Meşhur, malûm ağaç; İstanbulun meydanlarını, sokaklarını, parklarını süsleyen ağaçların başında çınar gelir; İstanbulun bir bitki ike temsili icab etse, bu ya bir çınar ağacı, yahud bir çınar yaprağı olmalıdır. İstanbulun bir çok semtleri, bilhassa Boğaziçi, asırlar idrâk etmiş ulu çınarları ile meşhurdur. Şehir içinde ve etrâfında, kadimden beri görüle gelmiş manzaralardandır; içi kofalmış ulu çınarlar bâzı garibler tarafından dükkân yahud mesken olarak kullanılmış ve hattâ On Yedinci asırda da Çıplak Osman adında bir meczebun kırk yıl Aksaray’da bir ulu çınarın gövdesi içinde yaşadığı bilinir (B.: Osman, Çıplak) İstanbulu bezeyen çınarlar iki nevidir. Biri Doğu çınarı (Platanus Orientalis) denilen ağaçdır ki, yurdumuzun da yerli bitkilerindendir. Bu ağaç dere boylarında, ırmak kenarlarında kendiliğinden yetişir; yapraklarının lopları 5–7 dir; bu loplar çok derin olup orta damara kadar ulaşır. Her lobun kenarı derin dişlidir. Yaprağın aldı tüysüzdür. Mürekkep ve yuvarlak meyvalarının 2–6 sı bir sap üzerinde sıralanır. Ağacın gövdesindeki kabuk esmer renkte olup ufacık pul pul kavrayarak dökülür. İkinci çeşit çınar da Batı çınarı (Platanus Occidantalis) dir. Bu ağacın gövdesi açık gri, akçıldır; pulları büyük parçalar halinde dökülür. Yaprakları çoğunlukla üç lobludur, bazan beş ...

Meşhur, malûm ağaç; İstanbulun meydanlarını, sokaklarını, parklarını süsleyen ağaçların başında çınar gelir; İstanbulun bir bitki ike temsili icab etse, bu ya bir çınar ağacı, yahud bir çınar yaprağı olmalıdır. İstanbulun bir çok semtleri, bilhassa Boğaziçi, asırlar idrâk etmiş ulu çınarları ile meşhurdur. Şehir içinde ve etrâfında, kadimden beri görüle gelmiş manzaralardandır; içi kofalmış ulu çınarlar bâzı garibler tarafından dükkân yahud mesken olarak kullanılmış ve hattâ On Yedinci asırda da Çıplak Osman adında bir meczebun kırk yıl Aksaray’da bir ulu çınarın gövdesi içinde yaşadığı bilinir (B.: Osman, Çıplak) İstanbulu bezeyen çınarlar iki nevidir. Biri Doğu çınarı (Platanus Orientalis) denilen ağaçdır ki, yurdumuzun da yerli bitkilerindendir. Bu ağaç dere boylarında, ırmak kenarlarında kendiliğinden yetişir; yapraklarının lopları 5–7 dir; bu loplar çok derin olup orta damara kadar ulaşır. Her lobun kenarı derin dişlidir. Yaprağın aldı tüysüzdür. Mürekkep ve yuvarlak meyvalarının 2–6 sı bir sap üzerinde sıralanır. Ağacın gövdesindeki kabuk esmer renkte olup ufacık pul pul kavrayarak dökülür. İkinci çeşit çınar da Batı çınarı (Platanus Occidantalis) dir. Bu ağacın gövdesi açık gri, akçıldır; pulları büyük parçalar halinde dökülür. Yaprakları çoğunlukla üç lobludur, bazan beş loblu da olur. Loplar çok derin değildir. Lopların kenarındaki kısım az dişli, bazan da düzdür. Yaprakların altı tüylüdür. Meyvaları çoğunlukla teker teker, bâzan ikisi bir sapta olur. Bu ağacın vatanı Amerikadır. Bize muhâcir olarak gelmiş, fakat kendini sevdirmiş, yerli çınardan daha çok rağbet görmüştür. İnsan eliyle çınar yetiştirmede bu çeşit tercih edilmektedir. Çınar tohumdan ziyade çelikten yetiştirilmekde, bu yoldan daha kolay üretilmektedir. İstanbullun çınarlı yollarından bazıları şunlardır: Büyükdere - Bağçeköy yolu, Eyüb Defterdar yolu, Silâhtarağa - Alibeyköyü yolu, Beykoz - Çubuklu yolu, Haydarpaşa - Üsküdar yolu, Gülhane Parkı - Sarayburnu yoludur. Fatih - Malta arasındaki Fevzi Çakmak bulvarı ile Lâleli - Aksaray bulvarının güzelim çınarları bu caddeleri genişletmek maksadıyla 1957-1958 arasında ortadan kaldırılmıştır. İstanbulun meşhur çınarlarından Sultanahmed’deki Vakvak ağacı, Gülhanedeki Koz (Kız) ağacı, Büyükdere çınarı gibi tarihî hâtıra taşıyan ağaçlardan hiç biri kalmamışdır. Hâlen İstanbul’un meşhur ulu çınarları şunlardır: Gülhane Parkı karşısındaki yol ortasında bulunan alemdar çınarı, Eyyub camii avlularındaki çınarlar, Kadırga parkındaki çınarlar, Çengelköyü çınarı, Bilezikçi çiftliğindeki çınar, Sultansuyundaki çınar, Çoban çeşmesindeki çınar, Yakacıktaki çınarlar, kartaldaki çınar. 1934 Belediye Şehir Rehberinde İstanbul’un Çınar isimli sokakları şunlardır: Çınar Caddesi (Büyükada), Çınar Çıkmazı (Büyükada), Çınar Aralığı (Heybeli), Çınarlı Cami Sokağı (Çengelköy), Çınarlı Bostan Sokağı (Neslişah Mahallesinde, Karagümrük), Çınarlı Çeşme Sokağı (Kuruçeşme), Çınarlı Köşk Sokağı (Kınalı Ada), Çınarlı Sokağı (Burgaz Adası), Çınarlı Tekke Sokağı (Üsküdar, Çavuşderesi), Çınar Meydanı (Büyükada, iskele civârı). Edebiyatımızda yeri zengin ağaçlardan biridir; divân şâirleri de halk şâirleri de bu güzel ağacı, güzellikleri tasvir ederken mısraları içine almışlardır: Etsin nola sabâ gibi geçtügüzârı bağ El salmada gelin deyû berk i çınar (Vehbi) Durmuş ayağ üstüne etrafa ol salar çınar (Hayreti) Öygünemez boyuna ol güzelin serv ile çınar (Nazmi) Edebiyatı Cedideden bu yana da bu ağacın azameti mânâlandırılmışdır; aşağıdaki mısralar Tevfik Fikret’indir: Hani bir gün seninle Topkapudan Geliyorduk yol üstü bir meydan, Bir çınar gördük enli boylu vakur Bir ağaç hiç eğilmemiş mağrur... şu beyit de Cenab Şahabbedinin: Bir zaman haşmeti hep meydanı örten bu çınar Şimdi mazideki daratını hasretle anar şu kıtalar da çınarlı mânilerdir: Kuyunun kapakları Çınarın yaprakları Sıladaki yârimin Çınlasın kulakları * Çınar dibi eşmem ben Güzel çirkin seçmem ben Nazlı yarin üstüne Sovuk sular içmem ben Ulu bir çınar altı dâima makbul olmuş, çınarların altına çardaklı kır kahveleri, çimen sofa namazgâhlar kurulmuşdur. Ulu çınar ağaçları özünden çürür, bir oksidasyon neticesi bu çürüme yanık manzarası arzeder. Kerim YUND Topkapu Sarayında Birinci Avludaki Çınar: 1964 yalnız bir kütüğü kalmışdı (Resim: Nezih)