Yeniçeri Asker Ocağı ile Tanzimattan önceki Osmanlı sarayı teşkilâtında kullanılmış bir deyimdir. Acemioğlanlarının Yeniçeri Ocağı kütük defterine kaydedilerek Yeniçeri yapılmasına “Çıkma” yahud “Kapuya çıkma” denilirdi. Acamioğlanlarının kapuya çıkması, Yeniçeri ağasının Divânı Hûmayuna arzettiği ihtiyaç üzerine padişahın bir fermanı ve an’anevî merasim ile olurdu. Biribirine sımsıkı bağlı olan Acemioğlanları ve Yeniçeriler asker ocaklarının kuruluşundan İstanbulun fethine kadar geçen devir içinde bu ocakların an’ane ve merâsimi ile teşkilâtının teefrrûatı hakkında bilgimiz yokdur (B.: Acemioğlanlar; Yeniçeriler). İstanbul’un fethinden sonra büyük bir gelişme olduğu muhakkaktır. Bizim burada anlatacaklarımız, Kanunî Sultan Süleyman devrinden Yeniçeriliğin son günlerine kadar uzanan zamana ait kaynak ve vesikalardan topladıklarımızdır. Her Acemioğlanı Yeniçeri olamazdı. Bâzan aşırı serkeşliğinden Yeniçeriliğe lâyık görülmez, bâzan da akran ve emsâli kapuya çıkarken, yâni Yeniçeri olurken ihtiyaç artığı olarak kalırdı, ikinci bir çıkmaya kadar da yaşı ilerler, Yeniçeri ocağında acemi neferlik yapacak çağı aşardı. Bu gibiler Acemioğlanlar Ocağında kalırlar, Acemioğlanlarının çalıştıkları yerlerde hizmetlerine devam ederler, kendilerine evlenme izni verilir, çoluğa çocuğa karışırlar...

Yeniçeri Asker Ocağı ile Tanzimattan önceki Osmanlı sarayı teşkilâtında kullanılmış bir deyimdir. Acemioğlanlarının Yeniçeri Ocağı kütük defterine kaydedilerek Yeniçeri yapılmasına “Çıkma” yahud “Kapuya çıkma” denilirdi. Acamioğlanlarının kapuya çıkması, Yeniçeri ağasının Divânı Hûmayuna arzettiği ihtiyaç üzerine padişahın bir fermanı ve an’anevî merasim ile olurdu. Biribirine sımsıkı bağlı olan Acemioğlanları ve Yeniçeriler asker ocaklarının kuruluşundan İstanbulun fethine kadar geçen devir içinde bu ocakların an’ane ve merâsimi ile teşkilâtının teefrrûatı hakkında bilgimiz yokdur (B.: Acemioğlanlar; Yeniçeriler). İstanbul’un fethinden sonra büyük bir gelişme olduğu muhakkaktır. Bizim burada anlatacaklarımız, Kanunî Sultan Süleyman devrinden Yeniçeriliğin son günlerine kadar uzanan zamana ait kaynak ve vesikalardan topladıklarımızdır. Her Acemioğlanı Yeniçeri olamazdı. Bâzan aşırı serkeşliğinden Yeniçeriliğe lâyık görülmez, bâzan da akran ve emsâli kapuya çıkarken, yâni Yeniçeri olurken ihtiyaç artığı olarak kalırdı, ikinci bir çıkmaya kadar da yaşı ilerler, Yeniçeri ocağında acemi neferlik yapacak çağı aşardı. Bu gibiler Acemioğlanlar Ocağında kalırlar, Acemioğlanlarının çalıştıkları yerlerde hizmetlerine devam ederler, kendilerine evlenme izni verilir, çoluğa çocuğa karışırlar ve bir gün de Acemioğlanlar Ocağından emekliye ayrılırlardı. Kesin bir kayıt yoktur, yanılmadığımızı zannederek tahmin ile söylüyoruz, Acemioğlanlar Ocağına bağlı yangın tulumbacıları ocağı kurulur iken tulumbacı seçilen acemioğlanları bu kapuya çıkma artıkları olsa gerektir (B.:Tulumbacılar). “Kapuya Çıkma” olduğunda Acemioğlanlar Ocağının kadrosu birden sarsılırdı, bazan 1000–1500 Acemioğlanı Yeniçeri olurdu. Bu sefer Acemioğlanlar ocağında boşalan yerler eşhas ve köylü hizmetine emâneten verilmiş devşirme oğlanlar ile, yahud yeniden yapılan bir devşirme ile gelen oğlanlarla doldurulurdu. Kapuya çıkma merâsimi, Kanunî Sultan Süleyman’ın İstanbul’da Aksaray’da Yeniçeriler için yaptırdığı büyük kışlada yapılırdı. Bu kışlanın adı “Yeni Odalar” idi (B.: Yeni Odalar; Eski Odalar). Oda,koğuş mânasınadır. Yeniçeri ocağının en küçük birliğine “Orta= tabur” denilirdi, zâbiti de “Çorbacı” unvanını taşırdı (B.: Çorbacı). Evvelâ çorbacılar kendi ortalarının nefer ihtiyaçlarını tesbit ederler, tanzim olunan cetvel Süleymaniye’deki Ağakapusuna, Yeniçeri Ağalığı Sarayına götürülür (B.: Ağakapusu), yeniçeri ağalığı Kethüdabey” denilen bu zat Yeniçeri Ocağının idare işlerinde en büyük âmir idi, cetveli ocak kadrosu ile karşılaştırır,kadro fazlası nefer alınmamasına dikkat eder, son şekli verdikten sonra Yeniçeri Ağasına arzeder, o da Divandan (B.: Divânı Hûmayun) Kapuya çıkma fermanını alırdı. Fermanı alan Yeniçeri Ağası, kendi emri altında olan Acemioğlanlarının kumandanı İstanbul Ağasına (B.: İstanbul Ağası) bir tezkire gönderir ve meselâ 1000 nefer Acemioğlanının kapuya çıkmaküzere gönderilmesini emrederdi. Kapuya çıkacak Acemioğlanlarını İstanbul Ağası ile Acemioğlanlarının diğer iki büyük âmiri olan Anadolu Ağası ile Rumeli Ağası seçerlerdi, seçilen oğlanların Acemioğlanlar Ocağındaki kütük defterinde bulunan isimleri yanına “Kapuya çıktı” silinmiş,olur, oğlanlar isim ve künye kayıtlarının tasdikli sureti ile Aksaray’daki Yeni Odalara götürülüp Yeniçeri Ocağının kütük defterine kaydedilen Acemioğlanı o andan itibaren Yeniçeri ocağının acemi neferi olur ve hemen askerlik yevmiyesi bağlanırdı. Gelen Acemioğlanlarının hangi Yeniçeri ortasına acemi nefer oldukları da ocağın ana kütük defterine kaydedilirdi. Kütük kaydı işi bitince acemi neferler verildikleri ortanın çorbacısına teslim olunurdu ve bu münasebetle an’ane haline gelmiş bir tören yapılırdı. Meselâ gelen 1000 oğlandan 20 neferi 60 ıncı Ortaya verilmiş ise bu ortanın çorbacısı, gayet geniş bir meydan olan kışla avlusunun münasip bir yerinde durur, yirmi acemi neferi birer birer önünden geçerler ve kendilerini isimleri ile künyeleri ile yeni âmirlerine takdim ederler, Çorbacı Ağa da, artık emri altında bulunduklarını bildiren bir işaret olarak, önünde baş kırıp kendisini takdim eden Acemi neferin ensesine var kuvveti ile bir tokat indirirdi. Yeniçeri Ocağında kıdeme büyük ehemmiyet verilirdi. Misâl olarak aldığımız 60. Ortaya verilen yirmi genç arasında da kıdem tâyini yapılırdı. Bu ilk kıdem, orta koğuşlarının bulunduğu kapudan girmekle tesbit edilirdi; bunun için de bir sürat koşusu yarışı yapılırdı. Delikanlılar avlunun bir ucuna dizilir, öbür ucunda bulunan koğuş kapusuna doğru koşturulurdu. Kapudan ilk giren acemilerin en kıdemlisi, en sonra kalan da en kıdemsizi olurdu. En geride kalan ve dolayısile ortasının en kıdemsizi olan acemi neferin kışladaki vazifesi ortasının koğuşlarını ve ayak yollarını süpürüp yıkamak,orta ihtiyarları ile gelen misafirlerin koğuş kapuları önünde bıraktıkları pabuçlarını dışarı çıkarlar iken önlerine çevirmek, hava yağışlı ise bu işi pabuçları silip temizledikten sonra yapmakdı. O acemiden bir üstün olan kıdemsiz acemi mutbakda ortasının bulaşıkçısı olur, onun bir üstünü de ortasının hammalı olurdu. Hamallık vazifelerinden biri de ortasının koğuşlarına ve mutbağına odun taşımaktı. Geriden dördüncü kıdemsiz acemi nefer de kandilci tayin edilirdi, sabahları ortasının koğuşlarındaki kandilleri dinlendirir, çanakları temizler, yağlarını tazeler, fitillerini yeniler, akşam olunca da kandilleri uyandırırdı. Bir Yeniçeri ortası kışlada dört koğuş işgal ederdi. Koğuş âmiri “Odabaşı” ünvanını taşırdı, koğuş inzibatı ve temizliğinden onlar mesul idi. Kıdemsiz acemilerin günlük işi ağırdı,odabaşılar başlarında cellât gibi dururdu. Osmanlı Sarayının eski teşkilâtında dört koğuşa taksim edilmiş olan Enderunu Hümayun Zülüflü Ağalarının (Saray içi oğlanlarının) bir devlet hizmetine tâyin edilerek saraydan ayrılmalarına “çıkma” denilirdi. Sarayda yüksek mevkilere gelmiş birkaç kişinin büyük, mühim memuriyetlerle ayrılmaları, alt kademedeki zülüflü ağaların da zincirleme terfîlerine yol açardı. Bâzan da sarayda “Büyük çıkma” olurdu, bütün zülüflü ağalar yenilernirdi; o zaman en önde en yüksek memuriyetle saraydan çıkana “Çıkmabaşı” denilirdi. Saraydan, meselâ Kanunî zamanında Odabaşı Makbul İbrahim Ağa gibi doğrudan sadrıâzam olarak çıkmış olanlar vardır; fakat ekseriya Beylerbeyi (vâli) olarak çıkılırdı. Hüsnü KINAYLI