Boğaziçinin eşiğinde Beşiktaş kıyısında eski devirlerin hâtırlarını taşıyan bir saha üzerinde yanık hârabesi durmakda olan Çırağan Sâhilsarayı Sultan Abdülaziz devrinde inşâ edilmişdir; yapısına 1863 de başlanmış ve 1871 de tamamlanmışdır; Osmanlı İmparatorluğunun ağır dış borçlar altına girdiği Tanzimât Devrinin hesabsız ve plânsız işleri arasında, rivâyete göre fevkalâde ağır lüks eşyası ile beraber 4 milyon Osmanlı altınına mal olmuşdu ki zamanımızdaki karşılığı tahminen 200 milyon Türk lirasıdır. Mimarı Serkis Bey Balyandır (B.:Balyan, Serkis Bey); ondokuzuncu asır Türk yapı sanatının en güzel eseridir; fakat bânisi Sultan Abdülaziz içinde hemen hemen hiç oturmamış, Çırağan Sâhilsarayı 1876 dan 1904 yılına kadar 28 sene tahtından indirilmiş Beşinci Sultan Murad ile âilesine ikâmetgâh olmuşdur (B.: Murad V.). Meşrutiyetin ilânında bu muhteşem saray muhteşem eşyâsı ile beraber Millî Meclisin emrine verilmiş, mebusan ve âyan meclislerinin toplanması için gereken salon tadilâtları yapıldıktan sonra meclisin ikinci devre oturumu Çırağan Sarayında 15 kasım 1909 da tantanalı bir törenle açılmış, iki ay kadar sonra da 19 ocak 1910 da bir çarşanba günü güzelliği ve zenginliği göz kamaşdıran saray içinden çıkan ateşle iki saatde yanıp mahvolmuş, yanık duvarlardan ibâret bir iskelet kal...

Boğaziçinin eşiğinde Beşiktaş kıyısında eski devirlerin hâtırlarını taşıyan bir saha üzerinde yanık hârabesi durmakda olan Çırağan Sâhilsarayı Sultan Abdülaziz devrinde inşâ edilmişdir; yapısına 1863 de başlanmış ve 1871 de tamamlanmışdır; Osmanlı İmparatorluğunun ağır dış borçlar altına girdiği Tanzimât Devrinin hesabsız ve plânsız işleri arasında, rivâyete göre fevkalâde ağır lüks eşyası ile beraber 4 milyon Osmanlı altınına mal olmuşdu ki zamanımızdaki karşılığı tahminen 200 milyon Türk lirasıdır. Mimarı Serkis Bey Balyandır (B.:Balyan, Serkis Bey); ondokuzuncu asır Türk yapı sanatının en güzel eseridir; fakat bânisi Sultan Abdülaziz içinde hemen hemen hiç oturmamış, Çırağan Sâhilsarayı 1876 dan 1904 yılına kadar 28 sene tahtından indirilmiş Beşinci Sultan Murad ile âilesine ikâmetgâh olmuşdur (B.: Murad V.). Meşrutiyetin ilânında bu muhteşem saray muhteşem eşyâsı ile beraber Millî Meclisin emrine verilmiş, mebusan ve âyan meclislerinin toplanması için gereken salon tadilâtları yapıldıktan sonra meclisin ikinci devre oturumu Çırağan Sarayında 15 kasım 1909 da tantanalı bir törenle açılmış, iki ay kadar sonra da 19 ocak 1910 da bir çarşanba günü güzelliği ve zenginliği göz kamaşdıran saray içinden çıkan ateşle iki saatde yanıp mahvolmuş, yanık duvarlardan ibâret bir iskelet kalmışdır ve zamanımıza kadar tam 44 yıl, yarım asır o hâzin haliyle dura gelmişdir. İstanbulun en güzel bir mevkiinde, kıymetine bâha biçilmez bir arsa üzerinde bu yanık sarayın 44 sene öylece bırakılması çok acı tefsirlere yol açacak bir haldir. Çırağan Sâhilsarayının zaman zaman büyük ve muhteşem bir otel olarak tâmir ve ihyâsı lâfları çıkmış, ve her seferinde de günün hâdiseleri arasında pek çabuk unutulmuşdur. Otel hikâyesinin en eskisini Amiral Vâsıf merhum şöylece anlatıyor: “Balkan Harbi sıralarında idi, Vulford adında büyük bir İngiliz iş adamı ile tanışdım, hem Türk dostu hem de sanat mubbi yaşlı bir zât idi, İstanbulun da âşıklarındandı. Çırağan Sarayını otel olarak ihyâ etmek istedi; mühendis göndererek sondaj yaptırdı; rıhtım sağlam, temeller sağlam, duvarlar kaymamış. Hemen teşebbüse girişmek üzereydi ki, Vulford öldü; ardından da Birinci Cihan Harbi çıkdı...” Otel hikâyesinin son terânesi de şudur ki, aşağıdaki satırları 9 Şubat 1961 tarihli Hürriyet Gazetesinden alıyoruz: “Çırağan Sarayı otel hâline getiriliyor; bir Amerikan firması ile varılan prensip anlaşmasına göre 120 milyon türk lirası ile tâmir edilerek büyük bir turistik otel olacakdır...” Bir ara Çırağan Sarayının Deniz Müzesi yapılması düşünüldü; zemin katı Dördüncü Sultan Mehmedin meşhur kadırgası ile sâir saltanat kayıklarının teşhir edileceği bir salon–kayıkhâne hâline konulacak, birinci kat hazfedilip balkon haline geleceki son katı da müze salonlarına tahsis edilecek idi. Yâni Sahilsaray yangın âfetinden yarım asır sonra imâr ve ihyâ adı altında yok olacakdı. Müze tasarısının tahakkuk etmeyişi hayırlı olmuşdur. Sâhilsarayının yalı boyu geniş avlusunun Boğaz tarafındaki parçası Beşiktaş Spor Kulübüne verilmiş ve “Şeref Stadı” adı ile bu kulübün futbol sahası hâline konmuşdur ki her halde garâbet örneklerindendir. Yanık sarayın önü ve etrâfı da derme çatma kulübeler, bir takım hurda demir yığınları ve türlü muzahrefât ile ayrıca telvis edilmişdir. Çırağan Sâhilsarayının yeri on yedinci asır başlarında “Kazancıoğlu Bağçesi” adı ile anılırdı, emlâki hümayûn arsasına alınmış, dördüncü Sultan Murad tarafından kızı Kaya Sultana verilmiş, bu sultan da zevci Melek Ahmed Paşa ile bazı yazları burada yaptırdığı küçük bir yalıda geçirmişdir. On sekizinci asrın ilk yarısında bu yalı Üçüncü Sultan Ahmed tarafından Sadrıâzâzam Nevşehirli İbrahim Paşanın kethüdâsı ve damadı Mehmed Paşaya verilmiş ve Lâle Devrinin bu meşhur veziri zamanındadır ki “Çırağan Yalısı” adını almışdır.İbrahim Paşa ile Üçüncü Sultan Ahmedin sık sık geldikleri ve çırağan âlemleri ile eğlendikleri kâşanelerden biri olmuşdur. (B.: Çırağan Âlemleri). 1730 ihtilâlinden sonra yine mîrîye intikaal eden Çırağan Yalısı uzunca bir zaman metrûk kalmış ve harab olmuşdur. Beşiktaş Mevlevîhânesi Çırağan Yalısının hemen bitişiğinde bulunuyordu; ondokuzuncu asrın ilk yıllarında mevlevîhânenin öbür yanında da sâhibi idâm edilmiş rodoslu Ahmed Ağanın yalısı vardı. 1805 de Üçüncü Sultan Selim mîrî yalının tamirini emretti: sadırâzâm Yusuf Ziya Paşa Rodoslu Yalısını kendi kesesinden satın alarak her iki yalıyı yıkdırdı ve yerlerine pek lâtif iki yeni yalı yapdırarak yine Çırağan Yalısı adı ile Sultan Selime hediye etti; pâdişah bir mevlevî muhibbi olduğu için yeni Çırağan Yalısının iki parçası arasında kalmış Beşiktaş Mevlevîhânesini de tamir ettirdi, dergâhın âyin günleri çarşanba idi, Sultan âyinleri seyretmesi için de semâhânenin bir yanına gaayet mükellef bir mahfil inşâ ettirdi. Yeni Çırağan Yalısı Üçüncü Sultan Selim ile İkinci Sultan Mahmudun pek sevdikleri bir yer oldu. 1860 da Abdülmecid daha büyük ve daha şatafatlı bir yalı yapdırmak için Çırağan Yalılarını yıkdırdı; lâkin inşaata başlatmak için ömrü vefâ etmedi, yapıya 1863 de Abdülaziz zamanında başlandı. Mimar Serkis Bey Balyan muhteşem bir sâhilsaray yapabilmek için arsanın tam ortasındaki Mevlevîhânenin yıkılmasının zaruretini arz etti; bunun üzerine Maçkada yeni bir Mevlevîhâne yapılarak 1868 de Beşiktaş Mevlevîhânesi oraya nakledildi (B.: Maçka; Beşiktaş Mevlevîhânesi; Bahâriye Mevlevîhânesi), ve yukarıda kaydettiğimiz gibi 1871 de de şimdi yanık iskeleti görülen Çırağan Sahilsarayı tamamlandı. Çırağan Sarayının bina eminliğini Mahmud Mesud Paşa yapmışdı; bu zât sarayın inşâsında hem güzelliğe hem sağlamlığa azami dikkati göstermişdi; hâlen yanık harâbesi bile pek dilrübâdır. Yukarda kaydettiğimiz turistik otel hikâyesi bir hakikat olursa, yalnız İstanbul değil, yeryüzü en güzel otellerinden birini kazanmış olacakdır. Zamanımızda Yıldız Park diye meşhur büyük koru, aslında Çırağan Sâhilsarayının arka bağçesi–korusu idi.Bu koruda Malta Kasrı da sâhilsarayla beraber yapılmışdır.