Osmanlı İmparatorluğunun dış borcları kangren hâlinde bir mâli yara olunca kurulan Düyûnu Umûmiye İdâresi Türk tütünlerinin işletme inhisarını “Tütün Rejisi” adı altında bir Fransız şirketine vermiş idi, bugünkü bu tekel fabrikasının esası 1883 de o şirket tarafından kurulmuşdur. Cibâlinin seçilmesi, o devirde tütün atelyelerinin, bilhassa Tütün Gümrüğü (Eminönü ile Unkapanı arası) denen yerde toplanmış bulunması ve işçi olarak çalışacak fakir ehalinin bu muhitte toplanmış olmasıdır. Kırk sene kadar Fransızların işlettiği fabrika, Cumhuriyetin ilânından sonra, bu şekildeki imtiyazların kaldırılması meyanında, 1 Mart 1925 tarihinde Devlet İnhisarları İdaresi altına girdi. Fabrika, kurulduğundan itibaren uzun müddet sadece tütün işlemiş, 1900 senesinde sigara imâline başlamıştır. Esasen ilk sigara makinası da Durant adında bir Fransız tarafından 1875 tarihinde, bugünkünün temeli olan ve ancak saatte 1500 sigara saran, daha mütekâmili ise 1900 senesinde yapılmıştır. İlk senelerde günlük ihtihsali 8000 kilo sigaralık tütün olan fabrika, İstanbul piyasasındaki her nevi ile hususî siparişe göre sigara imâl eder. Bugünkü günlük istihsali ise 47.000 kilo sigarayı bulur, ki bu da memleket ihtiyacının üçde birini, İstanbul ihtiyacının hemen hemen tamamını karşılar. Fabrika, 8.300 m2 lik...

Osmanlı İmparatorluğunun dış borcları kangren hâlinde bir mâli yara olunca kurulan Düyûnu Umûmiye İdâresi Türk tütünlerinin işletme inhisarını “Tütün Rejisi” adı altında bir Fransız şirketine vermiş idi, bugünkü bu tekel fabrikasının esası 1883 de o şirket tarafından kurulmuşdur. Cibâlinin seçilmesi, o devirde tütün atelyelerinin, bilhassa Tütün Gümrüğü (Eminönü ile Unkapanı arası) denen yerde toplanmış bulunması ve işçi olarak çalışacak fakir ehalinin bu muhitte toplanmış olmasıdır. Kırk sene kadar Fransızların işlettiği fabrika, Cumhuriyetin ilânından sonra, bu şekildeki imtiyazların kaldırılması meyanında, 1 Mart 1925 tarihinde Devlet İnhisarları İdaresi altına girdi. Fabrika, kurulduğundan itibaren uzun müddet sadece tütün işlemiş, 1900 senesinde sigara imâline başlamıştır. Esasen ilk sigara makinası da Durant adında bir Fransız tarafından 1875 tarihinde, bugünkünün temeli olan ve ancak saatte 1500 sigara saran, daha mütekâmili ise 1900 senesinde yapılmıştır. İlk senelerde günlük ihtihsali 8000 kilo sigaralık tütün olan fabrika, İstanbul piyasasındaki her nevi ile hususî siparişe göre sigara imâl eder. Bugünkü günlük istihsali ise 47.000 kilo sigarayı bulur, ki bu da memleket ihtiyacının üçde birini, İstanbul ihtiyacının hemen hemen tamamını karşılar. Fabrika, 8.300 m2 lik geniş bir araziye yayılmış, her biri dörder katlı olan A, B, C binalarından müşekkildir. Bunlarda A binasında tefrih ve harman işleri, B binasında sigara yapımı ve paketleme işleri, C binasında ise fabrikanın sosyal işleri yapılan fabrika, Müdürlüğe bağlı olan imâlât, Bakım ve İdâre Şeflikleri şeklinde teşkilâtlanmıştır. İmâlat Şefliği, tefrik, harman, kıyım, sigara yapımı, paketleme, ambalâj ve sevk işlerini, Bakım Şefliği; tamirat ve sandık yapımı işlerini, İdare Şefliği ise emniyet ve idare işlerini organize ederler. Fabrikanın, dakikada 1280 sigara kesen 69 sigara makinası, 48 poşet paketleme makinası ve 3 tane de filtre makinası vardır. Bu filtre makinaları ithal edilen filtreleri keserek sigaralar eklerler. Fabrikanın yanında ki bir kutu fabrikası, bazı sigaraları paketlemede kullanılan kutuları imâl eder. Fabrikada bütün bu işleri göre 2450 kadar işçi ve 80 memur vazifelidir. Bunların saat ücretleri 160-350 kuruş arasında değişir. Fabrikada bir de, işçi çocukları için çocuk yuvası vardır. Fabrikanın sigara kâğıdı ihtiyacının yarısını İzmit Kâğıt Fabrikası karşılar, yarısı haricden temin edilir; 1962 de Hindistandan alınmaktaydı (temmuz 1962) Özay ASLAN Kıymetli roportaj yazarı merhum Cemaleddin Bildik (B.: Bildik, Cemaleddin), 1948 senesinde Akşam Gazetesinde şu notları neşretmişdir: “Tekelin Cibalideki fabrikasını gezerken insanın bakdıkça bakmak istediği ve dalıp kaldığı en enterasan yeri, sigara yapan makinelerdir. Tütünün o incecik rule kâğıtlar içine dolarak sarılması, yapışması, kilometreler boyunca uzun sigaraların aynı makinede kesilmesi ve paketlere dolması seyrine doyulmaz bir şeydir. “Altmışbeş senelik bir mâzisi olan fabrika müdürü Sami Sunal şu mâlûmâtı verdi. — Bu fabrika, memleketimizdeki sanayi müesseselerinin en eskilerinden biridir, 1883 de kurulmuştur. O zaman günde ancak 1-2 bin kilo tütün işlenirmiş. Eski Reji şirketi istihlâkin artması üzerine fabrikaya bazı ilâveler yapmış. Fakat 1925 te şirket lâğvedilip devlet inhisarına geçtikten sonra fabrikanın istihlâke cevap veremediği görülmüştür. Nihayet tevsi ve ilâvelerle fabrika bugünkü şekle getirilmiştir. Şimdi ise günde 30,000 kilo tütün işlenmektedir. “İlk defa fabrikada ölçdüm, bir sigaranın boyu 68 milimetredir. Çünkü günde 30 bin kilo tütün işleniyor. Bir kiloda 1000 sigara vardır. Günde 30 bin kilo tütün tütün işlendiğine göre günlük sigara istihsali 30 milyon aded olur; bunları uc uca ekler isek 68 milyon metreden 2.040,000 metre eder. Ankara - İstanbul yolu 577 kilometre 577,000 metre olup Cibâli fabrikasındaki sigara imalâtı ekspresten süratli yol almaktadır. Yani ekspres Ankaraya gidinceye kadar, sigaranın ucu Ankaraya vararak dönmekte, bir daha gitmekte ve İzmite kadar avdet etmektedir! “Evvelce günde 1-2 bin kilo tütün işlenirken şimdi 30 bin kilo tütün işlenmesi, şüphesiz, sigara içenlerin çoğaldığını ifade eder. Bıyığını burup, evlenmeden ve kendi başına buyruk olmadan sigara içmek son derece ayıptı. Kadınlardan ise gençler daha ortaokul çağındalarken sigara içmeğe başlıyorlar. Kadınlarımız da daha genc kızlıklarında sigaraya başlıyorlar. Bu arada sigarayı bir moda telâkkisile içenler de vardır. “Bu farkın bir sebebi de şudur ki Reji idaresi zamanında kaçak tütünle sigara saranlar da vardı, hazır sigara sarfiyatı onun için azdı. “Sigara imalâthanesinden sonra enfiye imalâthanesine giderken çuvallar dolusu tütün yaprağı damarları görerek bunların ne işe yaradığını sordum, enfiyenin, puroluk tütünlerden çıkarılmış bu kuru damarların toz haline getirilerek yapıldığını öğrendim; ve yine öğrendim ki bizde, enfiye sarfiyatı ayda 3-4 yüz kilo etrafında imiş; sigara sarfiyatı artmış, enfiye tiryakiliği 10-15 yıl evvelki halini muhafaza ediyormuş. Hayli geniş bir sahayı kaplıyan fabrikada, kutu kısmı hariç, 2162 işçi vardır. Fabrikanın 16 kişilik bir de mükemmel itfaiye teşkilâtı vardır. İtfâiyeye işçilerden de 20 kişilik bir yardımcı ekip verilmişdir. Fabrikanın her tarafı elektrikli düğmelerle itfaiye salonuna bağlı bulunmakta, herhangi bir yerde yangın olunca bu düğmelere basmak, itfaiyeyi çağırmak için kâfi gelmektedir. Hattâ o düğmelere basılınca müdiriyet odasındaki ampul de yanmaktadır. Bu suretle yangın, saniyesi saniyesine fabrikanın en mesul idarecisine de haber verilmiş oluyor. 1500 ü kadın 662 si erkek 2162 işçisi bulunan Tekelin Cibali sigara fabrikasını; imalâthaneleri, hastanesi, çocuk yuvası, bakkaliyesi, okulu, itfaiye ve spor teşkilâtı, sendikası, lokantası vesairesi ile, ve emniyet teşkilâtı ve memur kadrosile âdetâ 2500 nüfuslu bir küçük kasabadır. “Birinci, asker ve köylü sigaraları gibi zarf paketler içindeki sigaraları makineler dolduruyor. Mukavva kutulardaki sigaralar da kadın işçiler tarafından elle doldurulmaktadır. Paket dolduran genç kızların bir makine sürati ile çalışmaları seyredilmeye değer. Kızlar, sigaraya süratle el atıp bir avuç alıyor ve çarçabuk hizalayarak pakete koyuyor. Birer birer saymak yok! Eller alışmış olduğundan 20 sigaradan ne fazla, ne eksik alıyor. Üç işçiyi kontrol ettim, hiç hata bulamadım. Bir kıza günde kaç paket doldurduğunu sordum: — 3500 paket! diye cevap verdi. — 3500 paket mi? — Evet... Fakat bu, fabrikanın bir rekorudur ve rekor da bendedir. “— Söylendiğine göre en acemisi günde 1000-1500 paket dolduruyormuş... “Paket dolduran kadın işçiler, bazı kayıtlara tâbidirler: 1– Tırnaklar manikürü olmıyacak; 2– Eller, gıcır gıcır yıkanmış ve tertemiz olacak. 3– Kolonya ve esans kullanılmayacak... Geçenlerde Belediye hastanelerinin bozukluğundan bahseden İstanbul milletvekili operatör Mim Kemal Öke’nin Haseki hastanesi hakkındaki ağır sözleri hatırlardadır. Hususî fabrikaları gezen Mim Kemal, bu fabrikalardaki sıhhî teşkilâtın bozuk olduğunu işçi milletvekili Ali Rizaya söylemiş, o da Mim Kemali Cibali fabrikasına getirerek: — Bir kere de buradaki sıhhî teşkilâtı görün, demiş. “Fabrikanın 3-6 yaşlar arasında 116 çocuğun cıvıldaştığı bir çocuk yuvası vardır; bu yuva için operatör Mim Kemal Öke sıhhî teşkilâtı ve bilhassa çocuk yuvasını, “memlekette nümune olabilecek bir teşkilât” demişdir.”