Tarih muallimi, muharrir; geniş ansiklopedik kültürü, heyecanlı sohbetleri ile sevilmiş ve aranmış bir meclis adamı olmuşdur; takvim ilminde bilhassa bir otorite bilinir; 12 mart 1888 de İstanbulda Fazlıpaşa Yokuşunda, bu yolun Kadırga Meydanına yakın alt başında çeşme yanındaki ahşab evde doğdu. Babası Âli Bey, şimdi Bulgaristan kalmış Eskizağranın Çavlı köyündendir, bu köyün timarına sâhib olmuş bir sipâhinin torunudur; annesi Hidâyet Hanım da Eskizağra kasabasının içindendir; 1293 (1876) bozgununda İstanbula muhâcir olarak geldiğinde Âli Beyle büyük şehirde evlenmişdir. İlk tahsilini babasının memuriyet ile bulunduğu Eceabadda yaptı, sonra İstanbul Gedikpaşada Tefeyyüz Mektebine (bir rüşdiyedir) yatılı talebe oldu ve 1901 de bu mektebi birincilikle bitirdi, fakat, babasının işleri bozulmuş olduğunda bir îdâdiye giremeyen Emin Âli Uzunköprünün Kavaklı köyüne halasının yanına gönderildi ve orada üç sene tahsiline sekte verdi, mektebe gidememenin azâbı içinde âvâre bir köy hayatı sürdü. Nihâyet tahsil masrafı temin edilerek İstanbula gönderildi, ve 1940 de imtihan ile Nümûnei Terakki Îdadisinin ikinci sınıfına girdi, üçüncü sınıfa geçince (1906), Bayazıdda bir oda tutup kapandı ve öylesine çalışdı ki mektebler açılınca Îdadinin son sınıfının imtihanını verdi ve kazandı; fakat has...

Tarih muallimi, muharrir; geniş ansiklopedik kültürü, heyecanlı sohbetleri ile sevilmiş ve aranmış bir meclis adamı olmuşdur; takvim ilminde bilhassa bir otorite bilinir; 12 mart 1888 de İstanbulda Fazlıpaşa Yokuşunda, bu yolun Kadırga Meydanına yakın alt başında çeşme yanındaki ahşab evde doğdu. Babası Âli Bey, şimdi Bulgaristan kalmış Eskizağranın Çavlı köyündendir, bu köyün timarına sâhib olmuş bir sipâhinin torunudur; annesi Hidâyet Hanım da Eskizağra kasabasının içindendir; 1293 (1876) bozgununda İstanbula muhâcir olarak geldiğinde Âli Beyle büyük şehirde evlenmişdir. İlk tahsilini babasının memuriyet ile bulunduğu Eceabadda yaptı, sonra İstanbul Gedikpaşada Tefeyyüz Mektebine (bir rüşdiyedir) yatılı talebe oldu ve 1901 de bu mektebi birincilikle bitirdi, fakat, babasının işleri bozulmuş olduğunda bir îdâdiye giremeyen Emin Âli Uzunköprünün Kavaklı köyüne halasının yanına gönderildi ve orada üç sene tahsiline sekte verdi, mektebe gidememenin azâbı içinde âvâre bir köy hayatı sürdü. Nihâyet tahsil masrafı temin edilerek İstanbula gönderildi, ve 1940 de imtihan ile Nümûnei Terakki Îdadisinin ikinci sınıfına girdi, üçüncü sınıfa geçince (1906), Bayazıdda bir oda tutup kapandı ve öylesine çalışdı ki mektebler açılınca Îdadinin son sınıfının imtihanını verdi ve kazandı; fakat hastalandı ve bîtab bir halde o sırada Edirnede bulunan babasının yanına gitti, ve kendisini bir yılda ancak toplayabildi. 1907 de yine imtihan ve Mektebi Mülkiyeye girdi ve 1910 da o yüksek mektebden diploma aldı; meşrûtiyetin ilk yılları idi, aşırı heyecanlı hava altında muallimliği idâreciliğe tercih etti, Bursa Sultanisine tarih muallimi tâyin edildi; pek az sonra talebe müfettişi olarak Fransaya gitti, Bu suretli Lil Üniversitesinde kendi tahsilini genişletme fırsatını buldu, fakat Fransada çok kalamadı, annesinin hastalığı üzerine 1913 de İstanbula döndü; pek az sonra da Birini Cihan Harbi başladı ve Türkiyede seferberlik ilân edildi. 25 yaşında bulunan genç muallim, tecil edilme imtiyâzına sahib iken neferlikle gönüllü asker oldu ve Orhaniye Kışlasında kırk gün talim gördü, fakat Maarif Nezâreti gönüllü neferi aslî vazifesini çekip aldı; 1913 - 1918 arasında İstanbul ve Vefâ sultanilerinde tarih muallimliği yapdı. Orta öğretim müdürü ile yaptığı bir münakaşa sonunda Bursa Sultanisine nakil olundu. Emin ÂLi, bir fikir çekişmesinin bu suretle bir nevi cezâya bağlanmasını protesto mâhiyetinde Bursaya gitmedi ve üç sene açıkta kaldı (1919 - 1921); Kantariye Şirketinde, Kadınları Çalıştırma Cemiyetinde, bunlara benzer kurumlarda iş buldu. 1922 de Vefâ Lisesindeki eski vazifesine dâvet olundu ve 1922 den 1932 yılına kadar on sene Vefâ ve Pertevniyal Liselerinde tarih muallimliği yapdı. 1933 de Maarif müşaviri olarak Afganistana gitti, üç sene orada kaldı; 1936 da bir Hindistan seyahatinde hastalandı ve memlekete hasta olarak döndü (1937); 1937 de Haydarpaşa, 1938 de Pertevniyal Lisesine tarih muallimi oldu; Beyoğlu Kız lisesinde, sonra Güzel Sanatlar Akademisinde tarih muallimliği yapdı ve 1950 de bu son görevinden emekliye ayrıldı. Boylu boslu, vechen sevimli yaradılışı temiz, halleri tavırları merdâne, giyimi kuşamı babayâni, kalenderâne, dostuna vefakâr, fikirlerini beyanda pervasız, münakaşa, mücadeleden yılmaz, kaçmaz, hülâsa bir şövaliye adamdır; fakat, fakat, para tutumluğu hasislik derecesindedir, gönlünden koparak bir kahve, bir çay, bir çorba ikrâmına nâil olanlar, pek enderdir; ama Emin Âli Bey buhalini de yakınlarına hoş göstermeye muvaffak olmuşdur. Aşağıdaki satırları bize tevdi edilmiş hatıralardan alıyoruz: “Çavlı köyünden baba evimizde bir odanın duvarında asılı eski bir kılıç dururdu; İkinci Sultan Muradın Varna muharebesine katılmış bir dedemizin yâdigârı olduğu söylenirdi. Babam da on sekiz kuşak ceddini sayardı. Niçin kaydetmedim, zaptetmedim, yanarım.” “Bursa Sultanisinde muallim iken azledildiğimi öğrendim, hemen İstanbula gidip Maarif Nazırı Şükrü Beyden sebebini sordum: — Sen bir İslâm tarihi yazmışsın, dedi. — Evet, yazdım ama, karşılığında azil değil, takdir bekliyordum... — Bizzat okudum, bâzzı yerlerini kırmızı kalemle çizdim; onları tahsis et, azil kararını geri alayım!.. dedi. — Çizdiğiniz yerleri değiştiremem, hakikati kararınıza fedâ edemem!... dedim. “Bir an düşündü: — Bursaya vazifenize dönünüz!... dedi, ve çok geçmeden beni talebe müfettişi olarak Fransaya yolladı.! “Türk Ocaklarının kurucuları arasındayım. Son hayat ânına kadar iftihar edeceğim bir hâtıramdır, hizmetimdir.”