Farsça çarşı, üstü örtülü alış veriş yeri “Bazar, Bâzar” kökünden “Bazargân, Bâzirgân” in Türk halk ağzındaki şekli: tüccar. Bizde umûmiyetle gayri müslim tüccar, bilhassa mûsevî tüccar hakkında kullanılmıştır. Hele mûsevîler için Efendi, Ağa yerine bir unvan gibi idi. Bundan ötürüdür ki bir Türk’e karşı “Bezirgân!..” demek hakaaret sayılırdı, zîrâ bu ismin manâsı içinde “menfaatı, çıkarı, kazancı uğrunda her şeyi yapabilen adam, sâdece kendi çıkarını düşünen adam” anlamı sezilirdi. Bezirgân, ayni zamanda sarraflar hakkında da kullanılırdı, bu yönden de “tefecilik, fâhiş fâizcilik” gelirdi ki islâm ahlâkının şiddetle ret ettiği şeydi. Meşhur darbı meseledir: “Bazirgân züğürtleyince eski defterleri karışdırır”; bu darbı meselde bâzan “Bezirgân” yerine “Yahudi” de denilir. Mehmed Zeki Pakalın “Osmanlı Tarhi Deyimleri ve Terimleri” adlı eserinde: “Bazirgân tâbiri son zamanlarda ticâret işlerinde hilekârlık ve oyunbazlık yapanlara alem olmuşdur” diyor. Yine ayni müellif aynı eserinde: “Bâzirgân, hicrî on ikinci ve on üçüncü asırlarda (milâdî on sekizinci ve on dokuzuncu asırlar) hiristiyan tüccarlar hakkında avam beyninde kullanılır bir tâbir idi” diyor. Hıristiyan tâbiri yerine gayri müslim demek daha doğru olurdu, zirâ, yukarıda da kaydettik, “Bezirgân” tâbiri avam indinde, hıristi...

Farsça çarşı, üstü örtülü alış veriş yeri “Bazar, Bâzar” kökünden “Bazargân, Bâzirgân” in Türk halk ağzındaki şekli: tüccar. Bizde umûmiyetle gayri müslim tüccar, bilhassa mûsevî tüccar hakkında kullanılmıştır. Hele mûsevîler için Efendi, Ağa yerine bir unvan gibi idi. Bundan ötürüdür ki bir Türk’e karşı “Bezirgân!..” demek hakaaret sayılırdı, zîrâ bu ismin manâsı içinde “menfaatı, çıkarı, kazancı uğrunda her şeyi yapabilen adam, sâdece kendi çıkarını düşünen adam” anlamı sezilirdi. Bezirgân, ayni zamanda sarraflar hakkında da kullanılırdı, bu yönden de “tefecilik, fâhiş fâizcilik” gelirdi ki islâm ahlâkının şiddetle ret ettiği şeydi. Meşhur darbı meseledir: “Bazirgân züğürtleyince eski defterleri karışdırır”; bu darbı meselde bâzan “Bezirgân” yerine “Yahudi” de denilir. Mehmed Zeki Pakalın “Osmanlı Tarhi Deyimleri ve Terimleri” adlı eserinde: “Bazirgân tâbiri son zamanlarda ticâret işlerinde hilekârlık ve oyunbazlık yapanlara alem olmuşdur” diyor. Yine ayni müellif aynı eserinde: “Bâzirgân, hicrî on ikinci ve on üçüncü asırlarda (milâdî on sekizinci ve on dokuzuncu asırlar) hiristiyan tüccarlar hakkında avam beyninde kullanılır bir tâbir idi” diyor. Hıristiyan tâbiri yerine gayri müslim demek daha doğru olurdu, zirâ, yukarıda da kaydettik, “Bezirgân” tâbiri avam indinde, hıristiyandan evvel mûsevi’yi hatırlatır. Sonra unutmamalıdır ki bu tâbir yalnız avam arasında kullanılmış da değildir; resmî devlet kayıdlarında dahi geçer; meselâ “Ocak Bezirgânı” gibi. M.Z. Pakalının belirtdiği mühim nokta, Bezirgân tâbirinin gayri müslimlere tahsisinin XII. hicrî asırda Kocamustafapaşada, biri Çarşambada biri de Kabataşda olmak üzere üç “Bezirgân Mescidi” kaydediyor; bunlardan birincisinin bânisi Husrev Çelebi, ikincisinin bânisi bezirgânbacı Acem Hüseyin Efendi, üçüncüsünün yapdıran da Hacı Ali Ağadır; 16-17 inci asırlarda yaşamışlardır. Bezirgân tâbirini zamanımızda avam kullanmaz olmuştur, yalnız hakiki aydınların ağzında, hakaret ve tezyif yolunda kullanılır; misâller: Hastasının sıhhat durumu, şifâ bulmasından ziyâde alacağı vizite ücretini düşünen hekim hakkında: — Doktor değil, bezirgân!... Ocak Bezirgânı — Yeniçeri Ocağı ile iş yapan ve dâimâ mûsevîlerden ola gelmiş sarraflara verilmiş isimdir. Muamelesi Ocağı temsil eden Yeniçeri Ağası ile olan Ocak Bezirganından başka her yeniçeri ortasının da ayrıca bir mûsevî sarrafı vardı ki onlar da aynı isim ile anılırlardı. Yüzde iki fâizle para verirler ve üç aydan üç aya askerin ulûfesi çıkdığından paralarını toplarlardı. Fakat asıl kazançları, yeniçeri kılıcını himâyesi altında, İstanbul piyasasında çevirdikleri türlü dalavereli işler olur idi, ki ocak ağalarına ikraz ettikleri paranın fâizini değil, anasını dahi istemezler, üstelik, “tütün akçesi, ceb harçlığı” gibi isimler altında, ağalara, pek yüksek kazançlarından hisse dahi verirlerdi. Şirin fıkradır: Yeniçeri Ağasının kafası kızmış, ocak bezirgânını çağırmış: — Şu benim senedleri çıkar! demiş. Bezirgân Ağanın borc ödeyeceğini zan ederek koynundan senedleri çıkarmış. Ağa her para alındığında altlarına parmağını basmış olduğu kâğıdlara şöyle bir göz attıktan sonra palayı çekmiş: — Şimdi bunları birer birer ye bakalım!.. demiş ve borç senedlerin bezirgâna teker teker yedirip yutturmuş, ve sormuş: — Borcum var mı sana?.. Bir yığın kâğıd çiğneyüp yutmanın ızdırabını ve parıl parıl koca palanın karşısında gözleri açılmış, bacakları titreyen Bezirgân: — Yokdur Sultanım!.. demiş. Aradan zaman geçmiş. Ağa yine parasız kalmış ve ocak bezirgânına: “Geçende kendisine lâtife eyledik, bana şu kadar para getirsin de eskilerini de yazub senedi tazeliyelim” diye haber yollamış. Ağanın emri kılıcdan keskin, Bezirgânın boynu kıldan ince, ağakapusuna koşmuş: — Akçeyi getirdin mi Bezirgânbaşı? — Getirdim Sultanım!.. — Kusura bakma, geçenlerde sana bir lâtife ettim, şimdi kâğıd çıkar da bütün borcum için yeni bir sened yapalım.. Bezirgân! — Emir Sultanımın!. deyüb koynundan bir kâğıd helvası çıkarmış. Ağa: — O da ne?!.. diye sorunca Bezirgân boynunu mâsûmane bükerek: — Nasıl olsa bir gün yine yiyüb yutacak değilmiyim, ağız tadı ile olsun Sultanım!.. demiş.