Türk mütefekkiri, ünlü yazar, mütercim, gazeteci; islâmi ilimlerde derin bilgisi ile tanınmış olub “Tanrı buyruğu” adı Kur’anı Kerîm mutercimi; işte bu büyük adamın tek satır ile de olsa Türk Ansiklopedisinde ve İslâm Ansiklopedisinde bir hal tercümesini bulamadık. Hayatının son yıllarında Cumhuriyet Gazetesinin yazı âilesi içinde bulunmuş olan Ömer Rıza Doğrul 1950 seçiminde Demokrat Partinin adayı olarak Konya Vilâyetinde milletvekili seçilmiş ve 13 mart 1952 perşenbe günü de İstanbulda vefât etmişdir. İlim ve irfânını süsleyen tevazuu ile, rindâne ve kalenderâne hayatı ile çok çok geniş bir âlemde sevilmiş ve dâimâ en samimi hürmeti görmüş olan bu ünlü yazarın ölümü büyük bir teessür uyandırmışdır; muhterem nâşı Bayazıd Camiinden bir cemâati kübrâ ile kaldırılarak Edirne kapusu Mezarlığına defnedilmişdir. Aşağıdaki satırları Ömer Rızanın fikir arkadaşı Zafer Hasanın, 14 mart 1952 cuma günü tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yayınlanmış bir yazısından alıyoruz : “Ömer Rıza Doğrul, münevverlerimiz arasında islâm dinini çok iyi tetkik etmiş, aynı zaman taassuba kaçmamış bir mütefekkirdi. İlmî sahada İzmirli İsmail Hakkı ve Aksekili Hamdi Hocanın vefâtından sonra memlekette islâm dinini, bugünkü telâkkilere göre Ömer Rızadan daha iyi anlayan ve anlatan başka bir âlimimiz yoktu. Ömer R...

Türk mütefekkiri, ünlü yazar, mütercim, gazeteci; islâmi ilimlerde derin bilgisi ile tanınmış olub “Tanrı buyruğu” adı Kur’anı Kerîm mutercimi; işte bu büyük adamın tek satır ile de olsa Türk Ansiklopedisinde ve İslâm Ansiklopedisinde bir hal tercümesini bulamadık. Hayatının son yıllarında Cumhuriyet Gazetesinin yazı âilesi içinde bulunmuş olan Ömer Rıza Doğrul 1950 seçiminde Demokrat Partinin adayı olarak Konya Vilâyetinde milletvekili seçilmiş ve 13 mart 1952 perşenbe günü de İstanbulda vefât etmişdir. İlim ve irfânını süsleyen tevazuu ile, rindâne ve kalenderâne hayatı ile çok çok geniş bir âlemde sevilmiş ve dâimâ en samimi hürmeti görmüş olan bu ünlü yazarın ölümü büyük bir teessür uyandırmışdır; muhterem nâşı Bayazıd Camiinden bir cemâati kübrâ ile kaldırılarak Edirne kapusu Mezarlığına defnedilmişdir. Aşağıdaki satırları Ömer Rızanın fikir arkadaşı Zafer Hasanın, 14 mart 1952 cuma günü tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yayınlanmış bir yazısından alıyoruz : “Ömer Rıza Doğrul, münevverlerimiz arasında islâm dinini çok iyi tetkik etmiş, aynı zaman taassuba kaçmamış bir mütefekkirdi. İlmî sahada İzmirli İsmail Hakkı ve Aksekili Hamdi Hocanın vefâtından sonra memlekette islâm dinini, bugünkü telâkkilere göre Ömer Rızadan daha iyi anlayan ve anlatan başka bir âlimimiz yoktu. Ömer Rıza dünyaya gerçek bir vazife yapmak için gelmiş adamlardandı. Bu vazifeyi hiç şaşmadan, yorulmak bilmez bir gayretle başardı. “1924 te İstanbula ilk geldiğim günlerde şarkı tanır, lisan bilir genc islâm mütefekirleri ile tanışmak istediğim zaman bana Mehmed Akifin damadı Ömer Rızayı tavsiye ettiler. O zaman Ömer Rıza, Tevhidi Efkâr gazetesinde ve Sebilürreşad mecmuasında yazıyordu. “Şark meseleleri, bilhassa o senelerde Hindistan, Irak, Suriye ve Mısırda Türk inkilâblarının yarattığı akislerden mütevellid kaynaşmaların sebeblerini vukufla tahlil etmiş, kurtuluş çarelerini çok iyi düşünmüş ve onların davalarını benimsemiş bir Türk genci ile karşı karşıya idim. Bilhassa Hindistan millî mücadelesindeki Hind müslümanlarının rolünü çok iyi takdir etmiş bir münevverin vukuf ve salâhiyetile konuşuyordu: “Bu suretle tanıdığım Ömer Rıza Doğrul memlekete ve bilhassa münevver gencliğe hizmet edebilmek için islâm tarihine dair Ordu dilinde yazılmış olan bazı kıymetli eserleri türkçeye tercüme ettirmek istedi. Merhum, Ordu lisanını bilmediği için bu hususta kendisine yardım etmemi teklif etti. 8 cildden ibaret olan “Asrı Saadet” tarihî ile “Hazreti Ömer” ve “Kur’ân nedir” adındaki eserleri ingilizceye tercüme ettim. Ömer Rıza Doğrul bu eserleri ingilizceden türkçeye çevirdi. Bundan başka Hindistanda ingilizce olarak yazılmış islâm tarihini türkçeye tercüme etti. Bunu müteakıb “Tanrı Buyruğu” adı altında Kur’anı Kerimi dilimize çevirmek gibi muazzam bir eseri meydana getirdi. Münevver gencliği alâkalandıran arabca kitabları Mısırdan getirterek bunlar türkçeye çevirdi. Yeni Türkiyeyi, ve inkilâbları Mısıra tanıttırmak için Mısır gazetelerine muhabirlik etti. Arada dünyaca tanınmış başka eserleri de tercüme ettiği oluyordu. Hindistan istiklâl mücadelesinde rol almış olanların Hind - İngiliz mahkemeleri huzurunda yaptıkları müdafaaları türkçeye tercüme etmek suretile Hindistan davasını Türk umumî efkârına tanıttı. Cumhuriyet Gazetesi yazı ailesine katıldıktan sonra bir Ortadoğu seyahatine gönderildi. Bu seyahati sırasında merhum, Ortadoğuyu alâkadar eden mevzuları tetkike fırsat buldu, Arab memleketlerini yakından tanıdı. Abdurrahman Azzam Paşa, merhum Kral Abdullah, eski Suriye Cumhur Başkanı Haşim Attaşi ile şahsî dostluklar tesis etti. Bu zevatla yaptığı mülâkatlarda Türkiye ile Arab memleketleri arasındaki dostluğun lüzumundan ve inkişafından bâhis konuşmalar yaparak onları iknaa çalıştı. Yakın, ve Ortadoğu hakkında yaptığı etüdler sayesinde Türkiyede şark ve islâm âlemine aid en salâhiyetli muharriri oldu. “Bir ara “Selâmet” mecmuası çıkardı ve bu dergide Pakistanın millî şairi İkbalin, “İslâm felsefesi” ve “ileri hareket” isimlerindeki konferanslarını tefrika etti. Merhum bu teşebbüsile islâm edebiyatından yeni örnekler vermiş oldu. İlim ve kültür sahasındaki bu vazifesini çeyrek asırdan fazla bir müddet, hedefinden asla şaşmadan ve kimseden mükâfat beklemeden yorulmak bilmez bir azimle başarmağa devam etti. 1850 seçimlerinde Konyadan milletvekili olarak seçildi. İlim sahasında olduğu gibi teşriî hayatta ve bilhassa Millet Meclisinin Dış İşleri encümeninde Yakındoğuya aid bilgisinden istifade edildi. Akarada kurulan Türkiye - Pakistan Kültür Cemiyeti başkanı oldu ve bu iki dost ve kardeş memleket arasındaki kültürel münasebetleri takviyeden bir an geri durmadı. 1951 de Pakistanda toplanan İslâm kongresine Türk delegesi olarak iştirak etti ve orada Türkiyenin basardığı inkilâbları ve elde ettiği terakki hamlelerini bütün islâm memleketlerinden gelmiş olan delegelere izah etmek suretile mevcud yanlış fikirleri tashihe çalıştı ve muvaffak da oldu. “Merhumun millî kitabhanemize kazandırdığı eserler elli cildi bulmaktadır. Bunlar meyanında kayınpederi Mehmed Akifin “Safahat” adlı eseri de yeni harflerle ve kendisinin bir önyazısiyle yayınlanmıştır. Ömer Rıza Doğrul, ilmî hüviyetile olduğu kadar içtimaî çehresile de mümtaz bir insandı. Temiz bir kalbi vardı. Hakikatlı bir dost, müşfik bir aile babası idi. Düşkünlere, kendisi müzayakada bulunduğu anlarda bile yardım etmekten geri kalmazdı. Sağlam bir iradeye malik, idealik sadık, gayesi uğruna her türlü fedakârlıkları tereddüdsüzce göze alan bir karaktere mâlikti. Fakat ondaki bu azim ve irade kudreti, Ömer Rıza Doğrulun çok mütevazi ve o nisbette çelebi bir ömür sürmesine hiç bir zaman mâni olamadı. “Çok konuşmazdı. Fakat konuştuğu zaman muhâtabını, ilim ve fazileti sayesinde kısa zamanda ve kolaylıkla iknâ ederdi. Bunca fazlına rağmen kabuğuna çekilmiş, kütübhanesine kapanmış bir âlim hüviyetile hiç bir zaman karşımıza çıkmadı” (Zafer Hasan, Cumhuriyet Gazetesi). Ömer Riza Doğrul (Resim : Sabiha Bozcalı)