Kendine mahsus ve an’anevî olarak yeşil çuha kaplı bir masa üzerinde fildişinden üç bilâ ve isteka denilen yine kendine mahsus şekilde değneklerle oynanan mâlûm ve meşhur oyun; dikkat, el hüneri, ibtidâi de olsa bir fizik ve hendese bilgisi, hiç olmazsa bu yolda pratik mümârese isteyen bu oyun, en zevklisi iki kişi arasında, bir müsâbakadar, salon oyunlarının en kibarlarından biridir; umumiyetle erkekler arasında oynanır; oyuncu için bir yaş tesbiti edilemez, fakat çoluk çocuk kârı değildir; oyuncunun her halde yirmi yaşını aşmış olması gerekir, ve seyredenler için 35-50 yaş arasında kâmil kişilerin oyunu çok daha zevklidir. Sportif oyunlardan biridir; bilhassa kapalı, yağışlı kış günlerinde kibar muhitlerin en güzel eğlencesidir. Bu ansiklopedinin rahmeti Rahmâna kavuşmuş baş tâcı dostlarından Reşad Mimaroğlu, bize tevdi ettiği perâkende notlar arasında bilârdo için şu satırları yazıyor: “Bilârdo, İstanbulda 1890 tarihlerinde doğru yapıldı. Önce Beyoğlu semtindeki büyük gazinolarda görülmüş, daha sonra İstanbul cihetine geçmişdi. Bu târihden daha evvel Beyoğlunda bâzı ecnebi elçiliklerin salonlarında Bilârdo bulunduğu söylenir. “Bilârdo salonlarının, bu oyun meraklılarınca en ziyâde rağbet göreni Caddei Kebirdeki Lüksemburg Gazinosunun meşhur bilârdo solanlarıdır. Buraya önceler...

Kendine mahsus ve an’anevî olarak yeşil çuha kaplı bir masa üzerinde fildişinden üç bilâ ve isteka denilen yine kendine mahsus şekilde değneklerle oynanan mâlûm ve meşhur oyun; dikkat, el hüneri, ibtidâi de olsa bir fizik ve hendese bilgisi, hiç olmazsa bu yolda pratik mümârese isteyen bu oyun, en zevklisi iki kişi arasında, bir müsâbakadar, salon oyunlarının en kibarlarından biridir; umumiyetle erkekler arasında oynanır; oyuncu için bir yaş tesbiti edilemez, fakat çoluk çocuk kârı değildir; oyuncunun her halde yirmi yaşını aşmış olması gerekir, ve seyredenler için 35-50 yaş arasında kâmil kişilerin oyunu çok daha zevklidir. Sportif oyunlardan biridir; bilhassa kapalı, yağışlı kış günlerinde kibar muhitlerin en güzel eğlencesidir. Bu ansiklopedinin rahmeti Rahmâna kavuşmuş baş tâcı dostlarından Reşad Mimaroğlu, bize tevdi ettiği perâkende notlar arasında bilârdo için şu satırları yazıyor: “Bilârdo, İstanbulda 1890 tarihlerinde doğru yapıldı. Önce Beyoğlu semtindeki büyük gazinolarda görülmüş, daha sonra İstanbul cihetine geçmişdi. Bu târihden daha evvel Beyoğlunda bâzı ecnebi elçiliklerin salonlarında Bilârdo bulunduğu söylenir. “Bilârdo salonlarının, bu oyun meraklılarınca en ziyâde rağbet göreni Caddei Kebirdeki Lüksemburg Gazinosunun meşhur bilârdo solanlarıdır. Buraya önceleri, ecnebilerden hünerli oyuncular gelir, bir elde ellişer, altmışar kolpo çekerek mahâret gösterirledi. Sonraları İstanbullulardan da değerli oyuncular yetişdi, bir elde çekdikleri kolpolor yüz elliyi, ikiyüzü buldu. Lüksemburg Gazinosunun sâhibi, Dr. Nâfız Paşanın oğlu eczâcı Hasan Bey, Dr. Hüsnü Paşanın oğlu Fuad Bey, Dağıstanlı Tevfik Bey, ağzından piposu düşmeyen meşhur Maestro, daha sonraları gençlerden Beşiktaşlı Nâfi Bey, Galatasaraylı “Sıçan” lakabı ile mâruf Sâdi Bey bir elde iki yüz elli üçyüz kolpo çekmiş meşhur bilardo oyuncularıdır.” 1890 dan evvel yalnız yabancı elçilik salonlarında değil, İstanbulun pek çok konağında bilârdo vardı; meselâ Ayasofyada Şehiremâneti Muhasebecisi Reşad Beyin konağında “Yeni Dâire” denilen kısımda pek güzel bir bilârdo salonu vardı; bu ansiklopedinin müellif ve sâhibi R.E. Koçu’nun babası ve Reşad Beyin ikinci oğlu muharrir Mehmed Ekrem Bey (Nevsâli Osmâni müellifi Ekrem Reşad Bey; 1933 de vefâtında İstanbul basının en emekdar bir nüknü) ile sevgili ve dilber zevcesi Eski Zağra eşrafından Emin Pâşâzâde Şevket Beyin kızı Hacı Fatma Haımın bu salonda bilârdo oynadıkları mâsum, tatlı âile hatıraları arasında kayıdlıdır. Eski konakların eşyâsı tereke mezadlarında satılır iken bilârdolar da konaklardan Büyükşehrin kahvehâne, kıraathânelerine dağılmışlardır. Bilârdo aslında câzib bir oyundur; üzerinde hüner ve mümârese artdıkça câzibesi de artar. Bilhassa 15-18 yaş arasındaki erkek çocuklar, bu oyunun zevkine kapıldılar mı, o yeşil cuhalı masaların başından kolay ayrılmazlar; Bilârdo, mekteb çağındaki çockuları kahvehânelere çeken bir oyun olmuşdur. Kahvehâneler, kıraathâneler ise, türlü meşreb ve ahlakda kimselerle dolar boşalır. Her ne kadar reşid olmayan çocukların kahvehânelere girmesi ve oturması zâbıtaca yakas edilmiş ise de, bu yasağı tatbik eden kahveciler pek azdır. Bilârdo kahvehânelerde, işgal edildiği saat ve dakikasıne bir ücret ödenerek oynanır; ve bütün bunlar, bilârdoya heves sarmış bazı güzel çocukların, mürâhib gençlerin, şeytânî tesadüfler ve iğfaller ile kötü yollara sürüklenmelerine sebeb olmuşdur. Klasik bilârdo oyunun târifini bu ansiklopedinin konuları dışında gördük; bu hususda Türk Ansiklopedisinin “Bilardo” maddesine bakınız.