Devlet eliyle çıkarılmış ilk Türk gazetesi “Takvîm Vekaayi” den sonra devlet yardımı gören şahsî teşebbüs ile çıkmış yarı resmî ikinci Türk gazetesi. İstanbul Ansiklopedisinde bu gazetenin tarihcesinin tesbitini, bu sahâda en sağlam bilgiye sahib, geniş tetkiklerde bulunmuş muharrir Cemal Kutay’dan recâ etmiş, ve sayın C. Kutay da 1963 yılı Şubat ayında vâki bu recâmızı kabul etmiş, bu maddeyi gereği gibi yazacağını vaad etmişdi. Fakat biz bu şehir kütüğünde kalem arkadaşlarımıza kıymetlerine bahâ biçilmez yardımları karşılığı en küçük bir telif hakkı ödeyemediğimiz için, recâmızı iki defa tekîden bildirdikden sonra, fazlaca ısrar edemedik. Sayın C. Kutay’ın yazısı bu satırların matbaaya tevdiği gereken zamana kadar elimize geçmediği için, biz de sayın yazara güvenerek Cerîdei Havâdis koleksiyonları üzerinde bizzat meşgul olamadığımızdan, aşağıdaki satırları kaydetmekle iktifâ zaruretinden kaldık. Ahmed Rasim “İstibdaddan Hâkimiyeti Milliyeye” adlı eserinin ikinci kitabında: “Hicrî 1247 senesi cemâziyelûlâsının beşinci günü (Ekim 1831) intişar eden Takvîmi Vekaayî’den dokuz sene sonra, yâni hicrî 1256 senesinde (M. 1840) Cerîdei Havâdis nâmı ile yarı resmî bir gazete daha intişar etmişdir. Cerîdei Havâdis İngiliz tebaasından Vilyam Çörçil (William Churchill?) nâmında biri taraf...

Devlet eliyle çıkarılmış ilk Türk gazetesi “Takvîm Vekaayi” den sonra devlet yardımı gören şahsî teşebbüs ile çıkmış yarı resmî ikinci Türk gazetesi. İstanbul Ansiklopedisinde bu gazetenin tarihcesinin tesbitini, bu sahâda en sağlam bilgiye sahib, geniş tetkiklerde bulunmuş muharrir Cemal Kutay’dan recâ etmiş, ve sayın C. Kutay da 1963 yılı Şubat ayında vâki bu recâmızı kabul etmiş, bu maddeyi gereği gibi yazacağını vaad etmişdi. Fakat biz bu şehir kütüğünde kalem arkadaşlarımıza kıymetlerine bahâ biçilmez yardımları karşılığı en küçük bir telif hakkı ödeyemediğimiz için, recâmızı iki defa tekîden bildirdikden sonra, fazlaca ısrar edemedik. Sayın C. Kutay’ın yazısı bu satırların matbaaya tevdiği gereken zamana kadar elimize geçmediği için, biz de sayın yazara güvenerek Cerîdei Havâdis koleksiyonları üzerinde bizzat meşgul olamadığımızdan, aşağıdaki satırları kaydetmekle iktifâ zaruretinden kaldık. Ahmed Rasim “İstibdaddan Hâkimiyeti Milliyeye” adlı eserinin ikinci kitabında: “Hicrî 1247 senesi cemâziyelûlâsının beşinci günü (Ekim 1831) intişar eden Takvîmi Vekaayî’den dokuz sene sonra, yâni hicrî 1256 senesinde (M. 1840) Cerîdei Havâdis nâmı ile yarı resmî bir gazete daha intişar etmişdir. Cerîdei Havâdis İngiliz tebaasından Vilyam Çörçil (William Churchill?) nâmında biri tarafından tesis edilmişdir. Hicrî 1290 da (M. 1873) Ebüzziya Tevfik Bey tarafından neşredilmiş Salnâmei Hadika’da görmüş olduğumuz “Türk Gazetelerinin Terâcimi Ahvâli” isimli makaaleyi aynen iktibas ediyoruz” diyor. Ahmed Rasim’in aynen neşrettiği makaale şudur: “Cerîdei Havâdis tesis edildiği 1256 (1840) senesinden 1277 (1860) senesine kadar yirmi bir yıl haftada bir defa (haftalık gazete) neşredilir, ve bir nüshası, o vaktin râyici ile üç buçuk kuruşa satılırdı. İptidâi neşrinde bir sene kadar halkın rağbetini celbetmek için ilân dağıtılır gibi müvezzîleri rast geldiğine bâdihavâ verirlermiş. Hizmeti ise Avrupa’nın sırf eğlenceden ibâret olan letâifi vukuuâtına, ve Amerika ile Hind ve Çinin, o zamanlarca hemen tahkiki muhâlâtdan olan, acâibâtına terceman olmakdan ibâret idi. Müessisi devletden 2000 kuruş maaş alırdı. Müşterilerin ekserisi havas ile memurîni devlet ve vülât (vâliler) dan ibaret idi. Mâmâfî îrâdı masrafına maa ziyâdeten kifâyet ederdi. Hattâ Kırım Muhârebesi Cerîdei Havâdis için bir devri mes’ud olmuşdur, çünki halk ara sıra çıkardığı ilâveleri, kıtlık zamanında ekmek kapışır gibi yağma eder ve makinaları basmaya yetişemezdi. Cerîdei Havâdis, memleketimizce fevkalâde olarak böyle bir devir dahi geçirmiş olduğu halde ne şeklini, ne lisânını ve ne de vazifesini ıslâh etmeyi hatırına bile getirmiyerek deve yürüyüşünden ayrılmamış iken Tercemânı Ahval gazetesi (Âgâh Efendi’nin çıkardığı ilk müstakil, gayri resmî Türk gazetesi; B.: Tercemânı Ahvâl) çıkar çıkmaz onu istirkaab ile yevmî, fakat üçde ikisi hikâye, ve üçde birinin yarısı havâdis ve diğer yarısı ilân olarak iki sayfadan ibâret bir ilâve neşrine başladı ki sonra iki sayfa daha ilâvesi ile buna Ruznâmei Cerîdei Havâdis nâmını verdi. İki üç sene de bu hal ile devâm eyledikden sonra hacmini büyüterek şimdiki şeklinde (?) neşrine başladığı gün bir makaale ile babası olan Cerîdei Havâdisin kûşei refâğı ihtiyar etmesi cihetiyle kendisi zamanın ihtiyâcâtına muvafık hizmet edeceğini ilân etmiş idi ki bir hayli zaman hâlen ve kaalen güzel bir yolda devam ve muahharen bâzı efâdıl ve eâzımın iâneyi maddiye ve mâneviyelerine dahi mazhar olarak haylice rağbet hâsıl edebilmişdi. Görülüyor ki Cerîdei Havâdis Sultan Abdülmecid’in cülûsundan bir sene sonra intişar etmiş ve müşâriileyhin irtihâli senesi olan 1277 senesine kadar rakibsiz, memâliki Osmâniyede yegâne yarı resmî gazete olarak kalmışdır. Demek ki Sultan Mecid devri matbûat noktai nazarından hayli vakit kaybetmişdir.” Avukat Abdürrahman Âdil Bey merhum da “Matbûât Hâtıraları” adındaki makaalelerinin birinde şunları yazıyor: “Cerîdei Havâdisi İngiliz Vilyam Çörçil kurdu, Münif Efendi (sonra Maarif Nazırlarından ve devrin seçkin bilginlerinden Münif Paşa) de muharrirliğini yapdı. Yevmî (?) bir yaprak olarak çıkardı, sonra iki yaprak oldu, asıl adı Ruznâmei Cerîdei Havâdis idi, Çörçil 1262 - 1263 (M. 1845-1846) de öldü, gazete oğluna kaldı, devletten 2500 kuruş maaşı vardı” diyor. Bu satırlarla Ebüzziya’nın söyledikleri arasındaki tezadlarda elbet ki Ebüzziya’ya güvenilecekdir. Zirâ ortada gazetenin koleksiyonları da vardır. Ebüzziya Tevfik Bey Cerîdei Havâdisin ilâvelerini müezzilerle dağıttığını söylüyor, bunları zamanımızdaki gazete müvezzileri zannetmemelidir, gazetenin aylıklı veya gündelikli adamlarıdır. Gazeteler uzun zaman tütüncü, tönbekici, yazıcı (arzuhalci) dükkânlarında satılmışdır, Cerîdei Havâdisin 27 Ramazan 1276 tarihli (Nisan 1860) ve 984 numaralı nüshasında şöyle bir ilân vardır: “Üsküdarda bulunan zevât Cerîde çıkdığı gün alamayub birkaç gün arası geçdiğine binâen bundan böyle Üsküdarda Yeni Camii şerif sebilhânesi önünde yazıcı Osman Efendinin dükkânında bulundurulacak ve fiatı maktûei mâlûmesi ile satılacakdır”. Cerîdei Havâdis dört yaprak olarak çıkdığı ve hacmini büyüttüğü zaman 27,5X41 santim eb’adında bir kâğıda basılmış ve sayfaları üç sütun üzerine tertip edilmişdir. Gazetede hemen hiç değişmez bir halde dört başlık görülür: 1 – Havâdisâtı Dahiliye (İç Haberler): Rütbe alanlar, tâyinler, nakiller, İstanbul’a gelen mâruf ecnebiler, iç haberler, cinayetler, cinâyet mahkemeleri kararları, yangınlar, hırsızlıklar, şekâvet haberleri; 2– Havâdisâtı Ecnebiye (Dış Haberler); 3 – Meskûkât (Borsa Haberleri); 4– İlân. İç haberler ve ilânlar arasında cemiyet ilmi, tarih, folklor ve bu arada bilhassa İstanbul hayatı ve tarihi bakımından çok mühim kayıdlar vardır, uzun bir zaman İstanbulun, dolayısı ile Türkiyenin tek yarı resmî gazetesi olduğundan tek kaynak halindedir. Ev, konak, yalı satışları için verilen ilânlarda binâlar hakkında tafsilât da kaydedilmişdir ki, hâlen örnekleri hemen hiç kalmamış o eski evler hakkında mübhem de olsa bir fikir vermektedir, ayrıca İstanbul’un içtimâî seviyesi de görülmektedir. Meselâ 1276 (1860) yılında bir atcanbazı olan Ahmed Ağanın nasıl bir hayat seviyesine sâhib olduğunu dul zevcesinin verdiği şu satış ilânı açık olarak göstermektedir: “Fatih civârında Yeni Hamam kurbinde Sinan Ağa Mahallesinde cadde üzerinde alt ve üst katda ve harem ve selâmlıkda büyük ve küçük 14 oda, müteaddid sofalar ve sandık odası, kiler, ve ahır ve hamam, ve akar tatlı suyu, ve erkek ve kadın aşçılarına elverişli ve kullanışlı mutfak, ve 6000 arşından mütecâviz meyve ağaçlı harem ve selâmlık bağçeleri, ve bağçede altlı üstlü iki odası ve sofası olan köşk olduğu halde müteveffâ Canbaz Ahmed Ağanın zevcesi Fatma Hanımın konağı satılık olup istek edenleri içinde bulunanların gezdireceği, ve pazarlığı dahi onlarla olacakdır”. Cerîdei Havâdis’in azametli koleksiyonu üzerinde çok emek vererek çalışacak bir kalem sâhibi millî kütübhânemize tarihimiz ve cemiyet hayatımız bakımından çok kıymetli vesikalarla dolu monoğrafiler verebilir. Cerîdei Havâdis’in 1000 numaralı nüshasının birinci sayfası