İstanbulda Osmanlı İmparatorlarının son dâimî ikaametgâhı; Cumhuriyet devrinde ve yalnız Atatürk’ün zamanında İstanbulda Türkiye Cumhurbaşkanının ikaametgâhı; Atatürk’den sonra İstanbulda sembolik Cumhurbaşkanlığı Sarayı (ki 1960 dan sonra yeniden onarılmış ve bâzı yerleri, salonları bir Müze-Saray olarak halkın ziyaretine açılmışdır); zamanımızda İstanbulun ziynetlerinden biri olan bu büyük ve muhteşem saray XIX. asrın ortasında yanı yerde bulunan Beşiktaş Sâhilsarayının yerine Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılmışdır, yapısı hicrî 1271, milâdî 1855 yılında tamamlanmışdır, ve yapıldığı zaman bir müddet yine “Beşiktaş Sâhilsarayı” diye anılmışdır (B.: Beşiktaş Sahilsarayı, cild 5, sayfa 2589). Sultan Abdülmecid yeni yapılan sâhilsarayın hemen yanı başında ve lebi deryâda anası Bezmiâlem Sultan adına bir de cami yapdırmışdı, yapısı ile aynı tarihde biten bu camie halk “Dolmabağçe Camii” dedi, az zaman sonra yeni Beşiktaş Sâhilsarayına da camiie ve bulunduğu mevkiin asıl adına nisbetle “Dolmabağçe Sarayı” denildi (B.: Dolmabağçe Camii). Sultan Abdülmecidin Karabet Balyan ustaya yapdırttığı zamanımızdaki Dolmabağçe Sarayı bazı söylentilere göre 70.000.000 franga mal olmuşdur. İktisadî buhran yıllarında bu kadar fazla bir masrafla inşa edilen saray hakkında bizzat Abdülmecid : “Be...

İstanbulda Osmanlı İmparatorlarının son dâimî ikaametgâhı; Cumhuriyet devrinde ve yalnız Atatürk’ün zamanında İstanbulda Türkiye Cumhurbaşkanının ikaametgâhı; Atatürk’den sonra İstanbulda sembolik Cumhurbaşkanlığı Sarayı (ki 1960 dan sonra yeniden onarılmış ve bâzı yerleri, salonları bir Müze-Saray olarak halkın ziyaretine açılmışdır); zamanımızda İstanbulun ziynetlerinden biri olan bu büyük ve muhteşem saray XIX. asrın ortasında yanı yerde bulunan Beşiktaş Sâhilsarayının yerine Sultan Abdülmecid tarafından yaptırılmışdır, yapısı hicrî 1271, milâdî 1855 yılında tamamlanmışdır, ve yapıldığı zaman bir müddet yine “Beşiktaş Sâhilsarayı” diye anılmışdır (B.: Beşiktaş Sahilsarayı, cild 5, sayfa 2589). Sultan Abdülmecid yeni yapılan sâhilsarayın hemen yanı başında ve lebi deryâda anası Bezmiâlem Sultan adına bir de cami yapdırmışdı, yapısı ile aynı tarihde biten bu camie halk “Dolmabağçe Camii” dedi, az zaman sonra yeni Beşiktaş Sâhilsarayına da camiie ve bulunduğu mevkiin asıl adına nisbetle “Dolmabağçe Sarayı” denildi (B.: Dolmabağçe Camii). Sultan Abdülmecidin Karabet Balyan ustaya yapdırttığı zamanımızdaki Dolmabağçe Sarayı bazı söylentilere göre 70.000.000 franga mal olmuşdur. İktisadî buhran yıllarında bu kadar fazla bir masrafla inşa edilen saray hakkında bizzat Abdülmecid : “Beşiktaş Sarayı da pek tekellüflü oldu, daha sâdece olabilirdi” demiştir. Saray XIX. asrın ağır ve fazla tezyinatlı üslûbunda bina edilmiş olmakla beraber yer yer eski mimarimizden de bazı kısımları ihtiva etmektedir. Altı yüz metre uzunluğunda mermer bir rıhtım üzerinde kurulmuş bulunan saray, orta yerde yüksek bir merâsim dairesi ve bu daireye kapalı dehlizlerle bağlanmış sağlı, sollu diğer iki daireden mürekkebdir. Asıl saray mabeyin, hünkâr, muayede salonu isimlerini alan bu kısımlardan başka “Vâlide Sultan Dâiresi”, “Kadınefendiler Dâiresi”, “Şehzâdeler Dâiresi” ve “Veliahd Dâiresi”ni ihtiva etmektedir. Sarayın cephesi mabeyin dairesinden bugün “Resim ve Heykel Müzesi” binâsı olan Veliahd Dâiresine kadar 284 metredir. Arkadan amud şeklinde binaya merbut bulunan ve ismine bugün “Kapalı Dâire” denilen eski valide dâiresinin uzunluğu ise 95 metredir. Asıl saray, müştemilâtı haric olarak tahminen 16670 metre murabba kadar geniş bir sahayı işgal etmektedir. Sarayın müştemilâtı arasında paşalar, kızlarağası, musahibler, harem kapıcıları mefruşat dairelerile, Camlıköşk, Kuşluk ve Hareket köşkleri bulunmaktadır. Binanın inşaatında Marmara adalarından çıkarılan maviye bakar bir nevi mermer kullanılmış, iç tezyinatında ise billûr, su mermeri, somaki gibi kıymetli malzeme sarfolunmuştur. Sarayın tavanları ve duvar tezyinatı Fransız, İtalyan sanatkârlar tarafından nakşedilmişdir. Bilhassa Séchan isimli bir sanatkâr sarayın dekore edilmesinde ve döşenmesinde çalışmışdır. Saraya XVII. ve XVIII. asırlarda Fransız ustaları elinden çıkmış mobilyaların ya kendileri veyahud sadakatle ve zevkle kopya edilmiş örnekleri konulmuşdur. Sarayda Sultan Aziz tarafından, Avrupa seyahati esnasında toplanmış ve sonradan da meşhur ressamlara yaptırılmış nâdide bir resim koleksiyonu mevcuddur. Ayrıca saat, şamdan, vazo vesaire gibi eşyası da pek kıymetlidir. Otuz altı tane büyük avize ve müteaddid Bohem şamdanlarla, gümüş şamdanlar vardır. Muâyede salonunda ki dört buçuk ton ağırlığında ve yedi yüz elli ampullü büyük avizenin İngiltere Kraliçesi Viktorya tarafından hediye edildiği söylenir. Dolmabağçe Sârayının yapıldığı yıllarda geçmiş bulunan bir yabancı intıbalarını şu şekilde nakletmektedir: “Yeni saray bir ermeni mimar tarafından yapılmıştır. Bugün inşa ettiğimiz her yapı gibi o da muğlaktır. Eskinin bütün sistemleri bunun içinde yer alır. Bna göz kamaştıran bir lüks ve muazzam bir hercümerc içindedir. Bütün mimarî tarzlar birbirine girmiştir. “Buna mukabil binanın dıştan umumî görünüşü oldukça sadedir. Bir bakışta hepsini kavramak mümkündür. Esas kısmın yanlarında iki uzun daire halinde alçak kanadlar vardır. Bu iki kanad üzerinde bazan iyoniyen, bazan dorik tarzda kolonlar yer almıştır. Ve iki daire birbirine taraçalar, galerilerle bağlanır. Sarayın çephesi işlenmiş dallar ve çiçeklerle süslenmiştir. Sarayın içi Avrupa lüksünün bütün dekoratif şa’şaalarile doludur. Odalar dizi halinde birbirini takib eder, her daire geniş bir koridora açılır. “Padişahın hususî dairesinde âdeta Versailles Sarayının bir aksi vardır. Bütün möbleler Fransadan gelmiştir ve XIV. Louis uslûbundadır. Operamızın bir dekoratörü bu sarayın salonlarından bir tanesini tamamen döşemek vazifesile tavzif edilmişdir ve Türklere Fransız sanatının ihtişamı hakkında iyi bir fikir verecek şekilde çalışmışdır” (Louis Enault, Constantinople et la Turquie). Dolmabağçe Sarayının mabeyin, hünkâr ve valide dairelerile camlı köşk kısmı iki yüz küsûr odayı ihtiva etmektedir. Mabeyin ve hünkâr dairelerinde sekiz büyük salon vardır. Bunlar altta “Medhal Salonu”, üst katta “Merâsim Salonu”, “Zülvecheyn Salonu”, “Mavi Salon”, “Harem Salonu” gibi muhtelif isimler taşımaktadır. Bu geniş salonlardan altısı 43, biri 35 ve haremdeki en büyüğü ise 47 metre uzunluğundadır. Sarayın içinde tarihi hâdiselerin cereyan ettiği meşhur odaların da ayrıca isimleri vardır. Mabeyin dairesinin üst katında deniz tarafında ve köşedeki büyük salon sefirlerin kabul salonudur ve “Kırmızı Oda” ismile anılır. Bu kısımda ve Zülveçheyn Salonuna girerken sağ taraftaki salona “Somaki Salon” denilmektedir. Hükümdarların bazı ziyaretleri kabul ettikleri bu salonda Cumhuriyet devrinde de Cumhur Başkanlarımız kendilerini ziyaret etmiş yabancı devlet reislerile görüşmüşlerdir. Sarayın isim alan diğer odaları arasında “Has Oda”, “Vükelâ Odası”, “Arz Odası” bulunmaktadır. Binanın sokak tarafında “Müzik Odası” ismile anılan bir oda vardır. Aynı hizada ve hünkâr dairesinde sırasile “Taş Oda”, “Aynalı Oda”, “Resim Odası”, “Esvab Odası” isimli salonlar sıralanmaktadır. Eski hünkâr dairesinin başlangıcında ve terasın yanındaki şömineli büyük salon da gene “Kırmızı Oda” ismile haremin kabul odası olarak bilinmektedir. Sarayda mabeynin büyük medhal salonundan yukarıdaki merasim salonuna çıkan ve hepsi billûr parmaklıklı beş büyük merdiven vardır. Altı, yedi tane kadar da servis merdiveni mevcuddur. İlk olarak Atatürk zamanında hususî daireye bir asansör konulmuştur. Sarayın muhtelif dairelerinin deniz ve sokak tarafına açılan kapılarının sayısı da on kadardır. Biri tramvay caddesi üzerinde, diğeri saat kulesi tarafında olmak üzere iki büyük saltanat kapısı vardır. Diğer kapılar Koltuk Kapı, Mefruşat Kapısı, Valde Kapısı, Veliahd Kapısı, Baltacılar Kapısı, Mutfak Kapısı gibi isimler taşımaktadır. Dolmabağçe Sarayı, mimarisinin tenkide uğrayan bazı taraflarına rağmen XIX. asırda inşa edilmiş en güzel ve en büyük dünya saraylarından biridir. İstanbulun kendi devri ve üslûbu içinde belli başlı âbidelerinden olan bu saray içinde geçen tarihî vak’alar bakımından bilhassa büyük bir ehemmiyet taşımaktadır. Tanzimatı ilân eden Abdülmecid yaptırdığı bu sarayda altı sene yaşamış ve burada ölmüştür. Yerine geçen biraderi Abdülaziz. 15 senelik saltanat devrini Dolmabağçde geçirmiş, Mithat Paşa ve arkadaşları tarafından bu sarayda hal’edilmişti. V. inci Murad üç aylık saltanat devresini burada tamamlamış ve II nci Abdülhamid de saltanatının ilk aylarında Dolmabağçede oturmuştu. Bu pâdişah Yıldız Sarayını Dolmabağçe Sâhilsarayına tercih ve otuz yılı aşan saltanatı devrinde Dolmabağçe Sarayı bakımsız kalmışdır. Dolmabağçe muayede salonunda 19 mart 1877 günü ilk Mebusan Meclisimizin açılış merasimi yapıldı. 93 harbinin acı hatıralarından biri olarak Grand Dük Nikola bu sarayda II nci Abdülhamidi ziyaret etti. II nci Abdülhamid yerine tahta çıkan V. Mehmed Reşad Dolmabağçe Sarayında oturdu. Bu münasebetle otuz iki yıl harab bir hale gelen bina esaslı bir tamirden geçirildi. Meşrutiyet devrinde kurulan hükûmetlerin ve bazı yabancı hükümdarların sarayla olan münasebetleri ve ziyaretleri bakımından da Dolmabağçenin tarihi mühimdir. Son Osmanlı Hükümdarı VI. Mehmed Vahideddin de bir müddet Dolmabağçede oturmuş, sonra Yıldız Sarayında yerleşmişdi. Son Halife Abdülmecid Efendi Büyük Millet Meclisi kararile 3 mart 1924 sabahı sarayı ve memleketi terketti. 1 temmuz 1926 günü şehrin misafiri olarak İstanbula gelen Atatürk Dolmabağçe Sarayında oturmuş ve burada müteaddid siyasî görüşmeler yapmış, Dil ve Tarih Kongrelerini toplamıştı. Büyük Atatürk son rahatsızlık günlerini de sarayda geçirdi ve 71 numaralı odada 10 kasım 1938 sabahı vefât etti. Sarayda Atatürkün ve ikinci Cumhur Başkanı İnönünün zamanlarında bazı yabancı devlet reisleri, siyasî şahsiyetler kabul edilerek, görüşmeler yapılmıştı. Haluk Y. ŞEHSÜVAROĞLU Dolmabağçe Sâhilsarayı (Gravür) Dolmabağçe Sâhilsarayının Dolmabağçe Caddesi Üzerindeki âbidevî merâsim kapusu (Resim : C. Birseo)