İstanbul Vilâyetinin Belediye hududu dışındaki ilçelerden biri; Trakyadadır, yüz ölçüm 1963 kilometre karedir; biri merkez olmak üzere dört bucakdan mürekkebdir ki, diğer üç nâhiyesi Hadımköy, Karacaköy ve Büyükçekmecedir. İlçenin nüfusu 51533 candır (1960 sayımı). Çatalca kasabasının gelişmesinde büyük himmeti olan kimse, buraya büyük bir cami yapdırıp su getirten on altıncı asır vezirlerinden Ferhad Paşadır (B.: Çatalca Ferhad Paşa Camii; Çatalca Ferhad Paşa Çeşmesi; Ferhad Paşa). On yedinci asır ortasında kırk sene süren saltanatı boyunca büyük sürgün avlarında dolaşmış Dördüncü Sultan Mehmedin Çatalcaya aşırı rağbeti ve bu kasabaya sık sık uğrayarak uzunca ikaametleri, kasabanın gelişmesinde mühim tesir yapmışdır. İstanbula yakınlığı da büyük şehrin nimetlerinden kolaylıkla faydalanmasını sağlamışdır. Mülkî idâre bakımından kadimdenberi İstanbula ağlıdır; Onyedinci asır ortasında yaşamış Evliyâ Çelebi meşhur seyehatnâmesinin üçüncü cildinde şu mâlûmâtı veriyor: “Bir Çatalca da Yenişehir kurbinde Kesendire nâhiyesinde vardır, onun için buna İstanbul Çatalcası denilir. “Fâtih Sultan Mehmed İstanbul fethine giderken, ağırlığını Mihaloğlu Ali Bey ile bu kasabaya bırakıp: “Bu şehri Allaha emânet ettim!..” demişdi; işte onun duâsı bereketi ile Çatalca şehri günden güne mâmur ve âb...

İstanbul Vilâyetinin Belediye hududu dışındaki ilçelerden biri; Trakyadadır, yüz ölçüm 1963 kilometre karedir; biri merkez olmak üzere dört bucakdan mürekkebdir ki, diğer üç nâhiyesi Hadımköy, Karacaköy ve Büyükçekmecedir. İlçenin nüfusu 51533 candır (1960 sayımı). Çatalca kasabasının gelişmesinde büyük himmeti olan kimse, buraya büyük bir cami yapdırıp su getirten on altıncı asır vezirlerinden Ferhad Paşadır (B.: Çatalca Ferhad Paşa Camii; Çatalca Ferhad Paşa Çeşmesi; Ferhad Paşa). On yedinci asır ortasında kırk sene süren saltanatı boyunca büyük sürgün avlarında dolaşmış Dördüncü Sultan Mehmedin Çatalcaya aşırı rağbeti ve bu kasabaya sık sık uğrayarak uzunca ikaametleri, kasabanın gelişmesinde mühim tesir yapmışdır. İstanbula yakınlığı da büyük şehrin nimetlerinden kolaylıkla faydalanmasını sağlamışdır. Mülkî idâre bakımından kadimdenberi İstanbula ağlıdır; Onyedinci asır ortasında yaşamış Evliyâ Çelebi meşhur seyehatnâmesinin üçüncü cildinde şu mâlûmâtı veriyor: “Bir Çatalca da Yenişehir kurbinde Kesendire nâhiyesinde vardır, onun için buna İstanbul Çatalcası denilir. “Fâtih Sultan Mehmed İstanbul fethine giderken, ağırlığını Mihaloğlu Ali Bey ile bu kasabaya bırakıp: “Bu şehri Allaha emânet ettim!..” demişdi; işte onun duâsı bereketi ile Çatalca şehri günden güne mâmur ve âbâdan olmaktadır. Şehir bir çatal dağın eteğinde kurulduğu için, Çatalca adını almışdır. Kayalı, dereli; tepeli iki çatal yüksek dağın şark eteğinde kıbleden şimâle uzunlamasına bir kasabadır; 2000 adım uzunluğunda bağlı, bağçeli, âbu hayatlı bir beldedir. Eyyubsultan Kadılığı nâhiyelerinden 150 akçe pâyeli mükellef kazâdır (Eyyub Kadılığına bağlıdır). Hâkimi örfü (zâbıta âmiri) Çatalca Bağçesinin (Çatalcadaki hünkâr bağçesinin) ustasıdır (bu bağçedeki bostancı ocağının usta ünvanını taşıyan zâbitidir); üçyüz nefer bostancılarla zabteder. Ayrıca subaşısı, muhtesibi, ayak nâibi vardır. “Bu zîbâ şehir cümle kırk yedi mihrâb olup (cümle 47 mescid ve camii vardır?) beşinde Cuma namazı kılınır; camilerinden cümlesinin mükellef ve müzeyyeni Ferhad Paşa Camiidir. “Şehrin kıble tarafı Koruk Dere denilen yere kadar mâmurdur; fakat her evde bağ ve bağçe olduğundan evleri seyrekdir. “Çatalcada Hünkâr Sarayı ve Bağçesinden başka Veli Usta sarayı, Çataloğlu Sarayı, Kızlarağası Sarayı ve daha nice saraylar vardır; yedi aded tekkesi, muzzam ve kurşun örtülü han, bir hamam ve 270 kadar dükkân vardır; ama bedesteni yokdur, mektebi sibyanı çokdur. Yetmiş yerden âbı hayatları akar; sâde, çarşı pazarında kırk, elli aded çeşmeleri akar durur; bir hüsün pazarı olan çarşının kaldırımı üzerinden sular akar; çarşısındaki esnafın çoğu da pabuccu, pilâr ve postalcıdır. “Çatalca çayırı İstanbulun Kâğıthâne çayırından lâtif olup yonca, trifil ile müzeyyen lâlezardır ki, Âli Osman anbarına bu bereketli sahrâdan üç bin araba yem giderek Ahırkapu anbarlarına basılır. Çayır mevsiminde muhafazası için çorbacıları ile bir oda yeniçeri gelir. Sahralarında Baba Nakkaş, Kineli, Bakbalı, İzzeddinli köylerine varınca büyük çiftlikler, ağıllar, sayalar, mandıralar vardır; koyunlu, kuzulu, sığır ve cumuslu vâdilerdir ki, İstanbul âyânının hemen hepsinin bu kariyelerde alâlakaları vardır. Çatalcanın sütü, kaymağı, teleme peyniri, kesmiki, yoğurdu, dil peyniri, kaşkavalı meşhurdur. İstanbula gelerek ganîmet ederler”. İmparatorluğun son zamanlarında Çatalca, Edirne ve İstanbul vilâyetleri arasında bir müstakil mutasarrıflık, kazâ idi; bu müstakil mutasarrıflık da nefsi Çatalca, Büyükçekmece ve Silivri kazalarını ihtivâ etmekde idi, Terkos nâhiyesi de bu mutasarrıflığa bağlı idi. Cumhuriyetin ilânından az sonra, 1926 da Çatalca vilâyet oldu, fakat aynı yıl içinde Büyük Millet Meclisinde yeni taksimâtı mülkiye kanunu kabul edildikden sonra, Çatalca İstanbulun bir kazâsı (ilçesi) oldu. Bu ilçe, yukarıda da söylediğimiz gibi, biri merkez nâhiyesi (bucağı) olmak üzere üç nâhiyeye ayrılmışdır (Diğer iki nâhiye için B.: Büyükçekmece; Hadımköy). İlçenin Çatalca merkez nâhiyesi, iki mahalleden mürekkeb olan Çatalca kasabası ile 26 köyden mürekkebdir; 1960 sayımındaki nüfusları ile birlikde isimleri şunlardır: KASABA Ferhadpaşa Mahallesi 2333 Kaleiçi Mahallesi 3250 KÖYLER 1 — Akalan 0716 2 — Çakıl 1290 3 — Çanakca 1152 4 — Dağyenice 0554 5 — Elbasan 0747 6 — Gökçeli 0443 7 — İhsâniye 1062 8 — İnceğiz 0518 9 — İzzeddin 0745 10 — Kalfa 0363 11 — Kabakca 0892 12 — Kestanelik 1108 13 — Kızılcaali 0345 14 — Muradbey 0935 15 — Nakkaş 1042 16 — Oklalı 0414 17 — Ovayenice 0846 18 — Örcünlü 0402 — Pınarca 0026 (İhsaniyeye bağlanmışdır) 19 — Subaşı 0523 20 — Tarfa (Yeni adı Örencik) 0623 21 — Yazlık 0228 22 — Bahşayiş 0342 23 — Hallaçlı 0488 24 — Istranca (Yeni adı Binkılıc) 2449 25 — Yaylacık 0049 26 — Alaton (Yeni adı Aydınlar) 0890 ——— 24772 İlçe nüfusu 51523 can olduğuna göre, Hadımköy ve Büyükçekmece nâhiyelerine 26751 kişi kalmış oluyor. Kasaba şimal - cenub istikametinde uzanan ve Büyükçekmece Gölünün şimal kıyıları birleşen geniş bir vâdinin batı kenarında kurulmuşdur. Bu vâdinin ortasında, kasaba ile Çatalca İstasyonu arasından Karasu Deresi akar. Makilerle kaplı sırtlar arasındaki bu vâdinin batı vernasları Çatalca Savunma hattını teşkil eder. Halkının geçim kaynağı, çiftçilikdir. Önemli ziraat mahsulleri yulaf, buğday, arpadır. Bilhassa süt veren hayvanların yemi bakımından yulaf başda gelir. Mısır, ayçiçeği, tâlî derecede pançar, çok az bostan, domates, soğan, bakla, nohud, fasulya, az mikdarda, köylü kendi ihtiyacı için yetişdirir. Elbesan, Çakıl, Ovayenice köylerinde bağcılık hayli ilerlemişdir. Gökçeli ve Çanakca köylerinde de yeni bağlar yetiştirilmeye başlanmışdır, bâzı bağlardan mahsul da alınmışdır. İlçe merkezinde mühim ölçüde sebzecilik yapılır. İlçenin merkez bucağında en mühimmi İzzeddin ve Nakkaş köyleri başda olmak üzere, senede 5 milyon kilo raddesinde ot itihsal edilir; otculuk çok ileridedir. Enginar ve yonca da yetiştirilir. Meyvacılık yeni yeni gelişmektedir, meyva ağaçları arasında kayısı, armud, dut, incir, fındık, ceviz, vişne, kiraz yetiştirilir. Hayvancılık; bilhassa merkez bucağında, son birkaç yıl içinde çok inkişaf etmişdir; meselâ bir “Süt Müstahsilleri Kooperatifi” teşkil edilmişdir, ve günde 5 ton süt, Beşiktaş Pastörize Süt Fabrikasına sevk edilmektedir. Ömür ve Haznedar çiftliği gibi müesseseler süt ihtiyaçlarının mühim kısmını, Çatalcanın merkez bucağı ve köylerinden temin etmektedir. Hayvan cinsleri de ıslah edilmiş durumdadır. Çatalca kasabasında her hafta perşenbe günleri, Binkılıç köyünde de (eski adı Istranca) cumartesi günleri Pazar kurulur; yine bucak merkezi Çatalca kasabasında 5 ekimden 10 ekime kadar devam etmek üzere hayvan ve eşyâ panayırı kurulur. Kasabanın üç ibâdete açık (Ferhad Paşa, Cemaati İslâmiye, Kaleiçi), biri de harâbe hâlinde (Ali Paşa) dört camii vardır. Merkez Çatalca kasabasında 1 orta okul, ve 2 ilkokul vardır. Merkeze bağlı köylerde, Yaylâcık köyü hâriç, bütün köylerde beşer sınıflı ilkokul vardır. Çatalca kasabası Sirkeci-Edirne demiryolu üzerinde “Çatalca” adı ile bir istasyona sâhibdir, İstanbuldan 71 inci kilometrededir ve kasabaya 2 kilometre mesâfededir; tiren istasyonu ile kasaba arasında bakımlı, güzel bir şose vardır Çatalca kasabası, İstanbul - Edirne asfaltına da 17 kilometrelik bir şose ile bağlıdır; bu şosenin ana kara koyu ile kavuşak noktası, İstanbul tarafından gelindiğine göre, Büyükçekmeceyi geçdikten az sonra 56 ıncı kilometrede, “Dört yol ağzı” denilen yerdedir; bu kavuşak noktasında yâni Dörtyol ağzında, ana asfalt Büyükçekmeceden gelir, Silivriye doğru gider; bir şose, yukarda zikıettik, Çatalcaya gider, diğer çok kısa bir şose de az ilerde görülen Mimar Sinan (Kalikratya) köyüne varır. Çatalcadan sabahları yarım saatde bir, öğleden sonra saatde bir, perşenbe ve Pazar günleri her 45 dakikada İstanbula bir yolcu otobüsü hareket eder. Kasabanın, nâhiyenin bütün köyleri de stabilize yol ile bağlantısı vardır. Bu ansiklopedinin sâhibi, müellifi ve müdevvini R. E. Koçu kardeşimiz 1935 de askerliğini Çatalca kasabasında yapmış idi. “O zamanlar Çatalcadan İstanbula sabahları iki, öğleden sonra da bir, tümü üç otobüs arabası kalkar idi” diyor, ve askerlik hâtıraları arasında şu satırları yazıyor: “ – Haydi İstanbul!.. İstanbul!.. “Kahveci Mehmed dükkânının önündeki kaldırımları sulamış mıdır? Sadıklı ve takunyalı kızlar otobüsün etrâfında dolaşırlar mı? Çingene çocuğu boyacı Hüseyin, gözlerini tıpkı, kunduralar gibi cilâlmış, parlatmış mıdır? Nasliçli Fatmanın grep oyası, kirpikleri mâvi gözlerinin etrâfında kıvrım kıvrım mıdır? Şoför muavini Sariko çıngıraklı sesi ile bağırır mı: — Haydi İstanbul!.. İstanbul!.. Çatalcanın göbeği bir dörtyol ağzıdır. İstanbul otobüsleri bu dörtyol ağzındaki, havuz başından kalkar. Trakya kasabalarını İstanbula bağlayan otobüslerdir. Trakyada dolaşmıyanlar otobüsü anlıyamazlar, sevmezler...” (R. E. Koçu, Çocuklar, 1938). Çatalca kasabasında Ferhad Paşa Suyu civarın en güzel suyudur, mikyası mâ 3 dür. Sertlik derecesi biri 21, diğeri ikisi 16 ve 18 olan sular birleştirilerek kullanma ve içme suyu olarak terkos tesisâtına ilâve edilmişdir. Çatalca kasabası elektrik ışığına 1947-1948 arasında kavuşmuşdur. Kasabadakit sağlık merkezinden başka, Çakıl, Kabakça ve Kestânelik köylerinde birer dispanser (ebe ve sağlık memuru) vardır. Çatalca kasabasında 1 su değirmeni (6 tane köylerde), 2 un fabrikası (Biri istasyonda, bunlar aynı zamanda ay çiçeği yağı da çıkarırlar), Ziraat Bankası, 1 eczâhâne, 1 Atatarük büstünü hâvi park, 1 Belediye sineması ve Gazinosu, 1 Belediye Hamamı (B.: Çatalca Hamamı), 2 otel (Ferah Oteli, Park Oteli), 2 lokanta, 3 ekmek fırını, 1 tepsi fırını, 1 saatçi, 6 kasab, 2 fotoğrafcı, 7 kunduracı, 5 berber, 6 manifaturacı, 1 kömürcü, 16 terzi, 12 kahvehâne, 18 bakkal, 2 sarac, 1 nalband, 4 keresteci ve inşaat malzemecisi, 1 tatlıcı, 1 bonmarşe, 1 oto tâmircisi, 1 kalaycı, 1 hazır elbiseci, lâstikci, 2 kebabcı, 2 araba imâlâthânesi, 2 elektrik kaynakcısı, 1 yorgancı, 2 benzin istasyonu, 2 zahireci, 1 tornacı, tesviyeci, 2 tenekeci, 1 radyo tâmircisi, 1 doğramacı, 3 tuhafiyeci, kırtasiyeci, 1 şeker Bank, 1 sigortacı, 1 avukat yazıhânesi, 1 derici, 2 kaşar peyniri imâlâthânesi, 2 beyaz peynir imâlâthânesi (Kestanelik, Dağyenice, İhsaniye e Aydınlar köylerinde de peynirhâneler vardır), 2 yoğurthâne (Nakkaş e Kızılcaali köylerinde de birer yoğurthâne vardır), 1 mukavva fabrikası (İstasyonda). Elbesan ve İnceğiz köyleri civarında Manganez mâdeni işletmek imtiyâzı verilmişdir. İkisi Kabakcada, bir İhsâniyede, diğer ikisi de Binkılıç köyünde 5 silis kumu ocağı vardır (Porselen îmâlinde kullanılır). İnceğizde bir taş ocağı vardır, Çatalca hükûmet konağı bu ocakdan alınan taşla yapılmışdır. Çatalca kasabasında 2 tane de tuğla harmanı bulunmaktadır. İnceğizde târihden önceki devre âid çok büyük bir mağara vardır; bilhassa ziyâret etmeğe değer eserdir. Subaşı köyünde de görülmeğe değer bir mağara bulunmaktadır. İhsaniye köyü ile Aydınlar köyü arasında Bizanslılardan kalma Anastasya kalesi harâbesi vardır. E. General Hakkı Râif AYYILDIZ Çatalca Merkez Nâhiyesi (Harita : General H. R. Ayyıldız)