Üsküdar’da Selâmsız Caddesinde, Vapur İskelesine doğru inilirken Toygar Hamza Mescidinin altında, mâmur akar çeşmedir, halk ağzında bu isimle anılır, bânisine nisbetle Hacı Halil Ağa Çeşmesi demek gerekir. Kesme taşdan klâsik üslûbda bir çeşmedir; biri kemerinin üstünde, biri ayna taşında ikisi de manzumdur. Kemerin üstündeki üç beyitlik kitâbe bâninin adına olanıdır; beytiler ayrı ayrı çerçiveler içinde yan yana dizilmiş olup hicrî 1119 (milâdî 1707–1708) tarihini taşımaktadır; tarih manzûmesi şâir Fevzinindir ve metni şudur: Habbezâ Hacı Halil ehli hayr İtti bu aynı hulûsla binâ Şâd ola rûhi Hüseyinle Hasan Nûş idince teşnegânânı safâ Fevziyâ dir lûlesi târihini İçer isen âbı hayvan işte mâ Teknesinin yanına menzil çeşmelinde görüldüğü gibi hayvan sulamak için bi de yalak konmuşdur. Zamanla harab olan bu çeşme hicrî 1260 (milâdî 1844) yılında Haremi Hümâyûn için Bezmiâlem Vâlidesultan tarafından tamir ettirilmiş, bu tâmirde de ayna taşına kitâbe konmuşdur; metni şudur: Bânisi oldu mukaddem çeşmenin Hacı Halil Nice dem nûş eyleri atşânı bu âbı zemzemi Bir zaman oldu harâb ol kalmadı sûdan eser Hayr ile yâd olmuş iken olmadı çokdanberi Çeşmigir Ustayi yâd etmek için ehli zemîn Muhdi ulyâyi adâlet eyleri tâmirini Gel buyur iç oku bir fâtiha üç ihlâs ile, Kılasın firdevsi ulyâd...

Üsküdar’da Selâmsız Caddesinde, Vapur İskelesine doğru inilirken Toygar Hamza Mescidinin altında, mâmur akar çeşmedir, halk ağzında bu isimle anılır, bânisine nisbetle Hacı Halil Ağa Çeşmesi demek gerekir. Kesme taşdan klâsik üslûbda bir çeşmedir; biri kemerinin üstünde, biri ayna taşında ikisi de manzumdur. Kemerin üstündeki üç beyitlik kitâbe bâninin adına olanıdır; beytiler ayrı ayrı çerçiveler içinde yan yana dizilmiş olup hicrî 1119 (milâdî 1707–1708) tarihini taşımaktadır; tarih manzûmesi şâir Fevzinindir ve metni şudur: Habbezâ Hacı Halil ehli hayr İtti bu aynı hulûsla binâ Şâd ola rûhi Hüseyinle Hasan Nûş idince teşnegânânı safâ Fevziyâ dir lûlesi târihini İçer isen âbı hayvan işte mâ Teknesinin yanına menzil çeşmelinde görüldüğü gibi hayvan sulamak için bi de yalak konmuşdur. Zamanla harab olan bu çeşme hicrî 1260 (milâdî 1844) yılında Haremi Hümâyûn için Bezmiâlem Vâlidesultan tarafından tamir ettirilmiş, bu tâmirde de ayna taşına kitâbe konmuşdur; metni şudur: Bânisi oldu mukaddem çeşmenin Hacı Halil Nice dem nûş eyleri atşânı bu âbı zemzemi Bir zaman oldu harâb ol kalmadı sûdan eser Hayr ile yâd olmuş iken olmadı çokdanberi Çeşmigir Ustayi yâd etmek için ehli zemîn Muhdi ulyâyi adâlet eyleri tâmirini Gel buyur iç oku bir fâtiha üç ihlâs ile, Kılasın firdevsi ulyâda münâsib meskeni Söyledi tâmirine târihini gaayet Nazîf “Kıldı câri Nâzenin Usta bu ayni Zemzemi.” 1260 Tarih mısraının hakkında, İbrahim Hilmi Tanışık’ın “İstanbul Çeşmeleri” isimli eserinde “dendan” diye okuduğu hem vezni bozan, gem de burada mânası olmayan bir kelime ilâve edilmişdir; o kelime ile mısrâ, rakamla yazılmış târihi de tutmaz, 1339 çıkar. Biz veniz bozan o kelimeyi attık, vezin düzeldi; fakat bu sefer de mısraın hesabı 20 noksan ile 1240 çıkar; şâirin “kıldı” kelimesini kafdan sonra bir ye koyarak yazdığım, bu harfin de câhil taşçı elinde düşebileceğini tahmin ettik; bu takdirde de 1250 rakamını buldu; Abdülmecid 1225 de tahta çıktığına göre, 1250 de Bezmiâlem Vâlidesultanın “Mehdi ulyâ” sıfatı ile anılması imkânsızdır. Rakam tarihine göre 10 noksanın nereden geldiğini tesbit edemedik. “aynı zemzem” terkibinin arab asıllı harflerle yazılışında “ayn” den sonra da 10 karşılığı bir “ye” ilâvesini mânâca zâyif gördük, fakat, tarih mısraının tarih rakamını tutması için tek ve son tahmin de olur. Saadi Nâzım NİRVEN