Sultan Abdülmecidin anası Bezmiâlem Vâlide Sultanın hayır eseridir. Kabataş ile Beşiktaş arasında deniz kenarında, Dolmabağçe Sarayının saat kulesi tarafındaki büyük avlu kapusunun karşısında olub halk tarafından yapıldığı zamandanberi yerinin adına nisbetle “Dolmabağçe Camii” diye anılagelmiş, hattâ asıl adı “Beşiktaş Sarayı ”olan sarayında “Dolmabağçe”adı ile anılmasına yol açmışdır (B.: Dolmabağçe Sâhilsarayı). Bezmiâlem Valide Sultan osmanlı sarayının vâlide sultanları arasında pek şerefli hâtıra bırakmışdır. Nefsini dünyâ hırslarına kaptırmayarak devletin kendisine tahsis ettiği parayı hayır işleri yolunda harcamışdır. Türkiyenin en büyük şefkat müesseselerinden İstanbuldaki Gurebâ Hastahânesi onun eseridir; hastahânesinin yanında da bir camii vardır. İstanbulda 7 büyük çeşmesi, sibyan mektebleri vardır, ayrıca, sibyan mekteblerindeki fakir çocukların gıdâları ile giyimleri için zengin vakıflar yapmışdı. Dolmabağçede camiinin tamamlandığını göremeden 1852 yılında vefât etmiş ve kocası İkinci Sultan Mahmudun türbesine defnedilmişdir, Dolmabağçe Camiini oğlu Sultan Abdülmecid tamamlamışdır (B.: Bezmiâlem Vâlidesultan, cild 5, sayfa 2732). Deniz kenarında bir avlu ortasında yapılmışdır. Dört kapulu bir duvarla çevrilmiş olan bu avlunun saat kulesi tarafındaki kapusunun üzerinde...

Sultan Abdülmecidin anası Bezmiâlem Vâlide Sultanın hayır eseridir. Kabataş ile Beşiktaş arasında deniz kenarında, Dolmabağçe Sarayının saat kulesi tarafındaki büyük avlu kapusunun karşısında olub halk tarafından yapıldığı zamandanberi yerinin adına nisbetle “Dolmabağçe Camii” diye anılagelmiş, hattâ asıl adı “Beşiktaş Sarayı ”olan sarayında “Dolmabağçe”adı ile anılmasına yol açmışdır (B.: Dolmabağçe Sâhilsarayı). Bezmiâlem Valide Sultan osmanlı sarayının vâlide sultanları arasında pek şerefli hâtıra bırakmışdır. Nefsini dünyâ hırslarına kaptırmayarak devletin kendisine tahsis ettiği parayı hayır işleri yolunda harcamışdır. Türkiyenin en büyük şefkat müesseselerinden İstanbuldaki Gurebâ Hastahânesi onun eseridir; hastahânesinin yanında da bir camii vardır. İstanbulda 7 büyük çeşmesi, sibyan mektebleri vardır, ayrıca, sibyan mekteblerindeki fakir çocukların gıdâları ile giyimleri için zengin vakıflar yapmışdı. Dolmabağçede camiinin tamamlandığını göremeden 1852 yılında vefât etmiş ve kocası İkinci Sultan Mahmudun türbesine defnedilmişdir, Dolmabağçe Camiini oğlu Sultan Abdülmecid tamamlamışdır (B.: Bezmiâlem Vâlidesultan, cild 5, sayfa 2732). Deniz kenarında bir avlu ortasında yapılmışdır. Dört kapulu bir duvarla çevrilmiş olan bu avlunun saat kulesi tarafındaki kapusunun üzerinde dört beyitlik manzum bir kitâbe vardır. Bu kitâbenin metni Ziver Paşanın, yazısı hattat Ali Haydar Efendinindir : Makaamın Vâlide Sultan Bezmiâlem i ukbâ Edince mâbedinin yapmış idi çâr divârın Tamam etti anın Abdülmecid Han cümle bünyânın Zehî ikmal kıldı bu behin hayri pür envârın Gariki nûri rahmet ola tâ kim mâderi yâ Rab Cihandan etme bir an dûr o şâhın mihri dîdârın Ezan vakti tarih oldu Ziver siti evc üzre “Bu mâbed oldu câmi vâlide sultanı âsrârın” 1270 (M. 1853-1854) 1948 de Dolmabağçe Meydanı açılırken camiin avlu duvarları kaldırılmış, avlunun büyük bir kısmı meydana katılmışdır. Camiin muvakkithânesi de deniz tarafında şimdiki yerine nakledilmişdir. Yukarda kaydettiğimiz kitâbe taşı da camiin deniz tarafındaki mihrab duvarının önüne konmuşdur. Dolmabağçe Camiinin mimarı Karabet Amira Balyandır (B.: Balyan, Karabet Amira, cild 4, sayfa 2089). Tek büyük kubbeli ve iki minâreli olup minâreleri birer şerefelidir. Camiin önünde bir hünkâr kasrı vardır, gaayet ince, nârin minâreler bu kasrın içinden ve iki ucundan yükselir; şişhâneli, uluklu, yivli minârelerdir. Camiin içi yağlı boya kalem işleri, nakışlar, mihrab ve minberi de Avrupâî motiflerle tezyin edilmişdir. İki yanından iki muhteşem merdivenle çıkılan hünkâr kasrı ile camiin asıl ibâdet sahnı bir ara Deniz Müzesi ittihaz edilmişdi. Müze Beşiktaşa nakledilmiş ve Dolmabağçe Camii tekrar ibâdete açılmışdır (B.: Deniz Müzesi). Camiin plânı bir kare şekli arz eder. Yüksek dikdörtgen bir görünüşü olan camiin duvarları büyük birer kemer şeklinde inşa edilmiş olup tek büyük kubbe doğrudan doğruya pandantifler vasıtasiyle bu duvarların üzerine oturur. Bu tarzdaki kubbe intikali klasik devirdeki kubbe intikallerine tamamen aykırıdır ve bu tarz barok, rokoko, ampir üslublarının belli başlı özelliklerinden birini teşkil eder. Kubbenin ağırlığını ve duvarların yanlara açılmasını köşelerde bulunan dikdörtgen şeklinde yüksek ağırlık kuleleri önler. Orta kısımlarında oldukça iri yuvarlak kabartma birer rozert bulunan bu ağırlık kulelerinin üst köşlerinde, yanyana kompozit başlıklı ikişer sütüncuk bulunmaktadır. Bu sutuncukların üzerleri Avrupai tarzda küçük kubbecikler ile örtülüdür ve bu görünüş tamamen rönesans mimarisini andırır. Camiin üzerini örten merkezi kubbenin kasnağı nisbeten dardır, üzeri eşit aralıklı konsollar ile bölümlere ayrılmış olup her bir bölüm içerisinde kabartma rozet çiçekleri bulunur. Cami üç sıra halindeki yuvarlak kemerli pencereler ile mükemmel bir surette aydınlatılmıştır. Bu pencerelerden üst sıradakiler adeta bir yelpaze gibidir ve bunların üst kenarları alta nazaran daha geniştir. Nârin siluetleri ve üzerindeki yivleri ile adeta bir yunan sütununu andıran minarelerin şerefelerinin altı korent sütun başlıklarında olduğu gibi uçları dışarı kıvrık akantus yaprakları ile tezyin edilmiştir. Kurşun minare külahları ise diğer cami minarelerine nazaran daha narin ve uzundur. Dolmabahçe camii İbadet sahnına hünkâr kasrının antresinden geçilerek girilir. Bu antrenin iki yanındaki merdivenler ile de üst katta bulunan mahfillere ve kasrın odalarına çıkılır. İbâdet sahnı bir saray salonu intibaını verecek kadar aydınlık ve ferahtır. Zemine iri kırmızı tuğlalar döşenmiştir. İbâdet sahnına giriş kapısının tam karşısına gelen mihrab beyaz ve kırmızı somakinin âhenkli bir şekilde birbirleri ile karıştırılması neticesinde meydana getirilmiştir. Mihrab hücresinin kenarlarına dikdörtgen kaideler üzerined yükselen duvara bitişik sütuncuklar ilave edilmiştir. Beş somaki satıhtan ibaret olan mihrab nişinin üzeri bir takım yaprak, çiçek ve ne oldukları pek anlaşılamiyan karışık şekiller ile nihayetlenir. Kitâbe taşının üzerinde gayet süslü bir de taş tepelik bulunmaktadır. Mihber de mihrap gibi kırmızı ve beyaz somakidendir. Avrupaî tezinâtı ile tamamen yabancı bir görünüşü olan minberin korkuluk levhalarının dış yüzleri yekpare ve kabartmalıdır. Mihrabın sağ tarafındaki duvarın yanında yuvarlak ve alçak, üzeri akantus yaprakları, yumurta frizleri ve boncuk dizileri ile süslü beyaz ve kırmızı somakiden vâîz kürsüsü ise görülmeğe değer güzelliktedir. HÜNKAR KASRI : Camiin önündeki son cemaat mahallinin yerine at nalı şeklinde iki katlı bir hünkâr kasrı inşa edilmiştir. Kasrın biri cephede camii ile müşterek, diğer ikisi iki yanda olmak üzere bir kaç bmasamak ile çıkılan üç kapusu vardır. Âdeta küçücük bir saray intibaını veren binâ iki sıra hâlindeki pencereler ile gaayet mükemmel aydınlatılmışdır. Pencerelerden alt sıradakiler dikdörtgen söğelidir ve üzerleri tunç şebekeler ile kaplıdır. Fakat yalnız kasra ve camiye giriş kapısının yanlarındaki alt kat pencereleri bir istisna olarak yuvarlak kemerlidir. Kasrın iki yanından muhteşem merdivenler ile çıkılan üst katda gayet aydınlık ferah odalar bulunmakta ve buradan da mahfillere geçilmektedir. MUVAKKİTHANE : Ampir üslubundan inşa edilmiş olan camiin muvakkithanesi sekiz veçheli bir binâdır. Üzeri yuvarlak bir kubbe ile örtülü olan muvakkithânenin her veçhesinde yuvarlak kemerli pencereler bulunmaktadır. Köşe dolguları kıvrık dal ve akantus yaprakları ile süslenmiştir. Bu satırların yazıldığı sırada Dolmabağçe Camii Vakıflar idâresince tâmir, ve tekrar ibâdete açılmak üzere tanzim edilmekde idi (1966). Erdem YÜCEL Dolmabağçe Camii (Resim : Sabiha Bozcalı) Dolmabağçe Camii Plânı