Batı türkçesine italyancadan gelmiş isim, “ince halat”, gemi de iskelede “çımayı kullanan”; İstanbulda halk ağzında Şirketi Hayriyenin kurulması (B.: Şirketi Hayriye) ve Boğaziçi’nde o şirket tarafından vapur iskeleleri yapılması üzerine girmişdir. Boğaziçi ve Marmara hatlarında işleyen vapurların yanaşdıkları bütün iskelelerde, iskelenin büyüklüğüne göre bir veya birkaç çımacısı vardır; iskele çımacıları aslında iskelelerin aylıklı uşak, hademeleridir; iskelelerin süpürülme, yıkanma gibi temizlik işlerine bakarlar; ve belli vakitlerinde iskeleye gelen vapurlardan halat atıldığı zaman o halatı alıp iskele babasına geçirmek ve iskeleden vapura yolcuların çıkıp girmesi için bir tahta sürgü iskele vermek iskele çımacılarının vazifesidir. Şirketi Hayriye zamanında Boğaziçi köyleri vapur iskelelerinin çımacıları o köy halkının ayak takımından güçlü kuvvetli bir delikanlı veya olgun yaşda bir adam olurdu; köy halkının ileri gelenlerinin hepsini tanır, köşklerini, evlerini, yalılarını bilir, aldıkları bahşiş karşılığı, vapurla getirilmiş herhangi ağırca bir paketi, yükü, sahibi yalısına sandalla gidecekse sandala verir, yahud o vapur iskeleden kalkar kalkmaz bir kosu sâhibinin evine götürüverir, yâni iskele hamallığı da yapmış olurdu. İskele çımacılarının sirketçe tesbit edilmiş bir kiy...

Batı türkçesine italyancadan gelmiş isim, “ince halat”, gemi de iskelede “çımayı kullanan”; İstanbulda halk ağzında Şirketi Hayriyenin kurulması (B.: Şirketi Hayriye) ve Boğaziçi’nde o şirket tarafından vapur iskeleleri yapılması üzerine girmişdir. Boğaziçi ve Marmara hatlarında işleyen vapurların yanaşdıkları bütün iskelelerde, iskelenin büyüklüğüne göre bir veya birkaç çımacısı vardır; iskele çımacıları aslında iskelelerin aylıklı uşak, hademeleridir; iskelelerin süpürülme, yıkanma gibi temizlik işlerine bakarlar; ve belli vakitlerinde iskeleye gelen vapurlardan halat atıldığı zaman o halatı alıp iskele babasına geçirmek ve iskeleden vapura yolcuların çıkıp girmesi için bir tahta sürgü iskele vermek iskele çımacılarının vazifesidir. Şirketi Hayriye zamanında Boğaziçi köyleri vapur iskelelerinin çımacıları o köy halkının ayak takımından güçlü kuvvetli bir delikanlı veya olgun yaşda bir adam olurdu; köy halkının ileri gelenlerinin hepsini tanır, köşklerini, evlerini, yalılarını bilir, aldıkları bahşiş karşılığı, vapurla getirilmiş herhangi ağırca bir paketi, yükü, sahibi yalısına sandalla gidecekse sandala verir, yahud o vapur iskeleden kalkar kalkmaz bir kosu sâhibinin evine götürüverir, yâni iskele hamallığı da yapmış olurdu. İskele çımacılarının sirketçe tesbit edilmiş bir kiyâfetleri yok idi, kendi halk kılıklarını muhafaza ederlerdi; yazın çoğu yalın ayak, pırpırı kıyâfet dolaşırlardı; seviyeleri ve işleri icâbı olarak da çoğu bıçkın delikanlılar olurdu. Şirket feshedilip Boğaziçi vapur işletmesi Devlet Deniz Yollarına (sonra Denizcilik Bankasına) intikaal edince, iskele çımacılarına gemici esvabı giydirildi. Halk, vapurlardan iskeleye çıma atan gemiciye de “çımacı”, “vapur çımacısı” der fakat onlar aslında geminin bütün hizmetleri ile görevli, klâsik unvanları ile tayfadırlar. Gemi kadrosunda da “gemici” diye kayıtlıdırlar; uşak, hademe değildir; vapur hademeleri kamarot adını taşırlar; gemiciler bakımı ellerine teslim edilmiş vapurları yıkarlar, fakat kamaraları süpürme, temizleme işi kamarotlarındır. İskelelerde ise bu işleri, yukarıda kaydettik, çımacılar görür. Liman işletmesinde vapurlar iskelelere biri başdan, biri arkadan iki çıma verir; vapuru iskeleye bağlama bakımından arka çıma önemlidir; vapurda her iki çımanın başında birer gemici bulunur; eğer iskelenin çımacısı tek ise önce gemiden atılan arka çımayı kaparak iskele babasına geçirir, sonra koşar, ön çımayı tutar; gemi yanaşdıkdan sonra da altı küçücük demir tekerlekli sürgü iskeleyi gemi ile iskele arasındaki boşluk üstünden köprü gibi uzatır. Yolcular vapurdan iskeleye çıkmak için çıkış yerinde dâima birikmiş buluna geldikleri için, vapura iskele sürerken iskele çımacılarının ağızlarında değişmez nakârat: “Ayaklar!.. Ayaklar!..” ihtârıdır. Son yıllarda iskele çımacıları için çok popüler bir sîmâ Haydarpşa Vapur İskelesi çımacısı Esad Babadır; bu iskelede önce hamallık, sonra 30 sene çımacılık yapmışdır, iri yarı, pehlivan yapılı, pos bıyıklı bir adamdı, çiftlik kâhyası veya köy ağası heyetinde, nümâyişinde idi, efendi kılıklı idi, 1960 dan sonra emekliye ayrıldı. Sirkecide ahşab kısımları atnalı şeklinde eski Araba Vapuru İskelesinde de bir çımacı Ali vardı; 1950 ile 1955 arasında bu büyük iskelenin ahşab çatkısının içi hâneberduşlara mesken olmuşdu; her gece muhayyile sınırı dışında pırpırı orjilerine sahne olurdu ve aralarında mülk sâhibi Denizcilik Bankasının adına nisbetle Deniz Palas ismi verilmişdi; çizip hazırladığımız bir korki üzerinde Deniz Palasın taksimatını gösteren ve ahlâk zabıtasına intikaal etmemiş akıl durdurucu vak’alar hakkında geniş bilgi veren Çımacı Ali bizim için güvenilir bir kaynak olmuşdur; kaldı ki evinden kaçmış bir çocuk olan Orhan Oflaz ile Deniz Palasda birkaç gece geçirmiş Ali Pazvand adındaki gencin itirafnâmelerindeki kayıdlar da Çımacı Alinin notları ile tam mutabakat hâlindedir (B.: Deniz Palas)