İki çifte kirâ ile tasarruf; bırakanların vakıfnâmelerinde koşdukları şartlar ile aslaa satılamayacak olan vakıf milklerin, binâların satılmasını temin için bulunmuş hukuukî bir hiledir. Bir misâl ile anlatalım: Vakfının mütevellisi farazâ ayda 20 lira kirâ aldığı Çinili Hamam denilen vakıf çifte hamamı 15, 000 liraya bir isteklisine satmak ister. Bunun için hamamı senelik kirâsı 60 liradan 300 senelik bir kirâ mukavelesi ile o zâte kiraya verir. Senede 60 liradan 300 senelik kirâ bedeli 18,000 lira tutar. Bunun 15,000 lirasını “icârei muaccele”, tezden, peşin kirâ bedeli olarak hemen alır, geri kalan 3000 lirasını da “icârei müccele” , tecil edilmiş, geri bırakılmış kirâ adı verilir, her sene 10 liradan 300 sene içinde ödenecekdir denilir; ve kirâ mukaveleleri o zât ile, ölümünden sonra evlâd ve ahfâdı, vârisleri kimler ise, haklar onlara intikaal etmek üzere akdedilir. Bir binâyı, bir mülki iki asır, üç asır gibi bir müddetle kirâlamak, oranın sâhibi olmak demekdir. Onun içindir ki bu hukukî hileli işe “bil icâreteyn tasarruf” denilmişdir. Koca bir çifte hamam için vakfa senede 10 lira kira ödemek pek tabidir ki hiçdir. Bu suretle satılan vakıf binâların icârei müeccelesi senede 1 lira, 50 kuruş, 20 kuruş olanları pek çokdur. Şurasını ehemmiyetle kaydedelim ki, bir vakıf mülke ...

İki çifte kirâ ile tasarruf; bırakanların vakıfnâmelerinde koşdukları şartlar ile aslaa satılamayacak olan vakıf milklerin, binâların satılmasını temin için bulunmuş hukuukî bir hiledir. Bir misâl ile anlatalım: Vakfının mütevellisi farazâ ayda 20 lira kirâ aldığı Çinili Hamam denilen vakıf çifte hamamı 15, 000 liraya bir isteklisine satmak ister. Bunun için hamamı senelik kirâsı 60 liradan 300 senelik bir kirâ mukavelesi ile o zâte kiraya verir. Senede 60 liradan 300 senelik kirâ bedeli 18,000 lira tutar. Bunun 15,000 lirasını “icârei muaccele”, tezden, peşin kirâ bedeli olarak hemen alır, geri kalan 3000 lirasını da “icârei müccele” , tecil edilmiş, geri bırakılmış kirâ adı verilir, her sene 10 liradan 300 sene içinde ödenecekdir denilir; ve kirâ mukaveleleri o zât ile, ölümünden sonra evlâd ve ahfâdı, vârisleri kimler ise, haklar onlara intikaal etmek üzere akdedilir. Bir binâyı, bir mülki iki asır, üç asır gibi bir müddetle kirâlamak, oranın sâhibi olmak demekdir. Onun içindir ki bu hukukî hileli işe “bil icâreteyn tasarruf” denilmişdir. Koca bir çifte hamam için vakfa senede 10 lira kira ödemek pek tabidir ki hiçdir. Bu suretle satılan vakıf binâların icârei müeccelesi senede 1 lira, 50 kuruş, 20 kuruş olanları pek çokdur. Şurasını ehemmiyetle kaydedelim ki, bir vakıf mülke bil icâreteyn mutasarrıf olan kimse, onu, vakfa ödediği icârei muacceleyi veyâ bu meblâğın daha fazlasını alarak bir başkasına devredebilir, fakat mutasarrıfı olduğu binâyı asla yıkdıramaz, hamam, han, mahzen, dükkân, kahvehâne, mesken her ne ise, aynen muhafaza mecbur idi, farazâ hamamı bozub ve yıkıp yerine han veya konak, ev yapdıramazdı. Cumhuriyet devrinde vakıflar idâresinde kökden değişiklik yapılır iken 1936 da çıkarılan bir kaanun ile bil icâreteyn tasarrufa son verildi. Üzerlerindeki bu suretle intikaal etmiş binalar ve topraklar bulunan kimseler, müccel kiralarının yirmi seneliğini bir defada toplu ödemek şartı ile o mülklerin doğrudan kendi isimlerine tapu senedlerini aldılar. Bu kaanun vakıflar hazinesine çok mühim bir gelir sağladı ise de Türk minâresi târihi bakımında zararlı oldu. Şöyleki bilhassa İstanbulda Türk yapı sanatının şah eserleri arasında bulunan büyük çarşı hamamlarının hepsi şahıs mülki oldu. Mimârî kıymeti çok yüksek bir hamamı tapu senedini cebine koyan kimse de, mutlaka mimâriye vâkıf, sanat sever kimse olamayacağından, hattâ bilâkis bu asîl konuların tâmâmen câhili bulunacağından meskenlerde alafranga banyoların çoğalıp, orta ve aşağı tabaka halkın da şer’i temizliğe karşı kayıdsızlığının artması üzerine çarşı hamamlarının müşterileri azalınca, mutasarrrıfı bulundukları hamamları yıkdırıp, yerlerine bir iş hanı, bir apartıman, bir sinema yaptırmakda tereddüd etmediler. Bu gibilerin karşısında tek mâni kuvvet asârı atikaya koruma kaanunu kaldı. Hamamların yıkamayanlar ise, yıllık kirâ bedeli işleyen hamamın gelirinden fazlayı bulunca, hamamı kapattılar, depo olarak, imâlâthane olarak, fabrika olarak kiraya verdiler. O canım İstanbul mamlarının içleri bozuldu, mahvoldular. Yer yüzünde hiçbir tarihi belde, koca koca ve biri öbüründen güzel çarşı hamamlarını kaybeden İstanbul kadar ağır tecâvüze uğramamışdır. İstanbul hamamlarını yıkanlar, bozanlar, ve onlara bu imkânları verenler, pis hasis maddî çıkarları uğruna bu şenaati irtikâb edenler, Türk İstanbulunun târihinde, zaman gelecek, isimleri kaydedilerek haşre kadar lânet ile anılacaklardır (B.: Hamam)