Büyük bir ilim ve şefkat ocağı olan Dârüşşefakayı (Darüşşefaka Lisesini) kuran ve bu bir asra yaklaşan bir zaman içinde bu müesseseyi emsalsiz ciddiyet ile idâre eden, vatanımıza binlerce kıymetli insan yetişdirme imkânı sağlayan büyük cemiyeti; bir ara ismi “Türk Okutma Kurumu” na çevrilmiş, fakat bu isimde başka bir dernekle karıştırıldığı için tekrar eski ismini almışdır; kısa bir müddet sonra adı yine değiştirilmiş, “Dârüşşefaka Cemiyeti” olmuşdur, hâlen bu son isim altında çalışmaktadır. Kendisi de Darüşşefakanın âguuşî şefkatinde yetişmiş olan eski belediye mektubcusu merhum Osman Nuri Ergin “Türkiye Maarif Tarihi” adındaki eserinde bu hayır cemiyetinin kuruluşunu şöylece anlatıyor: “Hicrî 1272 (milâdî 1855) de ıslahat fermanının neşrinden sonra şimdi azlık dediğimiz gayri müslim unsurlar yâni ermeniler, rumlar ve musevîler, hattâ ecnebîler İstanbulun ötesinde berisinde kiliselerinin ve cemaatlerinin yardımı ile temin ettikleri iânelerle büyük büyük mektebler yaparak veya açarak kendi çocuklarını okutmaya başladıklarını, ve bu mekteblerden çıkanların hayat ve ticaret sahalarında iyi mevkîler edindiklerini gören bir kısım müslümn mütefekkirleri tıbkı onlar gibi fakir müslüman çocuklarını okutmak ve onlara hayatda lâzım olacak derecede bazı şeyleri öğretmek istemişlerdi. “Bu...

Büyük bir ilim ve şefkat ocağı olan Dârüşşefakayı (Darüşşefaka Lisesini) kuran ve bu bir asra yaklaşan bir zaman içinde bu müesseseyi emsalsiz ciddiyet ile idâre eden, vatanımıza binlerce kıymetli insan yetişdirme imkânı sağlayan büyük cemiyeti; bir ara ismi “Türk Okutma Kurumu” na çevrilmiş, fakat bu isimde başka bir dernekle karıştırıldığı için tekrar eski ismini almışdır; kısa bir müddet sonra adı yine değiştirilmiş, “Dârüşşefaka Cemiyeti” olmuşdur, hâlen bu son isim altında çalışmaktadır. Kendisi de Darüşşefakanın âguuşî şefkatinde yetişmiş olan eski belediye mektubcusu merhum Osman Nuri Ergin “Türkiye Maarif Tarihi” adındaki eserinde bu hayır cemiyetinin kuruluşunu şöylece anlatıyor: “Hicrî 1272 (milâdî 1855) de ıslahat fermanının neşrinden sonra şimdi azlık dediğimiz gayri müslim unsurlar yâni ermeniler, rumlar ve musevîler, hattâ ecnebîler İstanbulun ötesinde berisinde kiliselerinin ve cemaatlerinin yardımı ile temin ettikleri iânelerle büyük büyük mektebler yaparak veya açarak kendi çocuklarını okutmaya başladıklarını, ve bu mekteblerden çıkanların hayat ve ticaret sahalarında iyi mevkîler edindiklerini gören bir kısım müslümn mütefekkirleri tıbkı onlar gibi fakir müslüman çocuklarını okutmak ve onlara hayatda lâzım olacak derecede bazı şeyleri öğretmek istemişlerdi. “Bu mütefekkirleri ilk önce bu hayırlı yola sevk eden bilhassa esnaf çırakları olmuşdur. Sabahları Büyükçarşıya giden esnaf çıraklarının çarşı açılıncaya kadar çarşı kapusu önünde, kahvehâne ve çaycı dükkânlarında boş vakit geçirdikleri görülerek, boş geçen şu zamandan istifade ile onları biraz okuma yazma ve hesab öğretmek, ve bâzı ahlâkî ve içtimâî esaslar telkin etmek maksadı ile bu mütefekkirler hicrî 1281 (milâdî 1865) de “Cemiyeti Tedrisiyyei İslâmiye” adında bir cemiyet kurmuşlardır. “Cemiyetin kurucu âzâları şu zatlerdir: Yusuf Ziya Bey (Bu cemiyet fikrini ortaya ilk koyan zat, sonra maliye nazırı Yusuf Paşa olacaktır) Ahmed Muhtar Bey (Müşir Gazi Ahmed Muhtar Paşa), Vidinli Tevfik Bey (meşhur matematik bilgini müşir Vidinli Tevfik Paşa), Ali Nakî Efendi (ilk mebusan meclisinde Trabzon mebusu). “Diğer azalar şu zatlardır: Sikkezenbaşı Abdülfettah Efendi, âmedî hulefâsından Memduh Bey( dâhiliye nâzırı Memdut Paşa), terceme odası hulefâsından Mehmed Âsım Bey (Peşte konsolosu) mezâhib odası hulefâsından Mustafa Refik Bey (adliye nâzırı Manyâsîzâde Refik Bey), terceme odası hulefâsından Sâdullah Bey (Viyana sefiri Sâdullah Paşa), Anadolu vâridat mümeyyizi Galib bey (evkaf nâzırı Galib Paşa), defterhâne başkâtibi Nazmi Bey, hâriciye mektubi kalemi hulefâsından Mahmud Ekrem Bey (şâir edîb Recâîzâde Ekrem Bey), mirilivâ Mehmed Selim Paşa, bahriye muhasebecisi İzzet Bey, Topçu Mektebi fenni mimâri muallimi yüzbaşı Ali Bey, Harbiye îdâdisi farisî muallimi Cebbar Efendi, esham muhasebesi mühimme odası hulefâsından Mehmed Râşid Bey, Seraskerlik mübâyaat kalemi hulefâsından Cemal Bey, Beykoz nâibi Mûsa Kâzım Efendi, Bâbıâli terceme odasından Ahmed Kâmil, Ahmed Rifat, Mehmed rifat Beyler, Dâri Şûrâyi Askerî âzâsından Mehmed Selâmi Paşa, Meclisi Has âzâsından miralay Ahmed Râşid Bey, erkâniharb kaymakam Osman Nuri Bey, Dr. Kırımlı Aziz Bey, Dr. Binbaşı Hüseyin Sabri Bey, Harbiye nezâreti hulefâsından Mehmed Tevfik Bey, Emin Bey. “Önce Büyük Kapalı Çarşının Örücüler Kapusundaki sibyan mektebi bu işe tahsis edilmiş, fakat tâmir edilip tedrisâta başlamadan yanmışdır. Bunun üzerine Bayazıdda Simkeşhâne binâsı köşesinde ve sebil üstünde Emetullah Vâlide Sultan Mektebi Evkaf tarafından tâmir ettirilerek bu işe tahsis olunmuşdur. “O zamanın büyük gazetelerinden Tasfiri Efkâr bu hâdiseyi şöyle anlatıyor: Eshâbı zârûriyeye mebnî vaktiyle okuyub yazmaya muvaffak olamayan her sınıf ahâlii müslimeye akaaidi diniyeyi tâlim ile az vakitde mektub, sened ve evrâkı sârei kıraat ve tahrir edecek mertebe tahsîli liyâkat ettirmek niyeti hayriyesi ile ve Cemiyet Tedrisiyyei İslâmiye nâme ile bir cemiyet teşekkül etmişdir. Dersler esnaf ve sâireye teshilâta medar olmak üzere Çarşısının küşâdından ve iş zamanı hulûlünden evvelce îtâ olunacakdır... Mektebe devam edecek şâkirdânın kâffesine ders kitabları ile yazı kâğıdları gibi mühimmâtı tahsiliye cemiyet tarafından meccânen verilecekdir. Talebeye sabahları bir buçuk veyâ iki saat Elifbâ ve Kelâmıkadim ve İlmihal ve bazı türkce kitablar ve hesab ve hendese ve coğrafya mukaddemâtı öğretilecekdir. “Tâmir işleri ve sâir hazırlıklar bitirilerek tedrisâta o sene zilkaade aynın başında, yâni 16 mart 1281 (28 mart 1865) de biri elifbâ, ötekisi hesab olmak üzere önce iki ders ile başlanmışdır. “Mektebin tedrisât hususunda az zamanda gösterdiği muvaffakiyet esnaf çırakları arasında o kadar rağbet uyandırmışdır ki mekteb dershânesi talebeyi alamadığından Aksarayda Ebûbekirpaşa Mektebi de cemiyetin idâresine verilmiş, bir kısım talebeye de orada ders verilmeye başlanmışdır. (Aksaraydaki Ebûbekirpaşa Mektebi Çakırağa Camiinin karşısında idi. Bu mektebin başına, cemiyete âzâ olarak katılan Cevdet Efendi isminde bir muallim getirildi, ki bu zât elifbâ öğretmene kolay bir metoda sâhib olduğu için Aksaraydaki mekteb kısa bir zaman sonra Elifbâcı Cevdet Efendi Mektebi diye meşhur oldu). “Dersleri cemiyet âzaları okutuyordu. Yusuf Ziya Bey ve Vidinli Tevfik Bey gibi riyâziye âlimleri bu mekteblerde esnaf çıraklarına hesab öğretmeye çalışmışlardır. Meşhur vatan şâiri Namık Kemal Bey burada fahrî olarak imlâ hocalığı yapmışdır. O Parise gidince bu dersi ali Naki Bey üzerine almışdır. Bayazıdda sebil üstündeki Vâlide Mektebinde tedrisât 1290 (miâdlî 1874) yılına kadar dokuz sene devam etti. “Cemiyet âzaları kendi malları yeni ve büyük bir binâda yeni bir mekteb açmayı düşünürler iken Paris sefirliğinden ayrılarak İstanbula gelen ve cemiyete âzâ olan Sakızlı Esad Paşa açılacak mektebin nasıl bir müessese olacağını târif etti ve hattâ mektebin adını bile koyarak “Dârüşşefekatül İslâmiye” dedi. Esad Paşa ilhâmını Paris civarında gördüğü “Prytanèe militaire de la Flèche” adındaki bir fransız mektebinden almışdı. Darüşşefeka adı cemiyetçe kabul edildi ve hemen faaliyete geçildi. Mektebin inşâsına 1867 de başlandı, yapı 1872 de tamamlandı, ve Dârüşşefekanın kapuları müslüman yetim çocuklara koruyucu iki muazzam kanad bibi açıldı. (B.: Dârüşşefeka, Dârüşşefeka Lisesi)” (Osman Nuri Ergin, Türkiye Maarif Tarihi). Cemiyeti Tedrisiyei İslâmiye, yeni adı ile Dârüşşefeka Cemiyeti bütün türk milletinin gönülden bağlanmış olduğu çok büyük bir hayır müessesesidir. Kurulduğu tarihden bu yana bu cemiyete büyüklü küçüklü pek çok milk, irâd bağışları yapılmışdır, en son en büyük bağışlardan birini General Süreyyâ İlmen yapmışdır ki kendisini dâimâ hayırla andıracakdır. (B.: İlmen, Süreyyâ). Cemiyetin hâlen sâhib olduğu emlâk ve cemiyetin yıllık geliri bu ansiklopedinin konusu dışında kalır. İstanbul Ansiklopedisinin temennisi, Darüşşefeka Cemiyetinin, Darüşşefeka Lisesini bitiren gençlere, batı memleketlerinde ihtisas tahsillerini yapdırma imkânlarını da sağlamasıdır.