Üçüncü Sultan Selim’in son zamanları ile Dördüncü Sultan Mustafa ve İkinci Sultan Mahmudun Yeniçeri Asker Ocağını kaldırdığı 1826 tarihine kadar olan devrinde İstanbul bıçkınları ve havâî meşreb gencleri arasında moda olmuş bir kiyâfet ve tuvalete verilmiş isimdir. Yalın ayak, baldırı çıplak, göğüs bağır açık şehbaz cundabaz gemici kalyoncu kiyâfetinden mülhem olduğu, ve İstanbul halkının da Cezâyirlileri şehbaz ve şehlevend gemiciler olarak tanıdığı içindir ki bu kiyâfete Cezâyir Kesimi adı verilmişdir. Muhakkak ki arada mühim farklar vardır, fakat zamanımızın enzistansiyalist âsî gencliği kılık kıyâfeti bir asır evvelki Cezâyir kesimli delikanlıları hatırlatır. Başa sarık, bele de kuşak olarak gaayet kiymetli bir Hind veyâ İran şalı sarılırdı. Mutlak fakrü zâruret içinde olan genclerden kendisini bu havaya kapdıran şal uğrunda iffetini fedâ etmekden çekinmezlerdi. O devrin bir şâiri olan Enderunlu Vâsıfın bir şarkısında bu acı hakikat pek açık gösterilmişdir: Zülfün düşer kaş üstüne Keh çeşmi ayyaş üstüne Neyse recân baş üstüne Tek sen beyim yâr ol bana Yolunda ey nevres nihâl Olsun fedâ mecmûi mâl Bir şal nedir çift ile al Tek sen beyim yâr ol bana Serince ve soğuk havalarda omuza bir Cezâyir bornusu atılırdı. Bel şalına bir yatağanla bir tabanca yerleştirilir, yatağının ka...

Üçüncü Sultan Selim’in son zamanları ile Dördüncü Sultan Mustafa ve İkinci Sultan Mahmudun Yeniçeri Asker Ocağını kaldırdığı 1826 tarihine kadar olan devrinde İstanbul bıçkınları ve havâî meşreb gencleri arasında moda olmuş bir kiyâfet ve tuvalete verilmiş isimdir. Yalın ayak, baldırı çıplak, göğüs bağır açık şehbaz cundabaz gemici kalyoncu kiyâfetinden mülhem olduğu, ve İstanbul halkının da Cezâyirlileri şehbaz ve şehlevend gemiciler olarak tanıdığı içindir ki bu kiyâfete Cezâyir Kesimi adı verilmişdir. Muhakkak ki arada mühim farklar vardır, fakat zamanımızın enzistansiyalist âsî gencliği kılık kıyâfeti bir asır evvelki Cezâyir kesimli delikanlıları hatırlatır. Başa sarık, bele de kuşak olarak gaayet kiymetli bir Hind veyâ İran şalı sarılırdı. Mutlak fakrü zâruret içinde olan genclerden kendisini bu havaya kapdıran şal uğrunda iffetini fedâ etmekden çekinmezlerdi. O devrin bir şâiri olan Enderunlu Vâsıfın bir şarkısında bu acı hakikat pek açık gösterilmişdir: Zülfün düşer kaş üstüne Keh çeşmi ayyaş üstüne Neyse recân baş üstüne Tek sen beyim yâr ol bana Yolunda ey nevres nihâl Olsun fedâ mecmûi mâl Bir şal nedir çift ile al Tek sen beyim yâr ol bana Serince ve soğuk havalarda omuza bir Cezâyir bornusu atılırdı. Bel şalına bir yatağanla bir tabanca yerleştirilir, yatağının kabzası ve tabancanın kundağı şal kıvrımının dışında bırakılırdı, şalın bir ucu da yere sarkıtılır, yürürken o şak ucu, topuk ardınca yerde sürünürdü. Yine Vâsıf bu nümâyişi şöyle övüyor: O gül endâm bir al şâle bürünsün yürüsün Uca gönlüm gibi ardınca sürünsün yürüsün Sırta bezden yâhud bürüncükden (B.: Bürüncük) bir ten gömleği giyilirdi. Bu gömleğin yakası aslaa iliklenmez, açık durur, hattâ önü öylesine açılırdı, göğsünde meme Tomurcukları bilhassa teşhir edilirdi. Bu sîne ve meme başı teşhîri nümâyişi içinde bâzı aşırı bıçkınlar (B.: Bıçkın) ten gömleğini hiç giymezlerdi. Göğsü kıllı veya kıllıca olan şehbazlar o kılları ustura ile tıraş ederler, yalnız tam göğüs tahtasının ortasında ve iki meme tomurcuğu arasında sekiz on telden bir tutam kıl bırakırlar, bu kıllara birer küçük inci geçirip düğümlerler, kılın birine de bir mâvi nazar boncuğu takarlardı; bu incili ve nazar boncuklu acâib püsküle de “Sîne Perçemi” derlerdi. Bu havada olub da göğüsleri henüz kullanmamış mürâhik oğlanlar sîne perçemi salacakları zamanı iştiyâk ile beklerler, hattâ bir kısmı, kıl bitirme hassası olduğu söylenen bir takım yağlar, pomadlar kullanırlardı. Bir körpe delikanlının sîne perçemi salması, bıçkınlı, itlik yolunda bir basamak daha yükselmesi bilinirdi. Ten gömleği üstüne yahud çıplak ten üstüne, gencin kudretine göre som sırma işlemeli, veyâ sâde kaytanlı bir câmedan (B.: Câmedan), fermene (B.: Fermene), cebken (B.: Cebken) giyilirdi; altında aynı kumaşdan ve aynı işlemeleri süsleri taşıyan kısa bir diz çağşırı geçilirdi, ki çağşırın paçaları diz kapağının dört beş parmak üstünde kalırdı, öylesine ki, zamanımızdaki deniz mayolarından tek farkı, paça ağzının ağıcık daha bol ve ağının gaayetle bol, önden iki bacak arasına, arkadan da butlar üstüne kıvrım kıvrım dökülmesiydi. Yaz ve kış aslaa çorab giymezlerdi; topuklardan diz kapaklarının üstüne kadar iki bacak tamamen çıplakdı. Yazın sokakda da çıplak ayakla, dal taban dolaşmak makbul nümâyişdi. Fakat ayaklarına bir şey geçirmek isteyenler “Kalyoncu Yemenisi” de denilen bir “Galata Yemenisi” giyerlerdi. Bu yemeninin hususiyeti, arka kısmının gaayet az oluşu idi, ön kısmının üstünün de gaayet az oluşu idi, yâni, arkadan topuğu bitimine kayın şöyle bir tutardı, kendi tâbirleri ile bir mürâhik tüysüz oğlan ise “Elma Topuk”, bir şehbaz fetâ ise “Yumru Topuk”, bir çârebrû, dört kaşlı yiğit ise “Gülle Topuk” hemen hiç kapanmamış olurdu. Mâhud yemeninin üst ön kısmına gelince, orası da ayak parmaklarının ancak tırnaklarını örter, parmak aralarının görünmesi şart idi. Bu bıçkın, it kılığı İstanbul genclerini öylesine sarmışdı ki, ayak takımı esâfil ve erâzilin çıkardığı bu moda, orta tabaka şöyle dursun en kibar, en asil âilelerin evlâdlarını da cezbetmiş, peşlerinde lalar, uşaklar dolaştırılan nice beyzâdeler ve paşazâdeler bu Cezâyir Kesimi hayta kılığı ile İstanbul sokaklarında yalın ayak, baldırı çıplak, daltaban yıllarca kaldırım depmişler, kuşak sürümüşlerdir. Pek nazlıları da altlarında bir küheylân, som sırmalı eğerlerin gümüş üzengileri çıplak ayakları ile basarak, ellerinde sapları elmaslı ipek şemsiyeler, sırmalı Cezâyir Kesimleri ile haşarât alkışı toplamışlardır. Yukarda da kaydettiğimiz gibi bu bıçkınlık hevesi pek genci bir takım erâzilin ve bilhassa yeniçeri kabadayı ve haytalarının pis arzûlarına bâzîçe yapmışdır. Son yeniçerilerden Eminönündeki Çardak İskelesindeki 56. Orta Kolluğu çorbacısı ve halk şâiri Galatalı Hüseyin Ağa Cezâyir Kesimli atlı bir beyzâdeyi, kolluk yanında kendisi tarafından işletilen ve bir haşarat yatağı olan mükellef yeniçeri kahvehânesine şöyle dâvet etmektedir: Medhideyim sizlere beyzâdemi Cezâyir kesimi libâsı şanlı Ellialtı yoldaşların hemdemi Ham gümüş baldırı orta nişanlı Samur kaş altında âhular yatar Lâhurî şallı ol bıçkın şehbazın Görse ger Köroğlu pabucun atar Dam üstüne nazlı güzel Ayvazın Bıçkın edâ topuk vurur şehlevend Âyîne sînesi inci perçemli Dayı çalımdır ol kaddi bülend Kim sevmez bir böyle şehrî güzeli Altın üzengide pâyi billûru Deste almış nar çiçeği şemsiye Buyur gel kahveme gözümün nûru Teşrîfine alkış tutar fıskiye Kehrûbâ çubuk hem fagfurî fincan Hem pâyin bûs ider köleniz vardır Fedâdır râhine olsa ger bin can Nikaabı hicâbın yüzünden kaldır Bu beyzâde tasvirinin altında ayak takımından da üç delikanlıdan isimleri kaydedilerek bahsedilmişdir: Kayıkçı Halim: Yalın ayak şap şap yürür merdâne Kayıkcı civanı Halim bir dâne Ellidokuz nişanlıdır dilâver Eşi varsa çıksun heman meydâne Salıpazarının civan kopuğu Beylik bilür küt küt vurma topuğu Kaldırımı yalın ayak döver de Mercan kakmalıdır kiraz çubuğu Kalyoncu kolluğu Çeşmeymeydanı Parmakla gösterir ol nev civanı İnce belde bin kuşluk şâlini Reşk ider görse ger Keşmir Sultanıu Yelkenci Memiş: Albenisi samur saçda dal fesde Kâkülün sevurmuş şûhi nevreste Kaptanpaşalıdır destinde ferman Ebrûvanın çatmış çeşmânı meste Cezâyir kemisi beyazlar giymiş Şalvarın paçası topuğa değmiş Süal iderseniz ismi şerîfin Yelkenci güzeli Karagöz Memiş Ya efendim lâhuri şal kuşağı Ucun yerde sürür belden aşağı Ferâzı zirvei tûri nahvetde Beyzâde sanırsın kopuk uşağı Kalaycı Temel: Ne disem o şûhin şânında azdır Şol civelek tâze fetâ da lâzdır Altde döşek üstde yorgan yuk iken Cezâyir kesimli bıçkın haylazdır Kapkaradır yüzü hem el ayağı Bele acem şalı sarmış kuşağı Bir garib zemâne içre düşdük ki Ne mümkin kibardan tefrik uşağı Tophâne gülüdür civânı mühmel Savurur top ipek kâkülün tel tel Kimdir deyû sual iderseniz ger Soyu sopu güzel Kalaycı Temel 1808 de Alemdar Mustafa Paşa Rumeli âyanları ile gelip bir saltanat darbesi ile Dördüncü Sulan Mustafanın yerine İkinci Sultan Mahmudu tahta çıkardığı zaman İstanbul gencleri bu acaâib it kılık ve kıyâfetinde bulmuş idi. Evlâd, ve bilhassa oğul terbiyesi bakımından çok kıymetli hâtıradır: Alemdarla beraber İstanbula gelen Rumeli âyanlarından Serezli İsmail Bey, taht şehri İstanbulu görsünler diye 16 ile 18 yaş arasında bulunan iki sevgili oğlunu da alıp getirmişdi. Kendisi şehir içinde bir konak tutup oturmaya lüzum görmemiş, kısa bir zaman kalacağı için Çırpıcı Çayırında askerlerinin ordugâhında çadırda oturuyorlardı. Her gün iki küçük delikanlıyı, yanlarında akıllı uslu birkaç adamı ile şehri gezib görmeye gönderiyordu. Cezâyir kesimi bir it kılığı olmakla beraber, gencliğin güzelliği teşhir bakımından pitoreskdi. İstanbulun kibarzâdeleri gibi Serezli İsmail Bey zâdeler de onun câzibesine kapıldılar, ve İstanbulun en namlı terzilerinden birine gaayet tez dikmek tenbihi ile birer kat Cezâyir kesimi câmedan ve çağşır sipâriş ettiler, namlı bir yemeniciye de birer çift Galata Yemenisi ısmarladılar. Yanlarındaki adamlar bunu beye haber verdi. Ciddî, çok sert, ve evlâdları ile yüz göz olmamış bir baba olan İsmail Bey, iki oğluna da hak ettikleri dayağı atabilirdi, ve o apaş kılığına girmelerini şiddetle men edebilirdi, fakat oğullarının sâir bendegân nazarında kücük düşeceklerini düşünüldüğünden, kızgın bir baba gibi değil, işini çok iyi bilir bir mürebbî oldu. Evvelâ sipârişleri alan terzi ile yemeniciye haber yolladı: “Çocukların istediklerini benden emir almadıkca vermesinler, yetişmedi desinler, yoksa kendilerini dükkânlarının kapusuna asar, dükkânı da leşlerinin üstüne yıkarım!..” diye bir tehdid savurdu. Sonra kendi kapusunda seyis, aşçı yamağı, saka, hammal ayak takımı horanda genç ve soytarı, dalkavuk boyundan adam varsa hepsine hazır aldırttığı Cezâyir kesimi esvablar giydirtti, ve askerlerine o yalın ayaklı baldırı çıplakları alaya aldırttı. Bunu gören âyanzadeler de sipâriş ettikleri esvab ve yemenileri aldırtıp giyemediler. Müverrih Şânîzâde Atâulah Efendi hicrî 1224 (milâdî 1809) vakaları arasında o apaş kıyâfeti ve modası üzerine şunları yazıyor: “Sefîhâne süslenmekden sakınmak islâmiyet şiârından iken zamanımızın halkı birbirinden görerek, cehâlet, nâdanlık ve bilhassa ar ve edeb noksanlığından delikanlılar kadınlar gibi süs ve âlâyişe düşmüşdü. Hele avam ve ayak takımı, insanlık kadir ver îtibârını kıyâfet ve kılıkla sandılar âlâsından ve âdîsinden türlü türlü acâib tarzda giyinip kuşandılar, meselâ bostancı baratayı (B.: Barata), serdengeçti destarı, iç ağası üst kaftanı ve kavuğu, yobaz softa tetimmesini terkedip kimi başına cezâyirî ve kimi lâhûrî ve keşmîrî ve kimi de rizâî ve marpiç şal sarınarak tersâne hademesi gibi bir heyet peydâ ettiler, kimi burnus, diz çağşırı ve tozluk giyip beline gümüş kakmalı yatağın bıçağı takarak meyhâne ve kârhâne ve mesîre ve kahvehânelerde fodulluk edip dolaştılar. Uygunsuzluk edip kavga çıkarıp yakalandıkları zaman da sorguya çekilince kimi bayrakdar, kimi içağası, kimi bostancı ve eski püskü bir yâdigâr olduğu anlaşıldı. Herkes bir acâib kıyâmetle bî pervâ icrâyı habâset ederdi. Bir takımı şer’an ve aklen memnû, ağı yerde sürünür kaftan giyer, sünnet çocukları gibi ağlarını tutup yürürlerdi. Ayaklarına ucu hanımiğnesi, üstü ayağının yarısını örtmez, parmaklarının bitişik yerleri görünür pabuçla dolaşır..” (Resim: Sabiha Bozcalı)