Tiyatromuzun tulûat devrinde temsil programlarının kantolar faslında, sahnelerin Peruz, Şamram, Büyük Amalya, Küçük Amalya, Virjini, Eleni ve emsâli meşhur oyuncu kızları türlü konuda tanzim edilen kantolar arasında “çingene kantoları” da söylemişler ve sahneye oba çingenesi kıyafetinde çıkarak çerge hayatını temsil eden bir dekor önünde oynamışlardır ki, en kıvrak oyun havaları ile bestelenmiş bu kantoların çoğu, Ayvansaray ve Sulukule çingenelerinin keriz denilen curcunalı fasıllarının repertuvarında da yer almışdır. Tekrar edelim ki, çingene kantolarında dâima İstanbulun oba çingeneleri temsil edilmişdir; mutlak hürriyet içinde neş’eli, gamsız hayat, demirciler, hasırcılar, falcılar, havanta çiçekçileri, labadacılar, ayıcılar, çayırlar, dereler, davul, zurna, çergeler ve nihayet sevişme, oynaş, yavuklular, çapkın beyler... Bu kantoların çoğunda çingene kızı, karısı, “Penbe” “Nayile (Nâile)” adını taşımışdır; erkek de bazan bir “çolak” olmuşdur; ve çoğunda çingene karşılığı “Todi” ismi kullanılmışdır. Bir tiyatro sahnesinde ilk defa söyleyib oynamış kantocu kızların isimlerine atfederek bazılarını bu şehir kütüğünde tesbit ediyoruz: 1. Mari’nin hicaz kantosu: Benim kocam kesme demirci Ben de karşısında abe körükçü Beni bugün alakoydu Kara suratlı kömürcü Iskara masa ateş küre...

Tiyatromuzun tulûat devrinde temsil programlarının kantolar faslında, sahnelerin Peruz, Şamram, Büyük Amalya, Küçük Amalya, Virjini, Eleni ve emsâli meşhur oyuncu kızları türlü konuda tanzim edilen kantolar arasında “çingene kantoları” da söylemişler ve sahneye oba çingenesi kıyafetinde çıkarak çerge hayatını temsil eden bir dekor önünde oynamışlardır ki, en kıvrak oyun havaları ile bestelenmiş bu kantoların çoğu, Ayvansaray ve Sulukule çingenelerinin keriz denilen curcunalı fasıllarının repertuvarında da yer almışdır. Tekrar edelim ki, çingene kantolarında dâima İstanbulun oba çingeneleri temsil edilmişdir; mutlak hürriyet içinde neş’eli, gamsız hayat, demirciler, hasırcılar, falcılar, havanta çiçekçileri, labadacılar, ayıcılar, çayırlar, dereler, davul, zurna, çergeler ve nihayet sevişme, oynaş, yavuklular, çapkın beyler... Bu kantoların çoğunda çingene kızı, karısı, “Penbe” “Nayile (Nâile)” adını taşımışdır; erkek de bazan bir “çolak” olmuşdur; ve çoğunda çingene karşılığı “Todi” ismi kullanılmışdır. Bir tiyatro sahnesinde ilk defa söyleyib oynamış kantocu kızların isimlerine atfederek bazılarını bu şehir kütüğünde tesbit ediyoruz: 1. Mari’nin hicaz kantosu: Benim kocam kesme demirci Ben de karşısında abe körükçü Beni bugün alakoydu Kara suratlı kömürcü Iskara masa ateş küreği Hindiba ebegömeci Haysiyetli gelincik çiçeği Çamaşır kafesi!... 2. Virjini’nin beyatî kantosu: Cilveli Penbe işte ben Edâlı Penbe işte ben Aldanmaz beni seven Saz çalıb da raks ederek Yârimi meftun ederim. Beyleri meftun ederim Gerdan kırıb gözler süzerek Cilveli Penbe işten ben. 3. Küçük Virjini’nin rast kantosu: Bahar geldi ah oldu yaz Bülbül öter eyler niyaz. Haydi kızlar etmeyin naz Eğlenelim şimdi biraz Al kayıkçı yavaş yavaş Çek küreği etme telâş Başa sünbül gülleri takınca O gözle bize bakınca Can alırız can veririz Bir kerecik sarılınca 4. Küçük Virjini’nin Sûzinak kantosu: Çalınşandır çingeneler Erkekleri karıları Fal bakıp gelincik satıp Raks etmekdir kârları. 5. Küçük Virjini’nin kantosu: Çergemizde çıkdı çıngar Toplandı hep çingeneler Sandık sepet sokaklarda Çıngar sürdü tam bir hafta A ben ben böyle çingeneyim. Sizi de böyle marizlerim. İki yana kıvırırım Şaralop kandırım. Çergemden ben ayrılmam. Bu sefayı bırakmam On paraya fal bakarım. 6. Küçük Eleni’nin Kantosu: Çergemiz çayıra karşı Gezeriz sokak çarşı Maymuncunun oğlu Zobi Kuruyor bana turşu Bir yandan keriz atarız Şöylece göbek atarız Evirip çevirip yan yatarız Mangizi çokça kaparız Penbedir kızın adı Karadır haspanın gözü Fal bakmakdır işi Şarkı söyler yokdur işi 7. Şamran’ın Sûzinak Kantosu: Kurulur çergeler Davul zurna köçekler Oynayor hep gacolar Kız Nayile oynayor Ellerinde zilleri Şık şık şık şık şıkır şık Abe İbo’yu seviyor. Pek çok sevdâ çekiyor. 8. Peruz’un Beyâtî Kantosu: Çingene gibi sefâkâr Cihanda yok misli şivekâr Çayırlarda yan yatarlar Şarkı mani atarlar Darbuka zilli maşalar Çalınca çerge başılar 9. Küçük Virjini’nin Hüzzam Kantosu: Çeribaşı demir döver Gacaları körük çeker Çocukları sepet örer Haydi Penbem haydi Penbem Kerizde kusur etmem Çal zurnayı Güler oynar cefâ çekmem 10. Küçük Virjini’nin Hicaz Kantosu: Çingenelik şandır bize Iskara yakışır elimize Rahat ederiz biz bize Haydin kızlar haydin Kızlar çergemize 11. Küçük Eleni’nin Kantosu: Çingeler gam kasâvet aslaa bilmez Gezerler seyreder hiç sıkılmazlar Söyler şarkı çalar oynarlar Kederiniz kalmasın def edin beyler İşte kuklalar karşında Oynatırım genç yaşında Beyler seyrediniz 12. Büyük Amalya’nın Kantosu: Çingene derler bize Meylimiz var kerize Çalarız göbek atarız Baklayla fala bakarız 13. Küçük Eleni’nin Sûzinak Kantosu: Zibo aynalı zurna çalar İbo çergede funda bağlar Yeşillendikçe yüce dağlar Kızlar çayırda oynar Şıngıl şıngıl şıngıldam. 14. Peruz ile Şamran’ın hicaz düettosu: Ş — Sana derler çengi Penbe Fal bakarsın her yerde Çeribaşıya çatarsın Mangizleri uçlarsın P. — Abe Beyaz çatma bana Hazırım ben çıngara Ş. — Iskara maşa yaparım Sokakda gezer satarım Bana derler güzel Beyaz Sana derler tepeli kaz P. — Labada mantar toplarım Şunu da kafana atarım Ş. — Hayda şuradan zomkinos Aman sombolos kiros P. — Kadife cebken giyerim Peşimde küçük beylerim 15. Peruz’un Segâh Kantosu: Todilerde çok dilber var Fal bakmakda hüner var Kerizi çok mangizi yok Çingenede sefâ çok Hayi İbo çalsana Göbek atayım sana 16. Peruz’un Kantosu: Adım Peruz P?enbe deyi Sepetçi İboya oldum meyil Kara gözlü boyu fidan Siyah çerde civan oğlan İbom Penbeye vurgun Çerge önü çayır çemen İbom giyer potur cebken Salla da poturun ağını salla Penbeyi besle şekerle balla 17. Küçük Virjini’nin Mâhur Kantosu: Todilerden çengi çıkar Nâzik dilber hem şivekâr Çalgı düğün nerde olsa Koşar gider güler oynar Başınızı açın saçınızı saçın Haydi haydi a kızlar Sizi gidi arsızlar. 18. Peruz’un Nevâ Kantosu: Kara kaşlı Penbe geldi kerize Gerdanında sünbüller ile Yanağında güller ile Parmağında zilleri ile Yeni yeni kantolar Yeni yeni nağmeler Eski püskü câmeler Güzel oynar todiler 19. Peruz’un Kantosu: Aman İbo aman civan Siyah çerde yaman oğlan Penbe naz ederse sana Ben olayım senin gacan Sen sepet ör ben satayım Fal bakıp göbek atayım Mangizler hep senin olsun Tek ben koynunda yatayım. 20. Rozika’nın Hicaz Kantosu: Kara kızım ben raks iderim Süzülür büzülür naz iderim Oynaşıma keriz atarım Oynaşıma gerdan kırarım Atalım çakalım matiz olalım 21. Luçika ile Virjini’nin Rast Düettosu: L. — Güzel fala bakarım bakla atarım Kocanın koynuna girer yatarım V. — Sulukule çergesi Çingeneler çingenesi L. — Rastık kaşında Saç yok başında Bak ben tâzeyim Hem bir tâneyim V. — Yüzü boyalı bebek Saçları dolmuş kepek. L. — Kocan İbo beni sever Hiddetinden sen geber V. — Abe kocam sana bakmak Tırnağını bile atmaz L. — Bayılmışım kel kocana Bayılmışım kart koçana V. — Abe kocam sana bakmaz Sıska karıdan hoşlanmaz. 22. Şamram’ın Rast Kantosu: Çalsın usta başılar Darbuka zurna zilli maşalar Kıvırıp kıvırıp keriz atalım Bakla atub fala bakalım Kız fıkır fıkır fıkırda Şıkır şıkır şıkırda Dallı güllü şalvar Allı morlu şalvar Düş ayağa yalvar 23. Peruz’un Rast Kantosu: Nayilem Kara Nayilem Ben sana çokdan mayilem Bana derler Kara Çolak Tâzi elvan kayışbacak Kız Nayile geç karşıma İşte körük işte ocak Iskara maşa satalım Gelip çergede yatalım Oğlan perçemi ile kız saçını Cünbüşde birbirine katalım Kız beylere körlük gel yatalım Sepet dolu gelincik Çerge bekler gelincik 24. Şamram’ın nihâvend Kantosu: Haydin de sazlar çalınsın Bu todi kız oynasın İlkbaharı bekleriz Kâhtaneye gideriz Alınca bahşişi biz Fıkır fıkır da kaynarız Şıkır şıkır da oynarız Yeni yeni kantolar Okusun bu yosmanın Çal zurnayı be karanfil oğlan Çal zurnayı be esmer civan Zerrin sünbül takarız Kaşları şöyle bakarız Beyleri bir pula satarız Kanfille yatarız 25. Hicaz Kanto: Kerizciler keriz atar Çengiler göbek atar Hovardalar mangiz atar Hovardalar aşkına yâ hey Sevdalılar aşkına yâ hey Ala bir daha ala bir daha 26. Todori ile Küçük Amalya’nın Karciğar Düettosu: T. — Kız Penbe beni seversin Ne buralarda gezersin Kâhtana çayırında Şarkı söyler raks edersin A. — Aman çolak çatma bana Benim gönlüm olmaz sana T. — sen de şıllık bakma bana Ben de gönlümü vermem sana A. — Çolak oğlan halim yaman Bacağımda paçalı duman T. — Ağlama kız ağlama Başına kara bağlama Paçalı oğlan senindir Çolak civan senindir. Üstde Eleninin “Çingene”, altda eruz’un “Karakaşlı Penbe” kantoları Peruz Hanım Karakaş Penbe Kantosunda (Resim: S. Bozcalı) Ali Selâhi Beyin “Kirizciler” Kantosu