Ordu kadrosu dışında silâhlı bir kuvvet olan bostancılar ocağının vazifesi, başda halen Topkapısı Sarayı denilen ve Osmanlı protokolunda adı “Saray-ı Cedid-i Âmire” olan Padişahın dâimî ikametgâhı gelmek üzere İstanbul sahillerindeki bütün mirî sahilsaray, kasır ve bahçelerin ve inzivâ kasırlarının muhafazası idi. Saray-ı Cedid-i Âmirenin muhafızı olan bostancılar, günlük işlerine göre tâlî derecede hizmet ocaklarına ayrılmışlardı ki, tarih kaynaklarımızda İstanbul ihtilâlleri vekayi’i nakl edilirken, ihtilâlcilerin saray yürüyüşlerinde sarayın silâhla müdafâası yolunda adı geçen bostancılar, bu ocakların efrâdıdır, ayrı zikr edilmeyüp bostancı adı altında toplanmışlardır: Hasbağçe Ocağı: Bugün Gülhane Parkı adı ile halka açılmış olan ve Soğukçeşme Kapusundan Sepetciler Kasrına kadar uzanan büyük Hasbağçenin bekcileri olan bostancılar. Şevkiye ocağı: Liman ağzına ve Anadolu yakasına nazır kale bedeni üzerinde bulunup halen mevcud olmayan İncili Köşk ile İtfaiye Kasrının bekçileri ve temizlik hademesi olan bu köşk ile kasrın önündeki çiçek bahçelerine bakan bostancılar. Gülhane ocağı: Marmara’ya nazır sırtda bulunup halen mevcud olmayan Gülhane Kasrının bekçisi ve temizlik hademesi olan ve köşkün önündeki meydanının (Tanzimat lideri Mustafa Reşid Paşa’nın meşhur fermanı okuduğu...

Ordu kadrosu dışında silâhlı bir kuvvet olan bostancılar ocağının vazifesi, başda halen Topkapısı Sarayı denilen ve Osmanlı protokolunda adı “Saray-ı Cedid-i Âmire” olan Padişahın dâimî ikametgâhı gelmek üzere İstanbul sahillerindeki bütün mirî sahilsaray, kasır ve bahçelerin ve inzivâ kasırlarının muhafazası idi. Saray-ı Cedid-i Âmirenin muhafızı olan bostancılar, günlük işlerine göre tâlî derecede hizmet ocaklarına ayrılmışlardı ki, tarih kaynaklarımızda İstanbul ihtilâlleri vekayi’i nakl edilirken, ihtilâlcilerin saray yürüyüşlerinde sarayın silâhla müdafâası yolunda adı geçen bostancılar, bu ocakların efrâdıdır, ayrı zikr edilmeyüp bostancı adı altında toplanmışlardır: Hasbağçe Ocağı: Bugün Gülhane Parkı adı ile halka açılmış olan ve Soğukçeşme Kapusundan Sepetciler Kasrına kadar uzanan büyük Hasbağçenin bekcileri olan bostancılar. Şevkiye ocağı: Liman ağzına ve Anadolu yakasına nazır kale bedeni üzerinde bulunup halen mevcud olmayan İncili Köşk ile İtfaiye Kasrının bekçileri ve temizlik hademesi olan bu köşk ile kasrın önündeki çiçek bahçelerine bakan bostancılar. Gülhane ocağı: Marmara’ya nazır sırtda bulunup halen mevcud olmayan Gülhane Kasrının bekçisi ve temizlik hademesi olan ve köşkün önündeki meydanının (Tanzimat lideri Mustafa Reşid Paşa’nın meşhur fermanı okuduğu meydan) temizliğine bakan bostancılar. İshâkiye ocağı: Bu isimdeki kasrın bekçisi ve temizlik hademesi olan bostancılar. Kurban ocağı: Koğuşları Gülhane kapısında olup kurban bayramında kesilecek koçları besliyen bostancılar. Sepetciler ocağı: Limana nazır fevkani bir kasır olup son zamanlarda bir kısmı tamir edilmiş olan, fakat içi son yüz yıl içinde şahsiyetini tamamen kaybetmiş bulunan bu isimdeki kasrın bekçisi ve temizlik hedemesi olan bostancılar. Yalı ocağı: Halen mevcud olmayan ve bostancı başı defterlerinin hepsinde ilk madde olarak kaydedilen Yalı Köşkünün bekçisi ve temizlik hademesi olan bostancılar. Soğuk Çeşme ocağı: Has bahçenin bugün Gülhane parkı kapısı dediğimiz ve bahçenin park olarak açılışında eski şeklini tamamen kaybetmiş olan Soğuk Çeşme kapısile bu kapının civarında bulunan Alay Köşkünün bekçisi ve temizlik hademesi olan bostancılar. Bamyacılar ve lâhnacılar ocağı: Sarayın can kurtaran meydanına açılan Otluk Kapusu civarındaki sebze bahçelerine bakan bostancılar. Otlukkapısı ocağı: Bu isimdeki kapının muhafızları ve hademesi olan bostancılar. Balıkhane kapusu ocağı: Marmara sahilinde bu isimdeki kapı ile üstündeki kasrın bekçisi ve temizlik hademesi olan ve îdam edilmek veya buradan gemiye bindirilip sürgüne gönderilmek üzere bu kapıda bir müddet mahbus bırakılan siyasî mahkûmlara, padişah gazabına uğramış olanlara nezaret eden bostancılar. Çizme kapusu ocağı: Bu isimdeki kapının ve bu kapı civarındaki Salihağa Kasrının bekçisi ve temizlik hademesi olan bostancılar. Fil kapusu ocağı: Sarayın bu isimdeki kapısının bekçisi ve hademesi olan bostancılar. Bağcılar ve aşılamacılar ocağı: Sarayın bütün bahçelerindeki ağaçların dikimi, bakımı, aşılanması ve çiçek ve meyvaların yetişdirilmesile meşgul olan bostancılar. Heybeci ocağı: Saray hammalı olan bostancılar ki, bunlardan birer nefes bostancı, saray ricalinden kızlarağası, kapıağası, silâhdarağa, çuhadarağa, rikâbdarağa, dülbendağası, anahtarağası, peşkirağası, hazine kethüdası, kiler kethüdası, seferli kethüdası, tüfenkci başı, berber başrı, kahveci başı, baş lala ağa, çühadar ağa, sır kâtibi ve has oda başıya uşak olarak tahsis olunurdu. Hamlacılar ve kayıkhane ocağı: Saray kayıkhanelerinin ve bu kayıkhanelerdeki bütün kayıkların ve Filikai Hümayunun bekçisi ve kürekçileri olan bostancılar. Cellâd ocağı: Koğuşları hamlacılar ocağı yanında bulunan Cellâd bostancılar. Mezbelekeşan ocağı: Topkapı Sarayının bina ve bahçelerinin günlük temizliğinde toplanan her türlü müzahrefât ve çöpleri, çöp kayıklarına doldurarak Marmara açıklarında denize döken saray çöpçüsü bostancılar. Hizmetleri saray-ı hümayuna olduğu halde, koğuş-kışlaları saray-ı hümayun hududu dışında bulunan bostancı ocakları da şunlardır: Bostancı tulumbacılar ocağı: Yalı Köşkü civarında leb-i deryada kal’a bedeni önünde idi. Yeri, bostancı başı defterlerinde kesin olarak tesbit edilmişdir. Bostancı tulumbacıları ocağı Üçüncü Ahmed devrinde Nevşehirli İbrahim Paşa sedaretinde ve hicrî 1137 (milâdî 1724) yılında Yeniçeri tulumbacı teşkilâtı kurulurken ihdas edilmişdi; vazifeleri saray-ı hümayunda çıkacak yangını söndürmek olduğu halde şehir yangılarına da giderlerdi. Vak’a - nüvis Vasıf Efendinin hicrî 1167 (milâdî 1753) vekayi’î arasındaki bir kaydına göre bir bostancı tulumbacı ağası emme basma bir yangın tulumbası icad etmişdi. Tavukhâne ocağı: Koğuşları At meydanında Üçler mahallesinde Araste Hamamına inen sokakda olan bostancılar idi ki, muhtelif yerlerden saray mutbakları için getirtilen tavuklar bu ocağa teslim edilir ve bu bostancı neferleri tarafından beslenir, ve bildirilen ihtiyaca göre kesilip yolunduktan ve temizlendikten sonra mutbaklara teslim olunurdu. Sakatlar ocağı: Koğuşları,Ayasofya camiinin Şekerci kapısı denilen büyük kapısının karşısında Sakalar Çeşmesi yanında idi. Bu ocağın bostancıları İstanbul içinde yangın çıktığı zaman beygirlere yükledikleri saka kırbalarile yangın tulumbaları için su taşırlardı, ve iki bayram ârifesinde de saray-ı humayun taşlıklarını yıkarlardı. Gümüşsuyu ocağı: Pâdişâhın nefs-i hümayununa mahsus su, Eyyubda Karyağdı bayırında meşhûr Gümüşsuyu kanyağından, koğuşları da orada olan bu ocağın bostancıları tarafından getirilirdi. Saya ocağı: Koğuşları Eyyub’un üst tarafında Rami çiftliği civarında olan mirî ağıl yanında idi; saray mutbakları için kesilecek koyunlar bu bostancılar tarafından bu ağılda bakılır, ve sarayın günlük ihtiyacına göre kesdikleri koyunları saray-ı hümayuna gönderip mutbağa teslim olunurdu. Saya adı, halk ağzında sâyebandan bozma olarak kalmışdı. Hizmetleri saray-ı hümayun dışında İstanbul sahillerindeki bütün mirî sahilsaray, kasır ve bahçelerin muhafazası, liman ve Haliç ile Boğazın inzibat ve asayişini temin eden bostancı ocakları da şunlardı: Bahariye ocağı, Karaağaç ocağı, Dolmabahçe ocağı, Karabalı ocağı, Kılıçali ocağı, Beşiktaş Hayreddin iskelesi ocağı, Ortaköy ocağı, Bebek ocağı, Emirgân ocağı, Baltalimanı ocağı, Kalender ocağı, Yeniköy ocağı, Tarabya ocağı, Kireçburnu ocağı, Büyükdere ocağı. Sarıyar ocağı, Rumelikavağı ocağı, Anadolukavağı ocağı, Yuşâ tabyası ocağı, Beykoz ocağı, İncirliköyü ocağı, Paşabağçe ocağı, Çubuklu ocağı, Göksu ocağı, Kulebağçesi ocağı, Kuzguncuk ocağı, Ayazma ocağı, Salacık ocağı, Haydarpaşa ocağı, Harem iskelesi ile Haydarpaşa arasında zağarcı bostancılar ocağı, Üsküdar bahçesi ocağı. Hizmetleri saray-ı hümayun dışında İstanbul civarındaki mirî koruların, av ve inziva kasırlarının muhafazası ve İstanbul civarının asayiş ve inzibatının temini olan bostancı ocakları da şunlardır: Anadolu yakasında Bostancıbaşı Köprü ve Derbendi ocağı. Büyük Çamlıca ocağı, Küçük Çamlıca ocağı, Merdivenköyü ocağı, Kadıköy ocağı, Fenerbahçe ocağı, Çiftehavuzlar ocağı, Erenköy ocağı, Alemdağ ocağı, Bulgurlu ocağı, Tokat kasrı ocağı, Kızıl adalardaki ocaklar. Rumeli yakasında da Davud Paşa kasrı ocağı, Çırpıcı çayırı ocağı, Kâğıthâne köyü ocağı, Ali Böy köyü ocağı, Topcular ocağı, Vidos köyü ocağı, Belgradcık köyü ocağı, Florya bahçesi ocağı, Küçük Çekmece köprüsü ocağı. Saray-ı hümayunda hamlacılar bostancı ocağının emekdarları, saray dışında İstanbul sahillerile İstanbul civarında bulunan bostancı ocaklarından birine Usta (zabit) tâyin olunurdu. Bu ocaklar arasında İstanbul şehrinin âsayiş ve emniyeti bakımından vazifeleri çok mühim olan ocaklar Anadolu’da Bostancı Başı Köprüsü ocağı ile Rumelinde Küçük Çekmece köprüsü ocağıydı. İstanbul’da bekâr uşağı nüfusu fazlalığı, bunlardan işsiz kalanların başıboş dolaşmaları, büyük şehrin âsayiş ve inzibatı bakımından dâimâ mahzurlu görülegelmişdir. İskelelerde hamal ve kayıkçı, hamamlarda natır, dellâk ve külhancı, saraçhanelerde ve tabakhanelerde, fırınlarda, hülâsa işçisi, amelesi bekâr uşağı olan bütün yerlerde mevcud bekâr uşağı olan bütün yerlerde mevcud bekâr uşağı ile işçi ihtiyacı lonca ve esnaf kâhyalarınca tesbit edilmişdi. Anadolu’dan ve Rumeliden her ne sebeble olursa olsun İstanbul’a gelenler memleketlerinden birer murur tezkeresi alırlar ve bu tezkerelere göre hüviyetleri Bostancı Başı ve Çekmece köprülerinde tesbit edildikten sonra büyük şehre girebilirlerdi; bir hafta içinde İstanbul’da bostancı başıya müracaatla işe girdiklerini ve kefillerini beyan ve ibraza mecbur idiler, bunu yapmayanlar veya murur tezkerelerile hüviyetlerini köprülerde bostancı ocaklarında tesbit ettirmeyenler İstanbul’a kaçak girmiş serseri makulesinden addedilirler, tâkib ve şehirden tard olunurlardı. Vaka-i Hayriyede (H. 1242; M. 1826) yeniçeri ocağı lâğv edilirken bostancı ocakları da kaldırılmış ve köprülerdeki bostancı ocaklarının bu mühim vazifesi de yeni kurulan Asâkiri Mansûrei Muhammediyeye devredilmişdi (B.: Bekâr, Bekâr Uşağı, Bekâr Uşağı Nızâmı). Bostancıların bulunduğu bütün mevkilere asâkiri mansûre efrâdı yerleşdirildi. Bostancıların yaşlıca, emekdar olanlarına kaydi hayat şartı ile bir maaş (nânpâre) bağlandı, gençleri de Asâkiri Mansûreye nefer kaydedildi. Bütün bostancı ocakların en büyük âmiri olan bostancı başı ağa, İstanbul civarı ile Marmara, Liman, Haliç ve Boğaziçi sularının da en büyük zabıta âmiri ve İstanbul sularındaki inzibat ve âsâyişden de tek mes’ul kimse idi. Dokuz oturak ve her küreğini iki hamlacı çeker “kanca baş” adındaki kayığı ile, limanda, Boğazda, Marmara’da sık sık teftişe çıkardı, ki bu kayık İstanbul sularının en yollu teknesiydi. Padişahlar İstanbul sularında tenezzühe çıkdığında bindiği teknenin dümenini Bostancıbaşı Ağa tutardı, pâdişah İstanbul yalılarında her ne öğrenmek isterse kendisini Bostancıbaşı Ağa tenvir ederdi (B.: Bostancıbaşı Defterleri). Taht şehri İstanbul’da, dirlik ve güven yolunda vazifesi bu kadar mühim, emrinde, ordu dışında büyük bir silâhlı kuvvet bulunan ve vazifesinin başında padişahın sarayı ve şahsının korunması gelen bostancı başılar padişahın mutlak emniyetini kazanmış simalar arasından seçilip bizzat padişah tarafından ta’yin edilirlerdi. Hizmetleri mükâfâtı, çırağ edilecekleri zamanda vazifelerinden mirimiranlık (Paşalık) ve hattâ ekseriya vezirlikle ayrılırlardı. Azil edilmeleri için de Padişahın gazabını çekecek bir suç işlemeleri gerekirdi. Padişahın vekil-i mutlakı olan sadr-ı âzamlar bile bostancı başıya mutâd vazifeleri için emir veremezdi. Bostancı neferi tipleri (Soldan sağa: Hamlacı neferi, Bostancı tulumbacı neferi, Bostancı Cellâd, Dolab Ocağı neferi)