İstanbulun fethinden az sonra Osmanlı Tersânesi İstanbulda Kasımpaşada kurulmuş (B.: Tersâne; Kasımpaşa) ve devletin deniz kuvvetlerinin, donanmasının merkez üssü bu taht şehri olmuşdur. Önce çekdiriler (Kürekli gemiler), sonra kalyonlar (Yelkenli gemiler) devirlerinde Tersânede ve çekek-kalafat yerlerinde harb gemilerinin inşâsı, azebler ve kalyoncular diye anılan bahriyelilerin renkli ve gürültülü hayatı, onların odaları-kışlaları, kahvehâneleri, hamamları; Donanma ve Tersâne ile ilgili kürekciler, yelkenciler, gomancılar, halatcılar, makaracılar gibi esnaf ile çarşıların kurulması ve bu çarşılardaki esnafın hayatı, Donanmanın sefere çıkışı ve seferden dönüşünde yapılan ananevî merâsim dolayısı ile Donanmâyi Hümâyunun İstanbul tarihinde hâtırası zengin ve önemlidir (B.: Cebeciler Köşkü, cild 6, sayfa 3406). Çekdiriler (Kürekli gemiler, Kadırgalar) devrinde Donanmayı Hümâyun üç büyük kısımdan mürekkebdi : 1. Tersâne Gemileri — Devlet tarafından inşâ ve techiz edilen gemiler; İstanbul Tersânesine, üssüne bağlı ana kuvvet; 2. Bey Gemileri — Deniz seferlerine memur edilegelmiş yalı boyu sancak beylerinin inşâ ve techiz ettirmeye mecbur oldukları harb gemileri; (devlet bu gemilerin ancak toplarını, lengirlerini ve bir sancak beyine tedâriki imkânsız bâzı âletleri verirdi, sancak b...

İstanbulun fethinden az sonra Osmanlı Tersânesi İstanbulda Kasımpaşada kurulmuş (B.: Tersâne; Kasımpaşa) ve devletin deniz kuvvetlerinin, donanmasının merkez üssü bu taht şehri olmuşdur. Önce çekdiriler (Kürekli gemiler), sonra kalyonlar (Yelkenli gemiler) devirlerinde Tersânede ve çekek-kalafat yerlerinde harb gemilerinin inşâsı, azebler ve kalyoncular diye anılan bahriyelilerin renkli ve gürültülü hayatı, onların odaları-kışlaları, kahvehâneleri, hamamları; Donanma ve Tersâne ile ilgili kürekciler, yelkenciler, gomancılar, halatcılar, makaracılar gibi esnaf ile çarşıların kurulması ve bu çarşılardaki esnafın hayatı, Donanmanın sefere çıkışı ve seferden dönüşünde yapılan ananevî merâsim dolayısı ile Donanmâyi Hümâyunun İstanbul tarihinde hâtırası zengin ve önemlidir (B.: Cebeciler Köşkü, cild 6, sayfa 3406). Çekdiriler (Kürekli gemiler, Kadırgalar) devrinde Donanmayı Hümâyun üç büyük kısımdan mürekkebdi : 1. Tersâne Gemileri — Devlet tarafından inşâ ve techiz edilen gemiler; İstanbul Tersânesine, üssüne bağlı ana kuvvet; 2. Bey Gemileri — Deniz seferlerine memur edilegelmiş yalı boyu sancak beylerinin inşâ ve techiz ettirmeye mecbur oldukları harb gemileri; (devlet bu gemilerin ancak toplarını, lengirlerini ve bir sancak beyine tedâriki imkânsız bâzı âletleri verirdi, sancak beyleri kendi gemileri ile ana kuvvete, Tersane Gemilerine belli bir limanda, Anadoluda Çeşmede, Rumelinde Navarinde toplu olarak katılırlardı), İmparatorluğun sâhilleri boyunca serpilmiş bir deniz kuvveti; 3. Magrib Gemileri — İmtiyazlı eyâletler olan Trabülüs Garb, Tunus ve Cezayir Gemileri (Deniz akıncıları). Bu devirde İstanbulun donanma adına dâimâ göre geldiği gemiler Tersâne Gemileridir; bir bey gemisi veya magrib gemisi İstanbul Limanına nâdiren gelirdi. Tersâne gemileri, deniz, seferi mesvimi sonunda İstanbula döner, limanı, taht şehrini, pâdişahın sarayını ananevî törenle selâmlar, an’anevi törende karşılanır, kışı, Haliçde, Tersâne önünde demirli geçirir, gemiler teker teker reviziyondan geçer, tâmire muhtaç olanları tâmir görür, hepsi kalafatlanır, ve tesbit edilen noksanlar tamamlanırdı; bu bakımdan Tersâne, donanma İstanbulda iken, en faal devrini yaşardı. Deniz seferi mevsimi başında da, yine ananevi merâsimle Akdenizde yahud Karadenize çıkardı. Önemle kaydedelim ki harb filolarının çekdirilerden, kürekli gemilerden kurulduğu devirde (XVII. yüz yıl ikinci yarısına kadar) kalyonlar, yelkenli gemiler de vardır; fakat kalyonlar ticâret gemisi olarak kullanılmakda; donanmanın erzak - ağırlık gemileri de kalyonlar olmuşdur (B.: Çekdiri, cild 7, sayfa 3802; Kalyon). Çekdiriler devrinde, “Azeb” adı verilen bahriye askeri, gemilerin ancak seyrü seferi, manavraları ile meşgul olmuşlar, gemilere cenkci olarak yerine, îcâbına göre yeniçeriler, kapıkulu sipâhileri ,ve timarlı sipâhiler ve topcular bindirilmişdir (B.: Azeb, Azebler, Azebler Ocağı, cild 3, safya 1674). Çekdirilerin tamamen kalkarak Donanmâyî Hümâyunun yelkenli gemilerden, kalyonlardan kurulduğu devirde yalyoncular, gemilerin hem mutahassıs gemileri, hem de deniz cenk askerleri olmuşlar, dolayısı ile kalyoncular, eski azeblere nisbetle İstanbulda çok daha kalabalık olmuş, Bu sûretle Tersâneli de denilen kalyoncular; zamanımızın tâbiri ile “Bahriyeliler” İstanbulda, bilhassa Kasımpaşada, Hasköyle, Çeşmemeydanında, Galatada günlük hayatın en ön safında sîmalar olmuşlardır (B.: Kalyoncular); son yeniçerilerin yanısıra kabadayılık ve zorbalık yollarında büyük zâbıta vak’alarının da kahramanları olmuşlardır. XIX. yüz yılın ortasında da kalyonların yerini buharlı harb gemileri, zırhlılar, zırhlı fırkateynler, korvetler almış, donanma efrâdına da artık “Bahriyeli”, “Efrâdı Bahriye”, veya kadimden devam ede gelen “Tersâneli” isimleri verilmişdir (B.: Bahriyeliler, cild 4, sayfa 1867). Geçen asır ortasında Donanmâyi Hümâyun Büyükdere Koyunda; 1 — Yenimahalle; 2 — Boğaz ağzı; 3 — Ceneviz Kalesi; 4 — Yûşa Tepesi; 5 — Beykoz; 6 — Orhâniye; 7 — Arkadi; 8 — Aziziye; 9 — Mahmudiye; 10 — Osmaniye; 11 — ? ; 12 — Fethi Bülend; 13 — İclâliye; 14 — Avnillâh; 15 — Mûini Zafer, ve Şirketi Hayriye Vapurları. (Resim : Bir İtalyan gravüründen Behcet Cantok eliyle)