Üsküdarda Toptaşında, bir mekteb, bir çeşme, bir sebil ve bir çifte hamam ile beraber Birinci Sultan Ahmedin zevcesi; Dördüncü Sultan Murad ile Sultan İbrahimin anası Kösem Mahpeyker Sultanın hayır eseridir (B.: Kösem Mahpeyker Sultan). Aşağıdaki satırları tarihî tedkikleri ile tanınmış yazar İbrahim Hakkı Konyalı’nın İstanbul Âbideleri isimli eserinden alıyoruz: “Mâbedin iki avlu kapusu vardır; şimal kapusunun üstünde Fevzi’nin şu tarih kitâbesi vardır: Mâderi Sultan İbrahim Han Hazreti Sultan Ekrem Vâlide Bu binâi hakkı yapdı hayriçün Tâ ola beyti ibâdet âbide Dâvet ola beş vakitde rahmete Menzil ola âbide ve zâhide Yapdı mekteb, çeşme, hamamü sebil Kim ona Hak lûtuf hem ihsan ide Ehli hayri bunda taat idenî Dâhil et yâ Rab cihânı hâlide Fevziyâ lâfzen ve mânen tarihi Oldu “Bin ellide hayrül Vâliden”. Hicrî 1050 (Milâdî 1640). “Avluya girerken sol tarafda sekiz sütunlu bir kubbenin altında mermer şebekeli şadırvan görülür. “Camiin son cemaat yerine bir kaç ayak merdivenle çıkılır. Mâbedin üç tarafını 20 sütun üzerine oturtulmuş bir saçak çevirmişdir. Sağ tarafda tek şerefeli bir minâresi vardır, ki şerefesinin alt kısmı büyük akantus yaprakları ile süslenmiştir. “Son cemaat yeri çinilerle kaplıdır; fakat çoğu çalınmış, ve yerlerine başka yama çiniler konmuşdur. “Kapusunun üst...

Üsküdarda Toptaşında, bir mekteb, bir çeşme, bir sebil ve bir çifte hamam ile beraber Birinci Sultan Ahmedin zevcesi; Dördüncü Sultan Murad ile Sultan İbrahimin anası Kösem Mahpeyker Sultanın hayır eseridir (B.: Kösem Mahpeyker Sultan). Aşağıdaki satırları tarihî tedkikleri ile tanınmış yazar İbrahim Hakkı Konyalı’nın İstanbul Âbideleri isimli eserinden alıyoruz: “Mâbedin iki avlu kapusu vardır; şimal kapusunun üstünde Fevzi’nin şu tarih kitâbesi vardır: Mâderi Sultan İbrahim Han Hazreti Sultan Ekrem Vâlide Bu binâi hakkı yapdı hayriçün Tâ ola beyti ibâdet âbide Dâvet ola beş vakitde rahmete Menzil ola âbide ve zâhide Yapdı mekteb, çeşme, hamamü sebil Kim ona Hak lûtuf hem ihsan ide Ehli hayri bunda taat idenî Dâhil et yâ Rab cihânı hâlide Fevziyâ lâfzen ve mânen tarihi Oldu “Bin ellide hayrül Vâliden”. Hicrî 1050 (Milâdî 1640). “Avluya girerken sol tarafda sekiz sütunlu bir kubbenin altında mermer şebekeli şadırvan görülür. “Camiin son cemaat yerine bir kaç ayak merdivenle çıkılır. Mâbedin üç tarafını 20 sütun üzerine oturtulmuş bir saçak çevirmişdir. Sağ tarafda tek şerefeli bir minâresi vardır, ki şerefesinin alt kısmı büyük akantus yaprakları ile süslenmiştir. “Son cemaat yeri çinilerle kaplıdır; fakat çoğu çalınmış, ve yerlerine başka yama çiniler konmuşdur. “Kapusunun üstünde üç beyitlik tarih kitâbesi şair Himmet’indir ve metni şudur: Hemîşe hazreti vâlâ cenâbı Vâlide Sultan Hulûs üzre livechillâh hayrat etmedir şânı Yapub bu camii ana nice emlâk vakfetti Muvaffak etti hayrâta anı tevkîfi rabbânî Tamam olunca dedi Himmetâ târihini hâtif Bu camide olan taat ola makbulûli sübhânî. (H. 1050). “Cami tek ve sağır kubbelidir. İçi kubbes kasnağına kadar serâpa çini ile kaplıdır; türk yapı tarihinde çinileri dolayısı ile bilhassa yeri olan bir mâbeddir. En parlak devrini onaltıncı asırda yaşamış olan türk çiniciliği son güzel eserlerini on yedinci asır ortasında bu camide vermiş ve sonra çöküntü devrine girmişdir. Bu mâbeddeki çinilerde beyaz, siyah, lâcivert, açık mavi, mor, yeşil ve kırmızı renklerle karanfil, lâle, gül, erik çiçeği, papatyaların âhenkli imtizacı pek güzeldir. “Mermer minber taşçılık sanatının bütün inceliklerini toplamışdır. Minberin külâhı, Sokollu Camiindeki minberde görüldüğü gibi, tamamen çiniden yapılmışdır. “Mâbedin iç tarafındaki ikişerden altı pencerenin üstündeki çini panolarda mor zemin üzerine beyaz ile besmele ve Kürsi Âyeti yazılıdır. “Camiin içi de ikinci sıra pencerelerin altına kadar çini ile kaplıdır, bu pencerelerin altında mor zemin üzerine beyazla yazılmış Fetih Sûresi dolaşmışdır. “1938 yılında bu Çinili Cami harab, bakımı ihmal edilmiş durumda idi, 1 nisan 1938 tarihli Tan gazetesinde bir yazı ile durumu göstermiş ve alâkadarların dikkatini çekmişdim. İstanbul Evkaf Başmüdürlüğü bütçesine derhal 4 liralık tahsisat koymuş, mâbedin çöken son cemaat yerini ve sol köşedeki medresesini tâmir ettirmişdir. Fakat bu tâmir esnasında hâin bir keser bahâsı biçilemez çinilere vurmuş, pencere altlarını dolaşan muhteşem çini panoyu tuzla buz etmişdir. “Mihrabın içi de tamamen çini kaplıdır. Mihrabın sağındaki çini panolardan Besmele yazılı olanı tamâmen; mihrabın solundaki üst sıradan da iki parça vaktiyle aşırılmışdır. “Pencere kapakları üzerinde Kasidei Bürde yazılıdır. “Bu mâbed de, pek çok emsâli gibi, geçen asır içinde, sözde tâmir adı altında düşman bir unsurun pik kalem işleri ile telvis edilmişdir. Son tâmir esnâsında altda kalmış asıl ve asîl nakışlar ve renkler kısmen meydana çıkarılmışdır” (İbrahim Hakkı Konyalı). Değerli muharririn yukarıdaki satırlarda bahsettiği pik kalem işleri, aşağılık zevk sâhibi rum nakkaşların eseridir; Çinili Camii pek harab bir halde iken rûmî 1306-1308 (M. 1890-1893) arasındaki tâmirde yapılmışlardır. 1964 de yıldırım düşerek minârenin üst kısmı (külâh ve petek) yıkılmışdır. Üsküdarda Çinili Cami (Resim: Nezih; plân: Hüsnü)