On dokuzuncu asırda Boğaziçinde Çengelköyünde üç binâ bu isim ile anılmışdır. 1): Kuleli Kışlasının ortasındaki büyük avluda pâdişahlara mahsus bir küçük dinlenme salonu - kasrı vardı. Sonra kışlanın bir tâmîrinde kaldırıldı. (B.: Kuleli Askerî Îdâdisi, Lisesi). 1828 - 1829 Türk - Rus harbinde karargâhını Râmi Kışlasında kuran ve o yılın kışını Râmi’de, yaz mevsimini de Tarabya kasrında geçiren İkinci Sultan Mahmud bazı zamanlarda Çengelköyüne giderdi. O harb devresinde hükümdarın maiyetinde bulunan ve hâtıralarını “Târihi Livâ” adını verdiği bir eserde toplamış olan Hekimbaşı Abdülhak Molla bu ziyaretlerden ve Çengelköyünde mevcut bir (Kasrı Hümâyun) dan bahsetmektedir. 2): Bugünkü Rasathane tepesinde daha evvel Kenan Efendi isminde bir zata ait bulunan bir kasır vardı. Çepeçevre pencereleriyle Boğaziçine ve İstanbula fevkalâde nezareti bulunan bu kasrı İkinci Sultan Mahmud pek sever ve bol güneşinden kinaye “Hekim girmez kasrı!.. derdi. 3): Çengelköyü tepesinde geçen asrın meşhur ermeni zenginlerinden Köçeoğlu Agop Efendinin kasrı ki, bu zâtın aynı köyde bir de yalısı vardı. Bu kasır son sâhibi olan son Osmanlı pâdişahı Altıncı Sultan Mehmed Vahideddine nisbetle de anılır; “Sultan Vahideddin köşkü” diyenler pek çokdur. Zemin katı üzerine büyük beyzî bir sofa etrafında müteaddid...

On dokuzuncu asırda Boğaziçinde Çengelköyünde üç binâ bu isim ile anılmışdır. 1): Kuleli Kışlasının ortasındaki büyük avluda pâdişahlara mahsus bir küçük dinlenme salonu - kasrı vardı. Sonra kışlanın bir tâmîrinde kaldırıldı. (B.: Kuleli Askerî Îdâdisi, Lisesi). 1828 - 1829 Türk - Rus harbinde karargâhını Râmi Kışlasında kuran ve o yılın kışını Râmi’de, yaz mevsimini de Tarabya kasrında geçiren İkinci Sultan Mahmud bazı zamanlarda Çengelköyüne giderdi. O harb devresinde hükümdarın maiyetinde bulunan ve hâtıralarını “Târihi Livâ” adını verdiği bir eserde toplamış olan Hekimbaşı Abdülhak Molla bu ziyaretlerden ve Çengelköyünde mevcut bir (Kasrı Hümâyun) dan bahsetmektedir. 2): Bugünkü Rasathane tepesinde daha evvel Kenan Efendi isminde bir zata ait bulunan bir kasır vardı. Çepeçevre pencereleriyle Boğaziçine ve İstanbula fevkalâde nezareti bulunan bu kasrı İkinci Sultan Mahmud pek sever ve bol güneşinden kinaye “Hekim girmez kasrı!.. derdi. 3): Çengelköyü tepesinde geçen asrın meşhur ermeni zenginlerinden Köçeoğlu Agop Efendinin kasrı ki, bu zâtın aynı köyde bir de yalısı vardı. Bu kasır son sâhibi olan son Osmanlı pâdişahı Altıncı Sultan Mehmed Vahideddine nisbetle de anılır; “Sultan Vahideddin köşkü” diyenler pek çokdur. Zemin katı üzerine büyük beyzî bir sofa etrafında müteaddid odalardan müteşekkil olan Köçeoğlu köşkü devrinin güzel binalarından birisiydi. Kırım harbi sırasında bir müddet İtalyan yaralıların hastahânesi olarak kullanılmıştı. Abdülmecid, Çengelköyüne Köçeoğlu köşküne yaz aylarında müteaddid ziyaretler yapar ve burada öğle yemekleri yerdi. İkinci Sultan Abdülhamid bir münasebetle, pederi zamanında Ermenilerin çok lûtuf gördüklerini anlatırken Köçeoğullarından da bahsetmektedir: “Gümüş gerdanlar haremi hümâyun terziliğini, Köçeoğlu kilercibaşılığını yapardı. Hattâ şimdi Vahideddin Efendinin köşkünün bulunduğu mahal Köçeoğlunun çiftliği idi. Pederim gider, her hafta orada yemek yerdi. O kadar mütemed idi. Haremleri yaşmak, ferace giyerlerdi. Gelirler, haremi hümâyunda kalır, yatarlardı” diye anlatıyor. Bilâhare Köçeoğlu köşkü, Abdülmecid oğullarından şehzade Burhaneddin efendi için satın alınmış ve efenhdinin vefadında, tahtta bulunan İkinci Sultan Abdülhamid bu köşkü, küçük biraderi Vahideddin Efendiye tahsis etmişti. Hükümdarlığına kadar burada oturan Altıncı Sultan Mehmed Vahideddin, Çengelköyü kasrını yeni binalarla, bahçelerle genişletti. Köçeoğullarından kalan ve “harem dairesi” ismiyle anılan beyaz boyalı yayvan binâ, deniz cephesine doğru ilâve bir kısımla büyütüldü. Bu suretle binâ eski üslûbunu kaybetmiş oldu. Bahçeye büyük bir havuz yaptırıldı ve dağlardan kasrın bütün bahçelerine ve binâlarına su getirildi. Şehzâde Vahideddin Efendi, Yıldız sarayında büyük biraderini ziyaretine gittiği bir gün, Rus Çarının Hükümdara hediye gönderdiği takma, kuleli ahşap bir köşkü görüp beğenmişti. Çengelköyünde arazisine bu köşkün modelinde, Boğaza ve bütün etrafa hâkim kuleli büyük bir köşk inşa ettirdi. Altıncı Sultan Mehmed Vahideddin’in validesi, kendisi pek küçük iken ölmüş ve şehzadeyi bir müddet Abdülmecid’in ikinci hazinedarı ve daha sonra da kadın efendilerden Şayeste hanım büyütmüştü. Mehmed Vahideddin Çengelköyü kasrını imâr ederken, küleli köşkün Üsküdar cihetine analığı için de iki katlı beyaz boyalı bir köşk yaptırmıştı. Şayeste kadın efendi bazan gelir, bu köşkte otururdu. Beşinci Sultan Mehmed Reşat’ın ölümü üzerine, Sadırâzam Talât Paşayla Harbiye Nazırı Enver Paşa, Çengelköyü kasrının, Köçeoğullarından kalan eski binasında son Osmanlı Hükümdarını hatta dâvet etmişlerdi. Paşalar, Altıncı Sultan Mehmed Vahideddin tarafından, kasra kapıdan girince beyzi sofa üzerinde sağ koldaki misafir odasında kabul olunmuşlardı. Çengelköyü kasrı mimarî bakımından bir hususiyet arzetmez, Harem dairesi ile ilâve ve tamirlerden sonra eski üslûbunu kaybetmiştir. Halûk Y. ŞEHSUVAROĞLU Çengelköyü kasrı (Aziz Fakihoğlunun deseni)