Ahmed Mithat Efendinin “Letâifi Rivâyat” adındaki hikâye - roman serisinin onbeşinci üz’ünü bu isimdeki uzun hikâye teşkil eder; 1304 (milâdî 1886-1887) de neşredilmiştir. Midhat Efendinin çingeneler hakkında bilgisinin tamamen kitabı, ansiklopedik olduğu İstanbul içinde oturan, ve İstanbul civârında konup göçen şehir ve oba çingeneleri hakkında en küçük bir tedkik yapmadığı eserde aydın olarak görülür; bu kavmin hakkında gayet kısa ansiklopedik bir nakil yapdıktan sonra Ahmed Midhad Efendi için çingene, bu ismin türk lûgatındaki mecâzi mânaları olmuşdur, yani çingene “yüzsüz, arsız, sırnaşık, edebsiz, hayasız”dır. Romanın kahramanı çok zengin dul bir hanımın iyi tahsil ve terbiye görmüş oğlu Şemsi Hikmet Bey adında bir delikanlıdır. Anası, kız kardeşi ve eniştesi ile beraber Salacakdaki mükellef yalılarında oturmaktadır. Bir kâğıdrhane âleminde gördüğü Zibâ adında Alibeyköylü çok güzel ve sesi de hârika denilecek letafetde bir çingene kızını terbiye etmek hevesine kapılır. Zibâ kız kardeşi ile eniştesi Sülüş’ün yanında oturmaktadır; büyük nakdî fedakârlıklarla Zibayı alır ve Boğaziçinin bir köyünde oturan kadınlardan Dürriye Hanımın yalısına yerleşdirir. Güzel çingene kızı gerek musikiye gerekse muâşeret âdâbına fevkalâde bir istidat gösterir ve kısa zamanda hanım olur; bu arada...

Ahmed Mithat Efendinin “Letâifi Rivâyat” adındaki hikâye - roman serisinin onbeşinci üz’ünü bu isimdeki uzun hikâye teşkil eder; 1304 (milâdî 1886-1887) de neşredilmiştir. Midhat Efendinin çingeneler hakkında bilgisinin tamamen kitabı, ansiklopedik olduğu İstanbul içinde oturan, ve İstanbul civârında konup göçen şehir ve oba çingeneleri hakkında en küçük bir tedkik yapmadığı eserde aydın olarak görülür; bu kavmin hakkında gayet kısa ansiklopedik bir nakil yapdıktan sonra Ahmed Midhad Efendi için çingene, bu ismin türk lûgatındaki mecâzi mânaları olmuşdur, yani çingene “yüzsüz, arsız, sırnaşık, edebsiz, hayasız”dır. Romanın kahramanı çok zengin dul bir hanımın iyi tahsil ve terbiye görmüş oğlu Şemsi Hikmet Bey adında bir delikanlıdır. Anası, kız kardeşi ve eniştesi ile beraber Salacakdaki mükellef yalılarında oturmaktadır. Bir kâğıdrhane âleminde gördüğü Zibâ adında Alibeyköylü çok güzel ve sesi de hârika denilecek letafetde bir çingene kızını terbiye etmek hevesine kapılır. Zibâ kız kardeşi ile eniştesi Sülüş’ün yanında oturmaktadır; büyük nakdî fedakârlıklarla Zibayı alır ve Boğaziçinin bir köyünde oturan kadınlardan Dürriye Hanımın yalısına yerleşdirir. Güzel çingene kızı gerek musikiye gerekse muâşeret âdâbına fevkalâde bir istidat gösterir ve kısa zamanda hanım olur; bu arada Şemsi Hikmet Bey de Zibâya aşk ile bağlanır, hattâ onunla izdivâcı düşünmeye başlar. Fakat delikanlının bir çingene kızı ile bu şekilde meşguliyeti âilesi içinde şiddetli tepki uyandırır; anası, kız kardeşi ve eniştesi, Şemsi Hikmet Beyi aile namus ve şerefini lekelemekle ithâm ederler. Buna muhitin çirkin dedikoduları da karışır. Bir gün çok ağır bir münakaşadan sonra genç adam kendisini kuyuya atarak intihar eder, ölmez, kurtarılır fakat şuurunu kaybeder. Şifâ bulması için Zibasına kavuşturulması düşünülür, güzel çingene kızı Salacakdaki yalıya getirilir ise de delikanlı mâşûkasını tanımaz. Zibânın terbiyesi ve güzelliği, âile halkını da kendisi hakkında kötü düşündüklerine nâdim eder. Hikmet Bey çok yaşamaz ölür ve Zibâ, âşıkının evine, onun yadigârı olarak kalır, evin kızı olur. Bu hikâyenin Osman Cemal Kaygulu’ya “Çingeneler” romanını yazmak için bir ışık tutmuşdur denilebilir. Hüsnü KINAYLI