Geçen asırda yaşamış ünlü rind ve kalender şâir Enderun’lu Fâzıl Beyin uzun ve meşhur bir manzûmesinin adı (B.: Fâzıl Bey, Enderunlu); bu manzûme zamanının namlı köçek oğlanları şânında yazılmışdır; “Çengi” hem rakkas ve rakkaase (dansör ve dansöz) karşılığı, “Köçek” ise yalnız rakkas, erkek, oğlan oyuncu (dansör) karşılığı kullanılır; Fâzıl Beyin meşhur manzûmesinde “Çengi” adının “köçek” ismine tercih etmesinin sebebini bilemeyiz, fakat uzun manzûmesinde güzelliği ve oyun hüneri övülmüş tek kadın oyuncu yoktur, hepsi oyuncu oğlanlardır. Manzume medihle karışık hezel yollu yazılmışdır; ve kırk iki nefer köçek oğlanın adı, yahud asıl adını unutturmuş lâkâbı kaydedilmişdir; ve yer yer çok müstehcen kaleme alınmıştır; manzûme 117 kıt’adır; isimlerle ilgili aşağıdaki parçaları dikkat ile seçdik, ve köçek sayısını belirtmek için rakamları ilâve ettik: 1. TODORİ ellisekiz yâşında Hem frenk illeti var bâşında Mûy zan itme hemen kaaşında Deli ormânı kadar kılları var. Mûy ile rûyi olur bir kıl elek Ana cınbızla çeker hayli emek San debbâğhâneye girmiş o köpek Anı oğlancık ider berberi var. 2. “Büyük Âfet” o güzel YORGAAKİ Sime benzer vücûdi pâki O edâ o reviş çâlâkî Sanma dünyâda anın benzeri var. Goncedir dikenden çıkdı ol zât Pederü mâderi yâni Hırvat Nesli şûmunda bulunur soldat ...

Geçen asırda yaşamış ünlü rind ve kalender şâir Enderun’lu Fâzıl Beyin uzun ve meşhur bir manzûmesinin adı (B.: Fâzıl Bey, Enderunlu); bu manzûme zamanının namlı köçek oğlanları şânında yazılmışdır; “Çengi” hem rakkas ve rakkaase (dansör ve dansöz) karşılığı, “Köçek” ise yalnız rakkas, erkek, oğlan oyuncu (dansör) karşılığı kullanılır; Fâzıl Beyin meşhur manzûmesinde “Çengi” adının “köçek” ismine tercih etmesinin sebebini bilemeyiz, fakat uzun manzûmesinde güzelliği ve oyun hüneri övülmüş tek kadın oyuncu yoktur, hepsi oyuncu oğlanlardır. Manzume medihle karışık hezel yollu yazılmışdır; ve kırk iki nefer köçek oğlanın adı, yahud asıl adını unutturmuş lâkâbı kaydedilmişdir; ve yer yer çok müstehcen kaleme alınmıştır; manzûme 117 kıt’adır; isimlerle ilgili aşağıdaki parçaları dikkat ile seçdik, ve köçek sayısını belirtmek için rakamları ilâve ettik: 1. TODORİ ellisekiz yâşında Hem frenk illeti var bâşında Mûy zan itme hemen kaaşında Deli ormânı kadar kılları var. Mûy ile rûyi olur bir kıl elek Ana cınbızla çeker hayli emek San debbâğhâneye girmiş o köpek Anı oğlancık ider berberi var. 2. “Büyük Âfet” o güzel YORGAAKİ Sime benzer vücûdi pâki O edâ o reviş çâlâkî Sanma dünyâda anın benzeri var. Goncedir dikenden çıkdı ol zât Pederü mâderi yâni Hırvat Nesli şûmunda bulunur soldat Bâgiban vâr bir iki rencberi var. 3. Gerçi ANDON dahi nâzikter idi Eli ağzına uyar dilber idî Taht nâz üzre bir İskender idi İki bir âşık ile kışmeri var. Yüzüne şimdi sinekler üşmüş Lâ’li şîrîne karınca düşmüş O güzellik didiğin bir kuş iöiş Meğer ânın dahi bâlü peri var. 4. YÂSEMEN şimdi dikenlenmişdir. Nerkis çeşmi kefenlenmişdir. .............................................. 5. Akçe mahsûli olan RUB’İYYE Ne ayâr ile ider fahriyye Vaslı değmez bana bir nısfiyye Ne teni pâki ne hoş manzeri var 6. Beni yağmâladı kâfir PANAYOT Komadı hânei dilde bana yurt O dahi Tilki gibi bir deli krut Nâ sezâ revişi bedteri var. 7. TİLKİ ammâ ki bir az nâdandır Postu elden giderir hayvandır Beli insâna yakın bir candır Anda bir câzibe–i esmeri var. 8. Çengiler şâhı MISIRLI güzeli. O tenâsüb o kaddı bi bedeli Raksa girdikce ider halkı deli Katî çok âşıkı hasretgeri var. 9. Pek letâfetli değil hüsni LÂTİF O yahûdiyi ne hâcet târif .............................................. 10. O gümüş tenli olan ALTINTOP .............................................. 11. Aşk ile itme HİLÂLKAŞ’a nigâh Bir tutulmuş aya benzer ol mâh Cismi ismîne muhâlif eyvâh Dahi andan nice âlâ teri var. 12. Ne çiçekdir bilürüz TÂZEFİDAN .............................................. 13. TENSUH’un râyihası câna karib Bütün eczâyi teni pâki garib .............................................. 14. ZERNİŞAN ismi güzel oğlandır Bir iki âşıkı var hayvandır Aşka bilmem ki neden şâyandır .............................................. 15. O da ZÎBÂ gibi bir ismi güzel Ermenilikde velâkin eskal Beddir âzâyi vücûdu mücmel Ne edâ var ne dahi ziveri var. 16. Beli YILDIZ gibi yokdur bir mâh Bir gelek meşreb ü bîgâne nigâh .............................................. 17. Bir kamer çehre değildir MEHTÂB Çehresi hâle gibi hâneharâb Anı tâ göğe çıkarsa ahbâb Sanma rûyinde o mâhın feri var. 18. Ola meftûnu KANARYA cânın O da bir bülbülüdür hûbânın .............................................. 19. KIZ MEHMED o da bir âşifte .............................................. 20. YENİDÜNYA o da bir kühenidir Şekli çingânede bir ermenidir. .............................................. 21. Sayde gelmez o remîde ÂHÛ Vahşidir tab’ı o çeşmi câdû 22. PANAYOT’un küçüğü maskaradır Turresi hem gözü kaaşı karadır Ruhi zîbâsı güzel farfaradır Kâfirin tatlı aceb dilleri var. 23. YORGİ lâkin kuru bir oğlandır Mürdedir şekli teni bî candır. .............................................. 24. FISTIK’ın cismî belî fıstıkdır .............................................. 25. Sâhibi cezbe değil YORGAKİ Sarılıkdan o teni nâ pâki Şöyle zan eyliyesin tönbâki Bir sararmış ruhi neylûferi var. 26. HOŞFİDAN’ım o çubukçu güzeli Geçme o dilberi o ince beli Yâsemen kaametini söylemeli O idraz lebler ile ziveri var. 27. PANDELİ aşkı ile ben de deli Kıt’ada cezbede yokdur bedeli Var imiş çengilerin bir güzeli Mülki hüsnün meger İskenderi var. 28. Hayf ol hüsn ile ol dildâre Yazık ol cezbeye ol reftâre Âh ol kıtai ELMASPÂRE Nâ tırâlîde aceb cevheri var. Sofudur çünki mezâkı taskil Raksı bilmem ne içün itti tahsil Tâ kinîsâda okusun incil Her mahallin revişi dîgeri var. 29. Dahi her medhe sezâ İSTAVRİ Dilrubâlıkda müsellem tavrı Var imiş ehli belâya cevri Şekli erçemde aceb ejderi var. 30. KÜÇÜK ANDON dediğin mırdârı Budur ol ermeninin ahbârı Nâ becâ çehresi hem reftârı Beli zangoç olacak peykeri var. 31. Kocalub şimdi KIVIRCIK OĞLAN Kara manda gibi olmuş el’an Kuzu dermiş ana bâzı hayvan. .............................................. 32. Oduna benzer ol ESKİ FİDAN .............................................. 33. Karga hey’etli KANARYA ŞÂKİR Ne kanarya bu ki baykuş kâfir .............................................. 34. AFİTAB ile aceb kim savaşur Yüzüne makmağa gözler kamaşur Zâtine bir derece naz yaraşur .............................................. 35. Ruhsati vasla rizâ virdi GAZAB Nedir ol zâti halime bu lakab .............................................. 36. Nâlei aşka sezâ VELVELE’dir Ehli aşka o da bir gaailedir Raksı bâziçe değil zelzeledir. .............................................. 37. Nâzikâne ne bu etvârı PESEND Nedir ol kaameti hoş servi bülend .............................................. 38. O beyaz tenli civânım Pamuk .............................................. 39. KÜÇÜK ÂFET beli bir âfeti can Nice âfet bu ki dilsûzî cihan İsmine cismi mutâbık cânan Çengiler içre heman ol peri var. Enderunlu Fâzıl Bey bu manzûmeyi bir yâran meclisinde kendisinden ısrar ile istenmesi üzerine kaleme aldığını söylüyor. Yukarda da kaydettiğimiz gibi, bu manzûmenin hezel yollu tarafı çok fazlâdır; diğer bütün edevî ve tarihî kaynaklar, İstanbul köçeklerinin istisnâsız çok güzel gençler arasından seçilip gaayet çetin tâlimlerle yetiştirildiklerini ittifakla belirtirler (B.: Köçek). Enderunlu Fâzıl Beyin bu manzûmede çoğuna hakaaret ettiği yukardaki köçeklerin her birine devrin şâirleri şarkılar yazmışlardır (Bütün bu isimlere bakınız). Enderunlu Fâzıl Beyin bu meşhur manzûmesi, şâirin aynı hava ve çeşnide “Hûbannâme” ve “Zenannâme” isimli diğer iki manzûmesi ve yine manzum “Defteri Aşk” isimli bir risâlesi ile beraber hicrî 1286 (m. 1869– 1870) yılında İstanbul’da Asmaaltında Ali Riza Efendi matbaasında kitab hâlinde basılmış ve neşredilmişdir; müstehcen yerleri de olduğu gibi muhâfaza edilmişdir.