İstanbulun büyük çifte hamamlarından biri, türk hamam yapısının şaheserlerinden; “Çenberlitaş” denile gelen Romalılardan kalma sütunun karşısında inşâ edildiği için halk ağzında bu ismi almışdır “Vâlidesultan Hamamı” dır; bir on altıncı asır yapısıdır, İkinci Sultan Selimin zevcesi ve Üçüncü Sultan Muradın anası Nurbânû Sultan tarafından, Üsküdarda Toptaşında Vâlidei atik (Eski Valde) adı ile anılan büyük camii ile sâir hayrâtına gelir kaynağı olarak yaptırılmış ve vakfedilmişdir; sonra evkaf idâresi tasafından meş’um şer’î hîle ile satılarak (B.: Bilicâreteyn) şahis mülkiyeti altına girmişdir. Zamanımızda kadınlar kısmı muattal, kâğıd deposu olarak kullanılmakda, yalnız erkekler kısmı, büyük şehrin meşhur bir çarşı hamamı olarak işletilmekde idi. Merhum Osman Nuri Ergin’in (B.: Ergin, Osman Nuri) “Mecellei Umûri Belediye” ismindeki azametli eserinde “İslâhâtı Turuk Komisyonu” bahsinde “mazbata” adıl ile bir imâr projesi vardır; 30 mart 1284 (11 nisan 1868) tarihli Takvimi Vekaayide neşredilen bu projede, hemen önünden geçmekde olan Divan Yolunun genişletilmesi münasebeti ile Çenberlitaş Hamamı için şöyle bir karar vardır: “... Divan Yolunun tanzîmine zâten başlanmış olduğundan, Çenberlitaş Meydanına nâzır Elçi Hanının (1963 de yıkdırılan Çenberlitaş Sinemasının bulunduğu binânın...

İstanbulun büyük çifte hamamlarından biri, türk hamam yapısının şaheserlerinden; “Çenberlitaş” denile gelen Romalılardan kalma sütunun karşısında inşâ edildiği için halk ağzında bu ismi almışdır “Vâlidesultan Hamamı” dır; bir on altıncı asır yapısıdır, İkinci Sultan Selimin zevcesi ve Üçüncü Sultan Muradın anası Nurbânû Sultan tarafından, Üsküdarda Toptaşında Vâlidei atik (Eski Valde) adı ile anılan büyük camii ile sâir hayrâtına gelir kaynağı olarak yaptırılmış ve vakfedilmişdir; sonra evkaf idâresi tasafından meş’um şer’î hîle ile satılarak (B.: Bilicâreteyn) şahis mülkiyeti altına girmişdir. Zamanımızda kadınlar kısmı muattal, kâğıd deposu olarak kullanılmakda, yalnız erkekler kısmı, büyük şehrin meşhur bir çarşı hamamı olarak işletilmekde idi. Merhum Osman Nuri Ergin’in (B.: Ergin, Osman Nuri) “Mecellei Umûri Belediye” ismindeki azametli eserinde “İslâhâtı Turuk Komisyonu” bahsinde “mazbata” adıl ile bir imâr projesi vardır; 30 mart 1284 (11 nisan 1868) tarihli Takvimi Vekaayide neşredilen bu projede, hemen önünden geçmekde olan Divan Yolunun genişletilmesi münasebeti ile Çenberlitaş Hamamı için şöyle bir karar vardır: “... Divan Yolunun tanzîmine zâten başlanmış olduğundan, Çenberlitaş Meydanına nâzır Elçi Hanının (1963 de yıkdırılan Çenberlitaş Sinemasının bulunduğu binânın yerindeki tarihî han) bir tarafı, ve yine aradaki hamamın soğukluğundan biraz geri yolun istikametine dokunduğundan satın alınarak yıkılması, hamamın dahi bir mikdar kesilmesi...”. Bu mazbata, cehlin, bir milletin târihine tecâvüzünün, 1957 ile 1960 arasında İstanbul için en korkunç hâlini îmar adı altında Vandalizmin ilk adımlarından biridir. Çenberlitaş Hamamı hakkındaki kayıd üzerine Osman Nuri Ergin: “Hamamdan ne derece kat’iyât icrâ edilmiş olduğunu Hamamın şekli hâzırı göstermektedir” diyor. Çemberlitaş Hamamının zamanımızdaki durumu üzerine Halûk Akbay aşağıdaki notları tevdî etmişdtir: “Hamamın kapusu Vezirhanı Caddesindedir ve 8 kapu numarasını taşır; eskiden halk ağzında, her halde harâre, yıkanma yerinin plânından ötürü olarak Gül Hamamı denilirmiş. Rivâyete göre onyedinci asır ortalarında Köprülü Mehmed Paşa tarafından tâdil edilmiş. “Hamamın iç kısmında, halen, farisî ve türkçe olarak, Mehmed Paşa’nın mermer üzerine kendi el yazıları bulunmaktadır. Bunlardan birinde, hamamın değerini gösteren “Yeryüzünde bir eşi daha yok” şeklinde bir ifade vardır. “Bir müddet sonra hamam, Vakıf İdaresi tarafından satılığa çıkarılıp şahıslara devredilmiş. El değiştire değiştire 1944 senesine ulaşan hamam, bu tarihte şimdiki sahiplerine geçmiştir ki halen 18 hissedir. Bu hissedarlar birini derecede söz sahibi, Recep Mutlu isimli zattır. “Sabah beşten gece 2 ye kadar açık olan hamamın Kadınlar kısmı hâlen muattaldır. Erkek hamamı olarak günde 150-200 kişi yıkanmaktadır. “Kapıdan girilince hemen sol tarafta, sonradan ilâve edilmiş bir kahve ocağı bulunan hamamın câmekân kısmına, 7 basamak merdivenle inilmektedir. Kubbe altında bulunan üç katlı ve camla bölünmüş soyunma odaları sonradan ilâve edilmiştir. “Dört küçük kubbe ile örülmüş soğuklukda iki bıçak yeri yahut otluk ile üç ayak yolu vardır. Harâre, yıkanma sahnı, 12 mermer sütun üzerine oturtulmuş bir büyük kubbe altında, dört kuşede dört halvet ile sekiz sofadan, ve heyeti umûmiyesi 26 kurnadan mürekkebdir. Göbek taşı, Bay Receb Mutlu’nun tâbiri ile: “Bir çift öküz ile düven sürecek kadar genişdir.” “Hamamda dâimî olarak 1 külhancı, 2 natır ve 5 dellâk, cem’an 8 nefer uşak çalışmaktadır, kışın dellâk sayısı dokuz uşak olur. Hamam kömürle ısıtılmaktadır, gündelik sarfiyatı yazın 1/2 ton kışın 1 1/2 tondur, haftalık su sarfiyatı da yazın 800 ve kışın 2000 metre kübdür. 400 peştemalı ve 2000 havlusu bulunan hamamda her sabah, en az 200 müşteriye verilecek kuru ve temiz peştemal ve havlular hazır bulunur. Hamam ücretleri, açık peykede soyunulursa 125, umumî odalarda soyunulursa 150, tek kişilik hususî odada soyunulursa 250 kuruşdur; sabunu hamamdan, dellâke kese sabuh vurdurulursa ayrıca 175 kuruş daha alınır; dellâk, natır ve yanaşma bahşişleri müşterinin kadim hamam ananesince müşterini mürüvvetine bırakılmışdır.” (Halûk Akbay). Çenberlitaş hamamı (C. Gurlit’den Ömer Tel eli ile)