Osmanlı İmparatorluğunun eski ordu teşkilâtında Kapukulu asker ocaklarından biri, ve bu ocağın askerleri (B.: Kapukulu Ocakları); bir yaya asker ocağı idi; vâzifeleri, devletin, topdan gayri (B.: Topcu Ocakları) silâh imâli ve onların anbar, depolarının muhafazası, tamiri, bakımı; orduyu hümâyun sefere çıkdığı zaman da, kılıç, tüfek, barut, fitil, kurşun, ok, yay, harbe, mızrak, kalkan, zırh, miğfer, kazma, kürek, balta, merdiven gibi çeşidli cenk silâh ve âletlerini orduya katılıb cebheye götürmek, bunları, Kapukulu Ocaklarının yaya muhârib kıt’alarını teşkil eden yeniçeri birliklerine ihtiyaca göre ve usûlünce dağıtmak, ve kendileri de bilfiil harbe iştirak etmekdi. Cebeci Ocağının her türlü hâlinden ve inzibâtından devlete karşı mes’ul en büyük kumandanları Cebecibaşı Ağa idi. Cebecibaşı Ağanın ve mâiyetini teşkil eden zâbitânın nezâretinde “Cebehâne” adı altında toplanmış olan silâh imalâthaneleri, anbar ve depoları ile “Cebeci Odaları” denilen bu ocak neferlerinin kışlaları Ayasofya civârında idi. Artık kullanılmayan, bir kısmı da büyük harflerin zaferlerin hâtıralarını taşıyan eski silâhlar da, gaayet zengin bir silâh müzesi hâlinde Cebehânede muhâfaza edilirdi. Bu asker ocağının ne zaman kurulduğunu kesin olarak bilinmiyor; Yeniçeri Ocağından sonra kurulduğu muhakkakdır;...

Osmanlı İmparatorluğunun eski ordu teşkilâtında Kapukulu asker ocaklarından biri, ve bu ocağın askerleri (B.: Kapukulu Ocakları); bir yaya asker ocağı idi; vâzifeleri, devletin, topdan gayri (B.: Topcu Ocakları) silâh imâli ve onların anbar, depolarının muhafazası, tamiri, bakımı; orduyu hümâyun sefere çıkdığı zaman da, kılıç, tüfek, barut, fitil, kurşun, ok, yay, harbe, mızrak, kalkan, zırh, miğfer, kazma, kürek, balta, merdiven gibi çeşidli cenk silâh ve âletlerini orduya katılıb cebheye götürmek, bunları, Kapukulu Ocaklarının yaya muhârib kıt’alarını teşkil eden yeniçeri birliklerine ihtiyaca göre ve usûlünce dağıtmak, ve kendileri de bilfiil harbe iştirak etmekdi. Cebeci Ocağının her türlü hâlinden ve inzibâtından devlete karşı mes’ul en büyük kumandanları Cebecibaşı Ağa idi. Cebecibaşı Ağanın ve mâiyetini teşkil eden zâbitânın nezâretinde “Cebehâne” adı altında toplanmış olan silâh imalâthaneleri, anbar ve depoları ile “Cebeci Odaları” denilen bu ocak neferlerinin kışlaları Ayasofya civârında idi. Artık kullanılmayan, bir kısmı da büyük harflerin zaferlerin hâtıralarını taşıyan eski silâhlar da, gaayet zengin bir silâh müzesi hâlinde Cebehânede muhâfaza edilirdi. Bu asker ocağının ne zaman kurulduğunu kesin olarak bilinmiyor; Yeniçeri Ocağından sonra kurulduğu muhakkakdır; İstanbul cengine iştirak etmiş, ve şehrin Halic kıyısında bir semte adı verilmiş olan Cebe Ali (Cibâli) adında bir türk cengâverinin bulunması, bu ocağın İstanbul muhasarası sırasında mevcud olduğunu gösterir. Milli kütübhanemize “Kapukulu Ocakları” adı ile büyük bir eser vermiş olan Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı da Cebeci Ocağının kurucusunun Fâtih Sultan Mehmed olduğu kanaatindedir. Cebeciler diye anılan bu ocağın efrâdı da, devşirme kanununun lâğvına kadar, yeniçeriler gibi acemi oğlanlarından alınmıştır (B.: Acemi oğlanlar). Bu bakımdan Cebeci Ocağının tarihçesi, Yeniçeri Ocağı tarihçesi ile tam bir mutabakat gösterir; İstanbul Ansiklopedisi adını verdiğimiz bu kütükde en aydın tafsilât Yeniçeriler maddesinde tesbit edildiği cihetle burada yeniçeri adı yerine cebeci adının yazılarak tekrarına lüzum görülmedi (B.: Yeniçeriler). Cebeci Ocağının nefes kadrosu, yeniçeriler gibi devir devir değişmişdir, onaltıncı asırda 4000 nefer olan cebeciler, on yedinci asır sonlarına doğru 8000 nefere kadar yükselmişdir; on sekizinci asık başında mevcudu ise (hicrî 1114, milâdî 1702) ancak 2462 neferdir (İ. H. Uzunçarşılı). Cebeciler Ocağı 1826 da Vak’ai Hayriye Yeniçeri Ocağı ile berâber kaldırılmışdır. Cebeci Ocağının kumanda heyeti yukardan aşağıya “Cebecibaşı”, “Birinci kethüdâ”, “İkinci kethüdâ”, “Üçüncü kethüdâ”, “Dördüncü kethüdâ”, “Cebeciler Başçavuşu”, “Cebeciler Çavuşu”, “Cebeciler baş Halifesi” unvanlarını taşıyan zâbitlerle” Odabaşı” denilen bölük kumandanları idi; bir de “Cebeciler Kesedarı” unvânını taşıyan ocak veznedarı vardı. Ocak an’anesine göre cebecibaşılık boşaldığında Başkethüda da denilen 1. kethüdâ ağa olur, onun altındaki zabitler de birer kademe yükselirlerdi. Fakat bu an’aneye riâyet edilmeyerek Cebeci Ocağı dışından bir kimsenin, yahud alt kademelerden, meselâ cebeciler başçavuşunun da cebecibaşı tâyin edildiği olurdu. Vak’ai Hayriyede Cebecibaşı Mehmed Ağa yeniçerilere meyil göstermiş, onlara katılmamakla berâber Sancağı Şerif altına da gelmemiş, gizlenmiş, vak’adan sonra Kütahyaya sürgün adı ile İstanbuldan çıkarılarak yolda idam olunmuşdu. Mehmed Ağadan gayri bu ocağın bütün büyük zâbitleri Sultan Mahmuda sadakat gösterib sarayda sancak altına gelmişler idi ki isimleri şunlardır: Baş kethüdâ Hüseyin Ağa, 2. kethüdâ Hüseyin Ağa, 3. kethüdâ Mehmed Ağa, 4. kethüdâ Gayrî Ahmed Ağa, Başçavuş Mehmet Emin Ağa, Başhalîfe Mehmed Sâdık Efendi, Kesedar Abdullah Efendi. İçinde muhafız yeniçeriler bulundurulan iç ve sınır kalelerinde de, kalenin büyüklüğüne ve ehemmiyetine göre yine “cebecibaşı” unvanı altında bir kumandanın emrinde bir mikdar da cebeci neferi bulunurdu; Ord. Prof. İ. H. Uzunçarşılı bâzı kalelerdeki cebecilerin mikdarını kaydederken on dokuzuncu asırda meselâ Van Kalesinde 155, Bağdat Kalesinde 504, Anapa Kalesinde 40, İşkodra kalesinde 18 nefer cebeci olduğunu söylüyor. Cebeci Neferi (Resim : Hüsnü)