöhreti Ohannes Düzyandır; bunun da Kirkor, Serkiz, Karabet, Mikael, Agop ve Bogos adında altı oğlu vardır. Ohannes, 1802 de ipek resmini iltizam etmiş ve bu yüzden çok para kazanmıştı; kanlı bir ihtilâl ile başlayan Dördüncü Mustafa devrinde yeniçeri ocağı zorba ağaları, İstanbuldaki ekalliyetlerin de gözlerini yıldırmak için her cemaattan birer namlı zenginin idamını kararlaştırmışlar, Ermeni katoliklerden de Düzoğlu Ohannesi seçmişlerken muhakkak bir ölümden, adamlarından Kazaz Artin tarafından kurtarılmıştı. (B.: Artin, Kazaz). Düzoğlu Serkiz Çelebi ipek vergisi iltizamındaki muvaffakiyeti üzerine İkinci Mahmudun ilk saltanat yıllarında Darphâne sarrafı oldu; bir müddet sonra da ölünce bu iş oğullarına kaldı; fakat darphâne idâresinin intizamını kaybetmesi, bâzı erkânın israf ve sefahatı, bilhassa darphâne nazırı Abdurrahman Feyzi Beyin âlâyiş düşkünlüğü ile iş bilmezliği Düzoğullarını gayri meşru kazanç yollarına, hazîne zararına milyonları aşan sûistimallere sürükledi. Nâzır ile hükümda...

On dokuzuncu asır başında, Ermenilerin Amira dedikleri zenginlerden bir ermeni sarraf âilesidir; ticaret âlemindeki şöhretinden başka katolik mezhebinin Ermeniler arasında yayıldığı sıralarda bu mezhebi kabul edenlerin başında bulunmakla meşhurdurlar. Bu âilenin Osmanlı tarihindeki ilk büyük şöhreti Ohannes Düzyandır; bunun da Kirkor, Serkiz, Karabet, Mikael, Agop ve Bogos adında altı oğlu vardır. Ohannes, 1802 de ipek resmini iltizam etmiş ve bu yüzden çok para kazanmıştı; kanlı bir ihtilâl ile başlayan Dördüncü Mustafa devrinde yeniçeri ocağı zorba ağaları, İstanbuldaki ekalliyetlerin de gözlerini yıldırmak için her cemaattan birer namlı zenginin idamını kararlaştırmışlar, Ermeni katoliklerden de Düzoğlu Ohannesi seçmişlerken muhakkak bir ölümden, adamlarından Kazaz Artin tarafından kurtarılmıştı. (B.: Artin, Kazaz). Düzoğlu Serkiz Çelebi ipek vergisi iltizamındaki muvaffakiyeti üzerine İkinci Mahmudun ilk saltanat yıllarında Darphâne sarrafı oldu; bir müddet sonra da ölünce bu iş oğullarına kaldı; fakat darphâne idâresinin intizamını kaybetmesi, bâzı erkânın israf ve sefahatı, bilhassa darphâne nazırı Abdurrahman Feyzi Beyin âlâyiş düşkünlüğü ile iş bilmezliği Düzoğullarını gayri meşru kazanç yollarına, hazîne zararına milyonları aşan sûistimallere sürükledi. Nâzır ile hükümdarın gözdesi Hâlet Efendi arasındaki husûmet ve Abdurrahman Beyi mahvetmek için kurulmuş entrikalar Düzoğullarının da mahvına sebeb oldu. Abdurrahman Bey evvelâ sadâret kâhyalığı (Dahiliye Nazırlığı) ile darphâneden uzaklaştırıldı; yerine getirilen can düşmanlarından şehremini Hayrullah Efendi darphâne ahvalinin teftişine Düzoğullarının hesabından başladı ve sarrafların 38.000 kese gibi pek büyük bir açığı çıktı. 29 ağustos 1819 da evvelâ büyükleri Kirkor ile Serkiz darphânede hapsedildi, ve sandık odaları mühürlendi; iki gün sonra da diğer kardeşler ile amcaları Mıgırdıç ve damatları Aleksanoğlu Ohannes ve Aznavuroğlu Osep bütün âileleri efradı ve kapuları halkı ile tevkif edildiler ve hepsinin yalı, konak ve evleri mühürlendi; kapularına da nöbetçiler dikildi; erkekler Bostancıbaşı hapsine verildi, kadınlar da Kumkapı Ermeni kilisesine gönderildi. Yalnız Mikael bulunamadı. Eylülün on yedisinde Kirkor ile Serkiz darphâneden Bostancıbaşı hapishanesine nakledildiler; Mikailin de Yeniköyde bir Rum balıkçının evinde gizlendiği haber alındı, bu ayın 29 uncu günü de o tutuldu. Düzoğulları yerine darphâne sarrafı tâyin edilen Kazaz Artin, velinimetzâdelerini ya kurtaramadı, yahut da, o sırada Ermenileri birbirine düşürmüş olan katolik meselesi ve Düzoğullarının katolik olması, Kumkapı kilisesine bağlı mutaassıp bir Ermeni olan Artini böyle bir teşebbüsten alakoydu; en kuvvetli bir ihtimal da, bütün zekâ ve cesaretine rağmen, Artin, Hâlet Efendinin Düzoğullarına çevrilmiş kin ve gazabı karşısında kendisini çok zayıf hissetti. (B.: Hâlet Efendi). Düzoğullarının mühürlenen meskenleri birer birer açılarak mobilya ve sandık eşyalarından bahçedeki ağaçlarına varıncaya kadar müzayede ile satıldı. Hazineye borçlu olan sarrafların yalı ve konaklarının her birinde nâdide eşya ile âdeta birer küçük hazine bulundu, öyle ki tasmaları kıymetli inciler, zümrüt ve yakutlarla tezyin edilmiş hamam nalınları çıktı. Teşrinievvelin dördüncü cumartesi günü sabahı erkenden Kirkor ile Serkizin darphâne önünde boyunları vuruldu. Amca Mıgırdıç ile ortanca kardeşlerden Mikael de Yeniköydeki yalılarının pencerelerinde asılarak idam edildiler. Ancak onyedi gün sadaret kethüdalığı yapabilen Abdurrahman Feyzi Bey de Düzoğulları meselesi üzerine tevkif edildi, konağı ve yalıları mühürlendi, birkaç gün sonra Dimetokaya sürüldü ve orada idam edildi.Kadınlı erkekli diğer mevkuflar da birer tarafa sürgün edildi. Karabet, Agop ve Bogos Kayseri civarındaki Surp Karabet manastırına, enişteleri Aleksanoğlu Ohannes ile üç kardeşi Niğdeye, diğer enişteleri Osep Camcıyan Midilliye, yengeleri Maryana kadın ile oğlu Artin İstanköye, Aznavuroğlu Osep ile iki kardeşi Limniye, Düzoğullarının damadı Tıngıroğlu Artin ile kâtibi Kıbrısa, küçük Ohannes Rodosa, Düzoğullarının tevkif edildikleri gece evlerinde bulunan katolik rahibi İstepan Limniye gönderildi. Ermeni zenginlerinin katolik mezhebine temayülleri Ermeni kilisesini endişeye düşürüyordu, katolik Ermeni ruhbanını himaye edenlerin başında bulunan Düzoğullarının felâketi, Kumkapı Kilisesine geniş bir nefes aldırdı. Bundan başka katolik ermeni rahipleri de “Kolejliler” ve “Appayanlar” diye düşman iki zümreye ayrılmışlardı; Düzoğulları bunlardan ikincilerin hâmisi idi, idam edildikleri gün kolejli rahiplerle taraftarları, Davidyan Andonun Kandillideki evinde parlak bir ziyafet sofrasının etrafında toplanmışlardı. Kumkapı patriki Bogos Efendi ise büyük bir asâlet göstermiş, Kandilli ziyafetini takbih ettikten başka Kayseri başpapazına bir mektup göndererek Düzoğullarına hürmet ile muamelede bulunulmasını tavsiye etmişdi. Kazaz Artin Düzoğullarından yalnız Yera nuhi ve Dıruhi hanımları sürgün felâketinden kurtarabilip Yenikapıdaki evine almıştı. Düzoğullarının Kuruçeşmedeki yalısını Hâlet Efendinin sarrafı İshil satın almıştı; bu yalı, Hâlet Efendinin de nihâyet ikbalden düşerek menfasında idam edilmesiyle hükûmet tarafından müsadere edilmişti; Kazaz Artin yalıyı hemen satın almış, döşetmiş, anahtarlarını da hediyelik nefis limonlarla doldurulmuş bir sepet içinde âile ocaklarının kurulacağı müjdesi olarak Düzoğlu hemşirelere takdim etmişti. 1823 de Düzoğulları affedilmiş, 15 nisanda İstanbula dönen Karabet, Agop ve Bogos kardeşler de doğruca Kazanın evine indirilmişlerdi; bir müddet sonra da kızkardeşleriyle beraber Kuruçeşmede yerleşmişlerdi. Düzoğullarının kütüphânesi 1940 - 1945 arasında Beyoğlunda kitabcı Kohen kızkardeşler tarafından satın alınmıştır. Hüsnü KINAYLI Bibl. : Şânîzâde, Tarih III; Cevdet Paşa, Tarih XI. Düzoğulları şeceresi