Zeyrek Kilise caminin Haliç cihetinde, Haydar mahallesinde Bıçakcı çeşmesi sokağında Devirhan çeşmesi ile Musa bey sokaklarının sınırladığı adada bir arsada eski bir ayazma mevcuttur. (Yeri için bk. istanbul Belediyesi, İstanbul Rehberi, 1934. pafta 8). Bir vakitler Bayan Ayşe Ellialtioğluna ait olan bu arsadaki ayazma, evveldenberi bilinmesine rağmen 1949 yılının Nisan ayında yeni bir keşif gibi birdenberi şöhret kazanmıştır. “Çok mühim bir Bizans eseri meydana çıkarıldı.” başlığı ile ilk sahifede yer alan bir gazete havadisinde (bk. Cumhuriyet, 14 Nisan 1949) içinde İmparatoriçe Theodora’nın mezarı (!) olan bu ayazmanın henüz keşfedildiği ve Patrik Athenagoras tarafından kalabalık bir heyet ile birlikte ziyaret edilerek “kısa bir zamanda imar ve ihyâ edilmesine karar verildiği bildirilmektedir. Bıçakcı sokağındaki bu Bizans devri kalıntısı, ilk defa olarak bundan yetmiş yıl kadar evvel biliniyordu. İstanbulun yerli Rum tarihcilerinden M. Gedeon 1893 ve doğru yeri görmüş ve hakkında kısa bir not yayınlamıştır. (bk. M. Gedeon, Byzantinon Heortologion, İstanbul 1899, s. 186). Hayli uzun bir süre sonra burası bir Bizans eserleri mütehassısı tarafından oldukça etraflı suretle incelenerek plânı ve kesiti ile yayınlanmıştır. (bk. A. M. Schenider, Hagiasma in der Bıçakcı çeşmesi sokağı...

Zeyrek Kilise caminin Haliç cihetinde, Haydar mahallesinde Bıçakcı çeşmesi sokağında Devirhan çeşmesi ile Musa bey sokaklarının sınırladığı adada bir arsada eski bir ayazma mevcuttur. (Yeri için bk. istanbul Belediyesi, İstanbul Rehberi, 1934. pafta 8). Bir vakitler Bayan Ayşe Ellialtioğluna ait olan bu arsadaki ayazma, evveldenberi bilinmesine rağmen 1949 yılının Nisan ayında yeni bir keşif gibi birdenberi şöhret kazanmıştır. “Çok mühim bir Bizans eseri meydana çıkarıldı.” başlığı ile ilk sahifede yer alan bir gazete havadisinde (bk. Cumhuriyet, 14 Nisan 1949) içinde İmparatoriçe Theodora’nın mezarı (!) olan bu ayazmanın henüz keşfedildiği ve Patrik Athenagoras tarafından kalabalık bir heyet ile birlikte ziyaret edilerek “kısa bir zamanda imar ve ihyâ edilmesine karar verildiği bildirilmektedir. Bıçakcı sokağındaki bu Bizans devri kalıntısı, ilk defa olarak bundan yetmiş yıl kadar evvel biliniyordu. İstanbulun yerli Rum tarihcilerinden M. Gedeon 1893 ve doğru yeri görmüş ve hakkında kısa bir not yayınlamıştır. (bk. M. Gedeon, Byzantinon Heortologion, İstanbul 1899, s. 186). Hayli uzun bir süre sonra burası bir Bizans eserleri mütehassısı tarafından oldukça etraflı suretle incelenerek plânı ve kesiti ile yayınlanmıştır. (bk. A. M. Schenider, Hagiasma in der Bıçakcı çeşmesi sokağı, “Archaeol, Anzeiger” 55, 1940, s. 592-595). Gerek Schneider’in tetkiklerinden gerek ise, 1949 da yerinde yaptığımız tetkiklerden anladığımıza göre burası oldukca yeni bir devre ait bir merdivenle inilen üzeri tonozlu küçük bir hol ile, holu takip eden yine üstü kâgir bir beşik tonoz ile örtülü ve enine uzanan dikdörtgen biçiminde bir mahzenden ibarettir, uzunluğu ancak 5 m. eni ise 3 m. olan bu mahzenin holü bir eski halinde içeriye uzanıyordu. Bu sekinin etrafı, iç ve dış yüzleri haç kabartmaları ile süslü mermer levhalar ile tahdit edilmişti. Esas mahzenin tabanı sekiye nazaran daha aşağıda olup, burası (e) noktasından akan su ile doluyor, (a) noktasındaki başka bir künk vasıtası ile de suyun fazlası gidiyordu. İçeride hemen hemen korkuluk üst kenarı seviyesine kadar yükselen, yâni iki metre kadar derinliğe sahip su bulunuyordu. Çok temiz ve berrak olan suyun nereden geldiği bilinmemekle beraber bu noktada çıkan bir kaynak olması da mümkündür. Duvarları su geçirmiyen horasan harcı ile sıvalı olan bu mahzenin Bizans devrine ait olduğuna muhakkak nazarı ile bakılmakta beraber devrini tâyin etmek çok zordu. Zira korkuluk levhaları, üzerlerindeki işletmeleri bakımından beşinci ve altıncı yüzyılın uslubunu gösteriyorlardı. Halbuki ayazmanın bu kadar eski olmasına pek ihtimal verilemezdi. Fetihden sonra Rum halk tarafından herhalde ziyaret edilen bu yazma sonra unutulmuş ve üzerindeki evlerin ihtiyacını karşılamak üzere tonozundan delik açılmıştı. 1949 da ziyaretimizde, mahzen yine su dolu idi. Yalnız mermer korkuluk levhaları tahrib edilmiş ve kısmen suya yuvarlanmıştı. Su Scheneider’in de dikkatini çekmiş olan berraklığın muhafaza ediyordu. Gedeon, bu mahzenin eski bir hamamın kalıntısı olması ihtimalini ileri sürmüştü. Schneider ise haklı olarak bu fikri red ederek, burasının Bizans devrinden kalmış bir ayazma olduğunu iddia etmişti. Ancak bu arada sırada ileri giderek, burasının 1604 ile İstanbulun Rum kiliselerinin adlarını veren listedeki iki kiliseden birinin kalıntısı olabileceğini de bir ihtimal olarak ortaya atmıştı. Tam türkçe karşılığı Çifte kasap olan Demakellion mevkiindeki bu kiliseler ile bu ayazmanın bir ilgisi olması ihtimali, delillerin yetersizliği bakımından kanaatimize göre çok zayıftır. (bu kiliseler hak, bk. A.M. Schneider Byzanz. Berlin 1936, s. 48, no. 51, 52) Atinalı Antonios Paterakes tarafından 1604’e doğru tanzim edilen bu listedeki rum kiliselerin büyük bir ekseriyetinin Bizans devrine ait eski kilise kalıntıları üzerinde kuruldukları bir vakıa olmakla beraber, böyle bir teşhis için daha sarih bilgilere ihtiyaç vardır. Semavi Eyice Bıçakcı Çeşmesi Sokağı Ayazması Plân ve kesiti (Schneider’den) Bıçakcı Çeşmesi Ayazması korkuluk levhasındaki İsâ monogramı (Gedeon’dan)